DOCUMENTAIRE
De documentaire Het Bernini Mysterie is een zoektocht naar de waarheid achter de belangrijkste facetten van de in 2002 gepubliceerde historische thriller Angels and Demons van de Amerikaanse schrijver Dan Brown, in het Nederlands verschenen bij Uitgeverij Luitingh-Sijthoff onder de titel Het Bernini Mysterie. Dan Brown werd in 2003 wereldberoemd met zijn bestseller De Da Vinci Code, een ware pageturner over ene professor Robert Langdon die verdacht wordt van moord op de conservator van het Louvre. Langdon heeft de man nooit ontmoet, maar het slachtoffer heeft zijn naam achtergelaten op de vloer vóór Da Vinci's Mona Lisa in 's werelds beroemdste museum. Langdon begrijpt dat de conservator aanwijzingen voor hem heeft achtergelaten die alleen hij kan ontcijferen. Er ontspint zich een kat-en-muis-spel met de Parijse politie én de echte moordenaar. Die zitten Langdon op de hielen en laten hem weinig tijd om z'n onschuld te bewijzen via een speurtocht naar de motieven van de moord en de betrokkenheid van Opus Dei. Van deze ongelooflijk spannende historische thriller is ondertussen een film gedraaid die in het verlengde ligt van het succes van het boek, want elke lezer wil de film uiteraard toetsen aan Browns roman.

Het Bernini Mysterie is Browns voorlaatste boek. Naar aanleiding van het succes van De Da Vinci Code werd het met spoed vertaald en op de markt gebracht. De roman is volgens dezelfde principes opgebouwd met professor Robert Langdon in de hoofdrol. Ditmaal wordt hij ter hulp geroepen door de CERN, het Europees Centrum voor Nucleair Onderzoek in Genève, met het verzoek het symbool te bekijken op de borst van een vermoorde wetenschapper. Langdon legt meteen het verband met de Illuminati, een machtig en geheimzinnig netwerk van intellectuelen uit de Renaissance waarvan men het bestaan niet meer vermoedt. De Illuminati maken wereldkundig dat ze een bom hebben geplaatst in het Vaticaan op het moment dat de kerkleiders er samenkomen om een nieuwe paus te kiezen. Langdon krijgt de opdracht de bom te vinden, vertrekkend vanuit zijn grote kennis over de Illuminati.

In de documentaire Het Bernini Mysterie gaat regisseur en producer Simon Cox op verkenning in Rome en probeert hij feiten en fictie in de roman van Dan Brown van elkaar te scheiden. Zijn taak is moeilijk omdat er over de groepen en individuen die in het boek worden opgevoerd vaak onvolledige informatie beschikbaar is, dat er sprake is van moeilijk contoleerbare of tegenstrijdige bronnen. Overgeleverde legenden en hagiografieën met een twijfelachtige oorsprong hebben in de loop der eeuwen bestaansrecht gekregen en op hun beurt aanleiding gegeven tot nieuw discutabel en onbetrouwbaar materiaal. Soms is materiaal bewust vernietigd of bevindt het zich op plaatsen die niet toegankelijk zijn voor onderzoekers. Eén van de plaatsen die door leken én wetenschappers wordt aangewezen als problematisch is het Vaticaan. Algemeen neemt men aan dat de kerk en de kerkleiders niet alleen belastend materiaal over de figuur van Christus en de vroege Christenen zorgvuldig verborgen houden in de ruim 80 kilometer boekenrekken van de Vaticaanse bibliotheek, men vermoedt ook dat ze in de eeuwen daarna alles in het werk hebben gesteld om gevoelige informatie over tegenstanders en vijanden aan de ogen van nieuwsgierigen te onttrekken. Over de kerkelijke processen tegen Galileo Galilei, Italiaanse wetenschapper en grondlegger van de moderne astronomie op basis van de bevindingen van Copernicus, is bijv. maar heel weinig bekend. Twee keer moest hij zich verantwoorden voor zijn controversieel standpunt dat de aarde rond de zon draait, waarmee hij én de Griekse filosoof en wijsgeer Ptolemeus afviel én regelrecht in conflict kwam met de leerstellingen van de Kerk daaromtrent. Galileo kreeg levenslang huisarrest en later de doodstraf. Onder welke omstandigheden hij tot twee keer toe zijn standpunt herzag, is niet bekend. In 1992 was het Johannes Paulus II die, 359 jaar na Galileo's doodvonnis, excuses maakte en zijn naam zuiverde van elke blaam.

