Het leven en de carrière van Peter Miller, pulpjournalist bij een magazine in Hamburg, veranderen drastisch op de ochtend na de moord op de Amerikaanse president John F. Kennedy, eind november 1963. Toevallig ziet hij hoe een ziekenwagen het lichaam weghaalt van een overleden bejaarde man. Volgens zijn contactpersoon bij de politie gaat het om een banale zelfmoord. Dat gebeurt vaker in de eindejaarsperiode, deelt hij Miller mee, en met het nieuws over Kennedy is daarvoor zeker geen plaats in de media. De dag nadien krijgt hij van diezelfde politieman een pakje toegestopt met een versleten map en handgeschreven notities. Misschien zit er toch nog een berichtje in voor je blad, is z’n laconieke mededeling. Zonder veel enthousiasme opent Peter Miller de map en stelt vast dat het om het dagboek gaat van een Jood die het concentratiekamp Kaiserwald in het Letse Riga heeft overleefd, er zijn vrouw heeft verloren en er getuige was van de beestachtige methoden van SS-kapitein Eduard Roschmann, een nazi en oorlogsmisdadiger die na de oorlog door de Britten werd gevangengenomen, maar kon ontkomen via het toilet tijdens een plasstop. Tegen de ochtend komt Miller tot de conclusie dat hij persoonlijk met Roschmann af moet rekenen.

 

Omdat hij in Hamburg nauwelijks informatie over de zgn. Slager van Riga kan verzamelen wegens tegenwerking van de gemeentelijke administratie, wendt Miller zich tot Simon Wiesenthal in Wenen. Die vertelt hem over de Odessa (Organisation der ehemaligen SS-Angehörigen, of Organisatie van voormalige SS-leden), een netwerk opgezet na W.O.II om nazi’s via Zwitserland en mét medewerking van het Vaticaan naar het Midden-Oosten en van daaruit naar Zuid-Amerika te smokkelen. Ondertussen zijn de Weense kameraden getipt vanuit Hamburg en krijgt Miller in z’n hotel het bezoek van een goed geklede oudere heer die hem meedeelt dat Roshmann in 1945 is overleden en dat z’n zoektocht dus zinloos is. Een paar uur later wordt de journalist gekidnapt door leden van de Israëlische Geheime Dienst en op het rooster gelegd, maar als blijkt dat ze hetzelfde doel nastreven, doen ze Miller het aanbod om het Odessa-netwerk te infiltreren. Hij neemt de identiteit aan van een nazi die kort tevoren aan een maagtumor is overleden en hij wordt met de nodige vervalste documenten naar München gestuurd om er contact te zoeken met een vermoedelijke Odessa-chef, in de hoop dat die hem naar het atelier zal leiden waar de valse persoonsbewijzen voor voortvluchtige nazi’s worden gedrukt. Een paar dagen later staat Peter Müller voor de deur van een drukkerij in Bayreuth en zet hij z’n leven op het spel voor een zaak die schijnbaar de zijne niet is…

 

In het begin van de jaren zeventig scoorde de Britse auteur Frederick Forsyth een internationale bestseller met z’n vuistdikke roman The Odessa File, een spannende thriller over een geheime en illegale fascistische organisatie die in West-Duitsland 20 jaar na de oorlog op de toenemende medewerking kan rekenen van industriëlen, vooraanstaande politici, voormalige SS-officieren en politiemannen die de droom van een Groot-Duitsland en Duitse wereldhegemonie niet hebben opgegeven. In samenwerking met scenarist Kenneth Ross (The Day Of The Jackal, 1973) destilleerde regisseur Ronald Neame uit Forsyths spannende thriller meer dan voldoende materiaal voor een filmversie, want boeken van Frederick Forsyth zijn eerder geschikt voor een tv-serie dan voor een bioscoopfilm, ook al duurt die meer dan twee uur. Dat betekent ook dat er heel veel intriges en incidenten niét in het filmscenario terecht zijn gekomen en dat de regisseur zich verplicht zag om sommige verhaallijnen drastisch in te korten of te condenseren. Een roman vertalen in een filmscript is vaak een frustrerende aangelegenheid, niet alleen voor auteur en regisseur, maar ook voor de lezer, en een film kan alleen maar even goed zijn op voorwaarde dat de scenarioschrijvers erin slagen om de essentie over te houden en die in haar compacte presentatie toch te voorzien van de sfeer en de timing van de roman. Regisseur Ronald Neame slaagt daarin, hoewel hij daarvoor ook in de afloop van de film moet snoeien, met een totaal ander slot als resultaat. Voor de lezer is het wellicht even schrikken en slikken, voor wie het boek niet gelezen heeft, doet het er niet toe en is Neames keuze zonder meer acceptabel en geloofwaardig. Ook de auteur zelf had er destijds overigens geen moeite mee: dit is fictie, geen beschrijving van de realiteit, hoewel het verhaal uiteraard wél gestoffeerd is met feitelijke elementen.

