FILM
In 1980 kochten mijn ouders een huis. Dat ging redelijk eenvoudig. Ze stapten naar een bank, die leende hen het geld en zolang mijn ouders maandelijks hun hypotheek afbetaalden, was er geen vuiltje aan de lucht. Dertig jaar later zijn er nog steeds jonge koppels die een huis willen kopen. Ook zij stappen naar de bank. Ook zij maken schulden. Maar er is een verschil. De banken groeperen namelijk alle hypotheekleningen en verkopen die in bulk door aan een investeringsbank. Die krijgt op haar beurt het geld om de bulkhypotheken te kopen van investeerders. Hoe meer hypotheken er zijn, hoe meer  zowel de banken, de investeringsbanken als de investeerders verdienen. En aangezien de banken hun geld  niet langer rechtstreeks van de huiseigenaren innen, lopen zij niet het risico op wanbetaling en zijn zij geneigd om ook leningen toe te staan aan mensen die insolvabel zijn. Om het risico verderop in de keten te verlagen, ontwikkelde de financiële sector een ingewikkeld systeem dat de winsten voor investeerders verhoogt naarmate meer huiseigenaren hun hypotheek niet meer kunnen betalen. Pervers, hoor ik u zeggen? Inderdaad. Maar tot voor kort was het de normaalste zaak van de wereld.

Dat is in het kort de aanleiding voor de woonkredietcrisis die de wereld nu al jaren in de ban houdtt. Twee uur geleden had ik u dat waarschijnlijk niet zo bevattelijk kunnen uitleggen. Maar dankzij Inside Job, een documentaire die dit jaar niet geheel onterecht een Oscar won, was economie waarvoor de meesten een hogere wiskundeopleiding nodig hebben nog nooit zo helder. Maar de film doet meer dan een verhelderende blik werpen op de systemen die de financiële wereld op de rand van de afgrond brachten. Filmmaker Charles Ferguson onderzoekt ook de perfide banden tussen Wall Street, economieprofessoren en de politiek. Het resultaat is een prent die je meer dan eens in woede doet ontsteken en die de meest malafide kantjes van het kapitalisme onverbloemd in het spotlicht plaatst.

Ferguson is een documentairemaker zonder veel franje. Hij doet niet aan ensceneringen à la Errol Morris. Hij confronteert de betrokkenen niet brutaal à la Michael Moore. Hij grossiert wel in talking heads en inzichtelijke nieuwsfragmenten. En als chronologische rode draad kiest hij voor een lekker ouderwetse vertelstem, zij het dat de stem in kwestie van Hollywoodster Matt Damon is. Een documentaire van de oude stempel dus, maar toch sleurt Ferguson de kijker mee als betrof het een Hitchcockiaanse thriller. Omdat het verhaal op zich al goed is natuurlijk - de cineast vergelijkt de bankencrisis met een overval door een mannetje binnen het systeem zelf - maar ook door de ongelooflijk uitgebreide research. Inside Job ademt van begin tot einde vertrouwen uit omdat Ferguson weet waarover hij praat. Hij legt de ingewikkelde financiële trucjes niet alleen bevattelijk uit, hij legt zelfs zijn interviewgasten het vuur aan de schenen door ze te confronteren met feiten die zij zelf vergeten zijn (of waarvan ze verkozen om die te vergeten).