Dan Brown leidt de lezer langs de Templiers, een priesterorde die aanvankelijk werd opgericht om de paus te beschermen, en die later – ondanks hun gelofte van armoede – grote rijkdommen verzamelden en bijgevolg grote macht. Zij waren de oprichters van het eerste moderne banksysteem waardoor klanten tussen Londen en Jeruzalem contanten konden opnemen van vooraf gestort geld en niet op weg moesten met hun hele bezit in een koffer. Uiteindelijk stelde de paus hun buiten de wet en liet ze oppakken in hun tempels en vermoorden. Ondanks de legende zou evenwel maar een kleine minderheid van de Tempeliers op de brandstapel eindigen, de rest legde zijn kleren af en ging als landman door het leven, anderen verdwenen in de anonimiteit. Wat er met hun enorme fortuin gebeurde is niet bekend. Het viel zeker niet in handen van de paus of de Franse koning. Of de organisatie ondergronds bleef bestaan is onduidelijk of steunt op geruchten en veronderstellingen. Via de aanwijzingen van de beeldhouwer Bernini, bouwer van het huidige Vaticaan, de schilderijen van Raphaël, het Pantheon in Rome en de Kathedralenbouwers voeren Dan Brown en professor Robert Langdon de lezer naar de 18de eeuw, naar de Vrijmetselaars en de Illuminati, deze laatsten opgericht door de Oostenrijker Adam Weishaupt, joods van geboorte maar katholiek opgevoed, later bekeerling tot het Protestantisme, Jezuïetenhater en vechter tegen de huichelarij en het bijgeloof van de priesterkaste. Op 1 mei 1776 stichtte hij de Ordo Illuminati Bavarensis, de Orde van de Verlichte Beieren en een jaar later trad hij toe tot de Vrijmetselaarsloge Theodor zum guten Rath in München. Zijn Ordo groeide snel, van vijf stichtende leden in 1776 tot 2000 een paar jaar later en dépendances in heel West-Europa. De organisatie was antiklerikaal, antikoningsgezind, radicaal van opzet en over de geheimzinnigheid van de organisatie werd door de buitenwereld druk gespeculeerd. Voor sommigen waren de leden van de Ordo verwant met de Tempelridders, voor anderen met Satan, etc. Vandaar was de band naar de Vrijmetselaarsloges gauw gelegd. Weishaupt zou die systematisch hebben geïnfiltreerd om ze qua gedachtegoed uiteindelijk over te nemen. Brown suggereert een grote invloed van de vrijmetselaars en dus de Illuminati op de vorming van de Verenigde Staten. Van de 53 Founding Fathers zouden zeker 50 leden vrijmetselaars geweest zijn en op het 1 dollarbiljet, uitgegeven in 1935, is een tekening van een piramide aangebracht met daaronder in Romeinse letters het jaartal MDCCLXXVI, of 1776, het jaar dat algemeen wordt aangeduid als het begin van de Illuminati...

In de documentaire Het Bernini Mysterie praat Simon Cox met historici, schrijvers en journalisten en confronteert hij de lezer/kijker met hun verschillende opinies. Het wordt gauw duidelijk dat de wetenschappers van het gezelschap grote reserves hebben bij nogal wat ideeën die Dan Brown ontwikkelt in zijn roman: omstandigheden blijken niet helemaal te kloppen, geheime genootschappen blijken later te zijn ontstaan dan Brown suggereert, verbanden worden gelegd waarvoor noch bewijzen, noch ontkenningen beschikbaar zijn wegens het ontbreken van betrouwbare bronnen of bronnen tout court. En terwijl de historici wijzen op de gebrekkige argumentatie van Brown of het niet aan het licht treden van bewijzen na nader onderzoek, zijn er de niet-wetenschappers, de schrijver en de journalist, die zich blijkbaar maar al te graag laten meedrijven op de hype van het boek en bijna schaamteloos voortborduren op het onwetenschappelijk schrijfwerk van hun collega Dan Brown. Het contrast is groot tussen de ernstige gesprekspartners en degenen die het spelletje meespelen. Hopelijk doorprikt de lezer/kijker het serieux van iemand die zich graag voor de camera vertoont met een cowboyhoed en tegelijk een pak pseudo-wetenschappelijke bla-bla uitbraakt. Je zou naar de achtergronden van deze individuen kunnen proberen te peilen, maar daarvoor is er te weinig informatie over hen beschikbaar en bovendien is ze weinig relevant voor het onderwerp an sich.