 

De Odessa heeft nooit onder die naam bestaan. Wél is er sprake van verschillende soortgelijke initiatieven na W.O.II om nazi’s in veiligheid te brengen. Ondanks de geheimzinnigheid en de schandaalsfeer daaromtrent, zijn heel veel vooraanstaande nazi’s na de oorlog ook door Russen, Amerikanen, Britten en Fransen gewoon meegenomen wegens hun geavanceerde technische kennis (de bouw van raketten en/of het nazi-atoomprogramma). Ze kregen een nieuwe identiteit en een nieuwe naam en zijn nooit vervolgd voor hun daden. Werner M.M. Freiherr von Braun, de leider van het nazi-rakettenprogramma (én van het latere Amerikaanse ruimteprogramma), heeft zich bijv. nooit moeten verantwoorden, hoewel hij beslist op de hoogte was van de misdaden en van de concentratiekampen van het regime. Hij gaf zich na de oorlog over aan de Amerikanen en nam z’n Beierse team en driehonderd treinwagons met raketonderdelen en bouwtekeningen mee naar de V.S. Nazi’s die verantwoordelijk waren voor de dood van honderdduizenden joden, weerstanders, communisten en zigeuners, gingen in vele gevallen vrijuit omdat ze voor de grootmachten spioneerden of zich profileerden als fervente anticommunisten. We hadden geen andere keuze, zou een hooggeplaatste Amerikaanes generaal daarover later zeggen, de communisten vormden een bedreiging en de Koude Oorlog was in volle gang. We konden alle hulp gebruiken.

 

Acteur Jon Voight – u herkent hem beslist als Jonas Hodges uit “24” (2009) – neemt de zware rol van Peter Miller voor zijn rekening. Als journalist bij en pulpmagazine stelt hij aanvankelijk niet veel voor en z’n baas – ook al niet zuiver op de graat – wijst z’n voorstel voor een zoektocht naar de nieuwe identiteit van Eduard Roschmann van de hand: het Duitse publiek heeft daar 20 jaar na de oorlog geen interesse voor. Millers vrouw Sigi – meestal vrij cynisch over zijn flutbaantje – ziet als eerste de verandering die zich in zijn binnenste voltrekt na de lectuur van het dagboek en regisseur Ronald Neame brengt die persoonsverandering zeer efficiënt in beeld: de vrij oppervlakkige journalist wordt op nauwelijks een etmaal een ernstige speurder die zich niet meer van zijn doel af laat brengen. De film schakelt van het ene op het andere moment een versnelling hoger en Peter Miller wordt de spil van een spannende klopjacht die niet zonder gevaar is voor z’n eigen leven en waarvan de uitkomst tot in de allerlaatste moment onbeslist blijft.

 

Uiteraard heeft de film 35 jaar na z’n release veel van z’n effect en actualiteitswaarde verloren. De sfeer is veranderd, de oude vijanden zijn vervangen door nieuwe tegenstanders en ons wereldbeeld wordt gedomineerd door nieuwe inzichten en nieuwe geopolitieke omstandigheden: het gevaar komt uit een totaal andere richting en aartsvijand Rusland heeft de duimen moeten leggen voor de nieuwe economische en politiek reus China. De nazi’s van het Derde Rijk zijn verschrompeld tot een clubje stokoude mannetjes of hebben het tijdelijke voor het eeuwige verwisseld. Hun erfenis leeft voort in Zuid-Amerikaanse dictaturen en in kringen van kleine, harde fascistische kernen op het oude continent, maar hun macht is gebroken en hun idealen zijn voorbijgestreefd en door de democratische integratie van Europa gefnuikt. Desondanks is The Odessa File een interessante productie die ons een blik gunt op een afgesloten tijdperk uit de recente West-Europese geschiedenis.

 

 

Sony Pictures levert een vrij schone versie van The Odessa File. De beginscène (met de titels) bevat nog vrij veel witte en zwarte puntjes, maar eens de film op gang komt, blijft het aantal ongerechtigheden binnen de perken. Af en toe trekt een vuiltje de aandacht, verrassend genoeg bijna altijd tijdens de buitenscènes (die lichter van kleur zijn dan de binnenopnamen), opvallende beschadigingen blijven evenwel achterwege. De kleuren neigen iets naar de donkere kant, wat u niet zal verbazen in een dergelijke film, het zwartniveau is acceptabel en ruis blijft beperkt.

De muziek staat in de oorspronkelijke monoversie op de disk, doch voldoet voor een film met een beperkt aantal heftige fragmenten. Voor de soundtrack deed regisseur Ronald Neame een beroep op de in 1974 vrij onbekende Andrew Lloyd Webber. Die had in de periode 1971-72 muziek geleverd voor 1 aflevering van All in the Family en The Benny Hill Show en de muziek voor Gumshoe, het niet onverdienstelijke debuut van Stephen Frears. In 1973 schreef hij de (extra) orkestmuziek voor de filmversie van Jesus Christ Superstar, meteen gevolgd door de opdracht voor The Odessa File, een hele stap voorwaarts, want gezien het internationale succes van de roman van Frederick Forsyth, waren de vooruitzichten voor de filmversie uiteraard ook gunstig. Webbers score dringt zich nooit op de voorgrond, maar ondersteunt perfect de actie en de spanning in de film.

 

De Originele Bioscooptrailer, een aantal Andere Trailers en enkele Filmografieën van Cast & Crew (tekst).

 

The Odessa File behoort tot de beste en spannendste thrillers die in de jaren 70 zijn gemaakt. In het scenario, op basis van een internationale bestseller, wordt de spanning zeer efficiënt opgebouwd met een verrassende ontknoping als resultaat, want regisseur Ronald Neame (The Poseidon Adventure, 1973) laat maar zeer gedeeltelijk in z’n kaarten kijken, hoewel het heel vlug duidelijk is dat het dagboek van de Jood informatie bevat die hoofdpersonage Peter Miller zelfs voor z’n vrouw Gigi (en voor de kijker) verborgen houdt. De technische kwaliteit van de dvd is goed, de bonussectie is wat aan de magere kant, maar wegens de zachte prijs is dat geen bezwaar.