De geïnterviewden zijn niet van de minste. Enkele van de belangrijkste economen van onze tijd passeren de revue. En het zijn degenen die het dichtste betrokken waren bij de grootste fraude uit de recente geschiedenis die het meeste aan amnesie lijken te lijden. Als ze doorhebben dat de documentairemaker allesbehalve een oppervlakkige film wil maken over de kredietcrisis, worden ze bovendien zichtbaar kregelig. De ergste van allemaal is een voormalige financiële adviseur van George W. Bush. Die zegt op een bepaald moment cynisch: "Je hebt nog drie minuten. Probeer me maar te raken met je beste schot!" De grootste bandieten van allemaal - de CEO's van Lehman Brothers en AIG en de (ex-)hoofden van de Amerikaanse Federale Bank om er maar enkele te noemen - wilden uiteraard niet voor de camera verschijnen. Ferguson vermeldt dat ook steeds fijntjes, met naam en toenaam, tijdens de prent. Het maakt de verontwaardiging bij de kijker er niet minder om. Vreemd genoeg zijn het twee personen die een prominente rol spelen in een high profile nieuwsfeit van 2011 - IMF-baas Dominique Strauss-Kahn en zijn waarschijnlijke opvolgster Christine Lagarde - die veruit de meest betrouwbare en geïnformeerde indruk maken van alle hoge piefen.

Maar Inside Job richt de pijlen niet louter op de bankiers en de politiek. Het hele economische systeem moet eraan geloven. Zo legt hij perfide banden bloot tussen economieprofessoren aan gereputeerde universiteiten en de financiële sector. Zelden komt die nefaste band beter tot uiting dan in de revelatie dat een bijzonder lovend rapport van een van hen over de banken in IJsland betaald werd door... de IJslandse Kamer van Koophandel. Om de geloofwaardigheid van ratingbureaus als Fitch en S&P te ondergraven diept Ferguson dan weer recent beeldmateriaal van hoorzittingen op waarin alle betrokken verklaren dat hun financiële ratings puur persoonlijke meningen zijn. Niets meer.

Ondanks de traditionele aanpak (of misschien net dankzij de doorgedreven onderzoeksjournalistiek die daaraan ten grondslag ligt) beklijft Inside Job enorm. Dit is een documentaire die verplicht getoond zou moeten worden aan alle economiestudenten ter wereld en aan iedereen die van dicht of nabij in de financiële markten werkt. Alhoewel: misschien brengt het ze net op ideeën. Want als er iets is dat de film ontegensprekelijk aantoont, dan is het wel dat financiële misdaad loont. De CEO's van de belangrijkste investeringsbanken mochten hun vette premies gewoon houden. En een deel van hen werkt nu zelfs voor de administratie van president Obama. Inside Job is een verbluffend goede film. Maar je wordt er niet bepaald vrolijker van...

BEELD EN GELUID
De film maakt gebruik van een mix tussen interviews, zelf opgenomen sfeerbeelden en archiefmateriaal. Het speciaal voor de docu gefabriceerde materiaal oogt helder, scherp en contrastrijk. De nieuwsfragmenten doen dat niet altijd, maar dat is dus geen gevolg van een mindere transfer. De soundtrack stelt helaas teleur. Niet dat je sowieso veel moet verwachten van een audiospoor waarin het gesproken woord de boventoon voert, maar dialogen overweldigen de subtiele geluidseffecten en de muziek vaak onnodig.

EXTRA'S
De voornaamste extra op de schijf is een Audiocommentaar met de cineast en de producent. Het is overduidelijk dat het onderwerp van de film beide nauw aan het hart ligt, en dat zorgt voor een babbelspoor dat bol staat van de interessante informatie. De pathos van de makers is ook evident in The Making of Inside Job (12 min.), feitelijk meer een kort interview met de makers, doorspekt met fragmentjes. Ronduit fascinerend zijn dan weer de Deleted Scenes (44 min.) waarin extra interviewmateriaal getoond wordt van de meest prominte sprekers uit Inside Job. De schijf bevat ook enkele Trailers.

CONCLUSIE
Inside Job is een van de meest belangwekkende documentaires van de voorbije jaren en een van de beste. De financiële crisis wordt vakkundig gedissecteerd, de schuldigen met de vinger gewezen en de kijker erop attent gemaakt dat de hebzucht van de mens geen grenzen kent. De beeldkwaliteit op de schijf is prima, maar de audiotrack stelt teleur. De bonussectie is bijzonder inzichtelijk, maar helaas niet zo uitgebreid.