Dat Het Bernini Mysterie van Dan Brown een samenraapsel is van oncontroleerbare gebeurtenissen en speculatieve evoluties, zal na het bekijken van deze documentaire hopelijk voor iedereen duidelijk zijn. Dat doet niets af aan de kwaliteit van de roman. Die heeft alles wat een boek nodig heeft: spanning, emotie en een zorgvuldig uitgekiend en uitgewerkt plot. Maar het is fictie, laat dat vooral duidelijk zijn: Dan Brown is een romanschrijver, een verzinner, een verhaaltjesverteller, geen historicus en ook geen wetenschapper die zich kan aanmatigen om de grote geheimen en de historische samenzweringen uit 2000 jaar westerse beschaving voor eens en voor altijd aan het licht te brengen. Het is tekenend voor onze tijd dat een boek begeleid moet worden van een documentaire om duidelijk te maken dat het om entertainment gaat en niet om een wetenschappelijke studie. In 1986, bij het verschijnen van The Name Of The Rose was zulks nog compleet ondenkbaar, nu blijkt het ondenkbare doodnormaal te zijn. Wat een wereld...

BEELD EN GELUID
Het Bernini Mysterie is qua beeld goed van kwaliteit. Het is grotendeels opgebouwd met interviews waar hoegenaamd niks fout mee kan gaan en ter illustratie zijn sfeeropnamen gemaakt van soldaten en leden van geheime genootschappen, schilden, zwaarden, etc., wazig en vervormd alsof door een soort koker bekeken, zonder eigen geluid, met muziek er over heen, groenachtig van kleur, met grijs en bruin, zonder veel beweging, puur om de atmosfeer van clandestiniteit en verborgenheid weer te geven. Na een uurtje gaat het vervelen wegens eentonig, ook al worden de historische figuren en plaatsen ruim in beeld gebracht met zorgvuldig gekozen materiaal. Aan de footage is weinig zorg besteed. Die is niet gecorrigeerd qua kleurverlies en evenmin schoongemaakt. Het geluid staat in 2.0 en 5.1, maar zoals heel vaak heeft dat voor een documentaire weinig spectaculaire gevolgen. Illuminati zijn geen schuimbekkende dinosauriërs en de geïnterviewden geen bende Romeinse soldaten met kletterende uitrusting en hysterische paarden. De muziek is rustig ondersteunend, weinig opvallend zoals het hoort in een documentaire.

EXTRA'S
De dvd bevat geen extra's, maar het bijgeleverde tekstboekje is informatief en to the point, goed geschreven en het bevat een paar leuke illustraties. Jammer genoeg is nergens de naam van de maker terug te vinden. Daarvoor moet je dan weer de aftiteling van de dvd bekijken.

CONCLUSIE
De documentaire Het Bernini Mysterie is een productie waar heel veel zorg is aan besteed, zonder twijfel. De makers maken er zich niet vanaf met een oppervlakkige reportage, maar confronteren ons 90 minuten lang met feiten en facetten uit Dan Browns roman die door twee historici en evenveel schrijvers onder de loep worden genomen. De historici kwijten zich prima van hun taak, geven zelfs aan waarom de romaneske keuzen van Brown perfect zijn. Ze laten er evenwel geen twijfel over bestaan dat heel wat intriges niet door hun wetschappelijk vergiet kunnen, dat Dan Brown soms een loopje neemt met de historische realiteit, voortbouwt op discutabele bronnen en materiaal waarvan de onbetrouwbaarheid aan het licht is gebracht. De tegenpartij is weinig kritisch, met hetzelfde enthousiasme leveren ze ons in een volgende documentaire het onweerlegbare bewijs dat UFO's wél uit het heelal komen. Beter ware het geweest te wijzen op het karakter en het doel van het boek, op het feit dat het om pretentieloze fictie gaat, om een pakkende thriller als een gesmeerd lopende machine en een schrijver die historisch materiaal op een unieke manier aan elkaar rijgt tot een eerste klasse pageturner en een internationale bestseller.

Het Bernini Mysterie is een interessante en veelzijdige documentaire maar hij is tegelijk langdradig, op het saaie af. Dat komt door de té doorzichtige verbanden die Dan Brown smeedt in zijn roman (het boek is ook veel minder sterk dan De Da Vinci Code) en die Cox eindeloos uitmelkt, met oeverloze herhalingen, een bij momenten tergend langzaam tempo hanterend en té weinig terzake doende facetten belichtend.