In 2003 maakt regisseurFlorent de la Tullaye in Kinshasa tijdens een foto-opdracht kennis met de gehandicapte muzikanten van de Staf Benda Bilili!, allemaal mannen die zich in ouderwetse rolstoelen voortbewegen en een primitief instrument bespelen: een aftandse gitaar, zelfgemaakte tamtams, een busseltje hout, een zoekgeraakte straatsteen. De eigen composities over hun armmoedige bestaan, de ongemakken van een leven op straat en de slechte politieke toestand in hun land brengen ze met veel creativiteit waardoor ze tot ver buiten hun eigen wijk bekendheid genieten en interessante fooien opstrijken. De La Tullaye belt z’n vriend en collega Renaut Barret die op dat moment in Siberië verblijft voor een fotoreportage over sjamanen, en vertelt hem over de ongelofelijke sfeer in de Kongolese hoofdstad en het talent van Staf Benda Bilili! in het bijzonder. Samen besluiten ze om beeld- en geluidsopnamen te maken van het vreemde gezelschap en het materiaal in Europa aan mogelijk geïnteresseerde platenmaatschappijen aan te bieden. De leden van de groep worden naar een opnamestudio in Kishasa uitgenodigd voor een aantal voorlopige proefopnamen, maar wat op straat een succes is, is dat veel minder in een gesofisticeerde omgeving: de bandleden zijn ondervoed, vallen tijdens de opnamen in slaap of komen gewoon niet opdagen, het resultaat van hun naar onze normen ongewone levensstijl.
 

 

Bijna op hetzelfde moment maken De la Tullay en Barret in Kinshasa kenjnis met de 12-jarige straatjongen Roger die de kost verdient met bedelen en muziek maken. Met een melkblik, een kromme tak en een primitieve snaar heeft hij een instrument in elkaar geknutseld dat hij satonge noemt en waarop hij populaire deuntjes ten gehore brengt in ruil voor een paar francs. Beide mannen zijn onder de indruk van z’n geluid en brengen hem in contact met Cubain Kabeya, de leider van Staf Benda Bilili! die meteen interesse toont en beseft dat de kleine Roger een aanwinst kan zijn voor z’n band. Maar de studio-opnamen in Kinshasa worden uiteindelijk afgebroken omdat de groep er niet in slaagt voldoende nummers op een fatsoenlijke manier op tape te zetten. Staf Banda Bilili! kiest opnieuw voor de straat om de kost te verdienen en Roger keert terug naar z’n geboortedorp in de brousse. In Parijs slagen de regisseurs erin om een platenmaatschappij voor het materiaal van de Kongolese groep te winnen en een budget los te weken om de opnamen in Kinshasa af te werken. De Kongolezen hebben ondertussen niet stilgezeten en hun speelstijl geperfectioneerd. Maar uiteindelijk zal het vijf jaar duren vooraleer het project z’n definitieve beslag krijgt, de cd Très Très Fort in Frankrijk op de markt verschijnt en Benda Bilili! in Belfort z’n werelddebuut krijgt op het prestigieuze Eurockéennes Muziekfestival voor een massa van meer dan 100.000 muziekliefhebbers.
 

 

Banda Bilili! is een toevalstreffer en dankt z’n internationale succes aan de inzet en het doorzettingsvermogen van twee Franse fotografen die zich omschoolden tot regisseur en muziekdirecteur, want zonder de toewijding en de geestdrift vanFlorent de la Tullaye & Renaut Barret speelde Banda Bilili! vandaag wellicht nog altijd voor een handvol straatkinderen in Kinshasa, ondanks de kwaliteit van hun spel en zang en het originele karakter van hun teksten. In hun film Benda Belili! brengen de beide Fransen verslag uit over hun eerste ontmoeting met de muzikale rolstoelgebruikers die aanvankelijk in een soort opvangtehuis voor fysiekgehandicapten wonen, waar ze evenwel zelf voor de nodige hulp en ondersteuning moeten zorgen. Na het afbranden van het tehuis leven de families – vaak met meerdere kleine kinderen – gewoon op straat. Ze slapen op platgedrukte kartonnen dozen of gewoon in hun rolstoel en ze wassen zich in oude autobanden die dienst doen als badkuip. Mensen die in armoede leven, zonder de minste sociale of hygiënische voorzieningen, ze zijn inventief, maar ook kwetsbaar, want de meesten worden niet ouder dan veertig. Cobain en Coco zijn die leeftijd al lang gepasseerd en dus beschouwen ze elke nieuwe dag als een extra geschenk van God. Het is overigens opmerkelijk hoe zeer ze blijven geloven in een doorbraak in Europa en een internationale erkenning voor hun muziek, want de omstandigheden voorspellen weinig goeds en alles wijst erop dat ze in armoede en miserie zullen sterven. Alleen het feit dat Florent de la Tullaye & Renaut Barret zich om hun lot bekommeren, is voor deze arme, maar immer goedgemutste zwarten een teken, de aankondiging van een onverwachte meevaller.
 

 

In het vervolg van de documentairefilm zien we hoe de groep stilaan professionaliseert, al gaat dat niet zonder ingrepen: de drummer wordt vervangen door een muzikant die de beide regisseurs kennen van een andere Kongolese groep, de kinderen in het gezelschap moeten plaats maken voor volwassenen, de primitieve akoestische gitaren zijn vervangen door elektrische exemplaren en de repetities in de dierentuin van Kinshasa maken plaats voor regelmatige oefensessies in een overdekt pand. Tegen de tijd dat ze in het Franse Belfort het podium betreden zitten de leden van Benda Bilili! nog wel in hun rolstoelen, maar hun muziek is stevig onderhanden genomen, gerestyled en aangepast aan de Europese smaak.
 

 

De documentairefilm van Florent de la Tullaye & Renaut Barret toont ons niet alleen de groei van een straatmuzikantengezelschap naar een wereldmuziekband met internationale uitstraling, hij geeft ons ook een beeld van de Kongolese hoofdstad Kinshasa, een stad die sinds de onafhankelijkheid (30 juni 1960) z’n bevolking heeft zien verveelvoudigen (tussen 1984 en 2009 nam de bevolking er toe van 30 tot 69 miljoen inwoners) en waar er nauwelijks sprake is van voorzieningen zoals stromend water, elektriciteit, riolering of huisvuilafvoer. De gevolgen laten zich raden: slechte medische voorzieningen, een lage levensstandaard voor miljoenen inwoners en een levensverwachting van minder dan 40 jaar. 95 procent van de oppervlakte van de stad wordt de cité genoemd, maar dat is niet meer dan één grote krottenwijk waar mensen in de meest schrijnende omstandigheden proberen te overleven. Als u beseft dat Kongo qua grondstoffen één van de beste bedeelde landen van Afrika is, dan is het duidelijk dat er vooral qua politieke cultuur heel veel misloopt in het grote land. Het beeldmateriaal van De la Tullaye en Renaut toont het onverbloemd: de smerige spoorbermen als gevolg van het afval dat de reizigers gedurende decennia uit de trein geworpen hebben, de niet verharde straten in de woonwijken, stoffige zandwegen als open riolen met grote waterplassen na de hevige buien in het regenseizoen, overvolle pleinen en mensen die ’s nachts buiten slapen en eigenlijk bijna voortdurend op straat leven en er kinderen grootbrengen, of zoals de mannen van Banda Belili! het verwoorden: we leven op karton, we slapen en eten op karton, we maken plezier en we neuken op karton… het is schrijnend, maar volgens de makers ook fascinerend.
 

Omdat het materiaal met minimale middelen is opgenomen zonder extra lichtbronnen, heeft het de kwaliteit van een goede documentaire. De opnames overdag zijn prachtig en fel van kleur, de vele nachtelijke takes missen vaak het nodige detail. Het beeld is niet altijd even scherp en de geluidsband is weliswaar oké, maar niet meer dan dat. De muziek is van Banda Belili!, meestal live op straat en een paar keer in de studio, andere keren van de cd.

Als extra’s een lang Interview met de Regisseurs (16 min.) over hun kennismaking met Staf Benda Bilili!, hun besluit om geluidsopnames te maken en vervolgens professionele opnamen in een echte studio en later een film aan de hand van het materiaal dat ze ondertussen van de groepsleden en hun leefomstandigheden in Kinshasa hebben gedraaid. In de 13 minuten durende reportage Benda Bilili! op het Festival van Cannes krijgen we een indruk van de voorstelling van de film op het Franse festival in aanwezigheid van de bandleden. Ten slotte zijn er nog een aantal Andere Trailers.
 

The American Dream bestaat ook buiten Amerika en hij is werkelijkheid geworden voor een groep gehandicapte Kongolese muzikanten die de makers van deze documentairefilm in 2003 in Kinshasa leerden kennen. In 2009 stonden ze in het Franse Belfort voor een massa van meer dan 100.000 muziekliefhebbers en hadden ze dat bereikt waar ze zes jaar eerder nog met verlangen naar uitkeken en vol vuur over zongen: beroemd worden in Europa.