FILM
Eén van de meest gevreesde Duitse wapens in de Tweede Wereldoorlog waren de U-boten, de onderzeeërs die in staat waren op zee bijna elke vijand het hoofd te bieden. In 1941 bevinden kapitein Henrich Lehmann‑Willenbrock (Jürgen Prochnow) - zijn naam wordt in de film echter nooit genoemd - en zijn bemanning zich op de door de Duitsers bezette marinebasis van La Rochelle, en ze worden uitgestuurd om te gaan patrouilleren op de Atlantische Oceaan, met de bedoeling de konvooien tussen Amerika en Groot-Brittanië zo veel mogelijk te saboteren. Aanvankelijk verveelt de bemanning zich dood, mijmerend over de meisjes die ze achter hebben gelaten, spelletjes spelend of zich beklagend over de slechte scheepskost; en niet te vergeten moeten ze op een heel klein opeengepakte ruimte zowat in hun eigen vuil drabbelen. Anderzijds leeft er een zeker enthousiasme mee, omdat ze het land mogen dienen en mogen doen hetgeen zij voor een rechtvaardige zaak houden. Luitenant Werner (Herbert Grönemeyer) heeft intussen van hogerhand de opdracht gekregen om het leven aan boord te verslaan, voor de propagandamachine. Met succes kelderen ze nu en dan een geallieerd schip. De Britten laten echter nu en dan ook hun tanden zien, en de U-96 krijgt de volle lading met behulp van dieptebommen. Om te overleven moet de boot tot op onverantwoorde diepten duiken, wat de angsten onder de bemanning zeker niet ten goede komt. De grootste verschrikking wacht hen echter aan wal, wanneer na een ontsnapping ternauwernood de oorlog aan het keren blijkt, en de Duitse oversten de bemanning ondanks de hevige verliezen terug uitstuurt. Zelfs kapitein Lehmann, die de Duitse doctrine altijd trouw is gebleven, geraakt aan het twijfelen over de capaciteiten van de bevelhebbers.

Eertijds werd er naast de twee en een half durende cinemarelease ook een miniserie van 300 minuten uit het materiaal gepuurd, waarin de karakters veel sterker en gedetailleerder waren uitgewerkt. Om enigszins de gebreken op te vullen die als toegeving voor de cinemarelease moesten worden gedaan, bracht regisseur Petersen in 1997 deze director's cut uit. Ik heb nu zowat elke versie van Das Boot in handen gehad die er bestaat. Eerst was er een director's cut waarop de onvergefelijke fout werd gemaakt om de originele geluidstrack, de Duitse, slechts in 2.0 uit te voeren en de Engelse dubbing in 5.1. Dat werd enigszins opgevangen door de enkel in de UK uitgekomen superbit-versie die wél een Duitse DTS-track had, maar zoals het superbits betaamt, geen extra's had. Tussendoor kwam er dan nog een mooie luxeversie met de reeks als miniserie, waarbij de speelduur nóg wat langer is, en nu is er dus eindelijk een Blu-rayversie die waardig behoort te zijn. Is dat ook zo? We pluizen het even voor u uit.

De cut eerst en vooral. Dit is de director's cut (209 minuten), niet zo lang als de miniserie die makkelijk op 280 minuten afklokt, maar langer dan de Amerikaanse dumbed down cut. Die versie is bovendien enkel te vinden op de Amerikaanse (regiovrije) Blu-rayrelease van Das Boot, waarbij de eerste disk identiek is aan deze versie, inclusief de Nederlandse ondertitels, maar de tweede disk in Amerika de theatrical cut en wat extra's bevat, terwijl wij het alleen met de extra's moeten stellen. Daarnaast lijkt het ons wel dat de cut die op deze disk staat ongetwijfeld de beste van de drie is, maar toch ware het netter om dat ieder voor zich uit te laten maken. Das Boot was het eerste grote wapenfeit van Wolfgang Petersen, die nadien faam zou verwerven met films als Air Force One en Troy maar ook met The Perfect Storm en Poseidon, waaruit mag blijken dat zinkende schepen toch zijn dada zijn. De film was genomineerd voor zes Oscars, merkwaardig genoeg niét voor de beste niet-Engelstalige film, waarschijnlijk omdat deze in een gedubde versie (waarbij overigens de acteurs zichzelf in een schabouwelijk steenkolenengels hebben gedubd) werd gedraaid; de film greep echter naast de prijzen. Deze cinematografisch beklemmende oorlogsfilm won diverse andere internationale prijzen, maar werd ook op de nodige dosis kritiek onthaald, voornamelijk omdat de Duitse nazibemanning té zeer menselijk werd geportretteerd, wat zeker in die tijd als ongezien werd ervaren.

Het uitzitten van de film in één keer is door zijn lengte een zeer zware beproeving, die erg veel fysiek van de kijker vergt, vooral op het gebied van het inhouden van de consequenties van moeder Natuur, maar enorm de moeite loont, ook al omdat de film zonder twijfel één van de betere oorlogsfilms is, én alles behalve voorgekauwde Hollywoodiaanse kost. De Berlijnse acteur Jürgen Prochnow, die tegenwoordig meer in derderangsfilms te zien is, maar ook opdook in het laatste seizoen van 24, geeft in deze film het beste van zichzelf als de zwijgzame kapitein, die met één pijnlijke blik meer kan vertellen dan tien pagina's script. Wolfgang Petersen laat bovendien bijzonder weinig ruimte voor politieke stellingname, en focust zich geheel op de angstaanjagende terreur die de bemanning moet ondergaan. Andere opgemerkte rol is die van Herbert Grönemeyer, die tegenwoordig eerder schijnt in te zetten op zijn toch niet onsuccesrijke zangcarrière. Voor de rest ziet u nogal wat volk lopen waar u wellicht geen naam op kan plakken, maar die u ongetwijfeld met acteurs uit Derrick, Der Alte en Ein Fall Für Zwei kan associëren. Wat Das Boot zuiver houdt is dat het één van de weinige iconen uit de cinema is waarvoor Hollywood het niet nodig vond om er een Amerikaanse remake van te maken, wat absoluut niet zou kunnen gezien het imperatief voor het verhaal is dat de Duitse soldaten Duits spreken; de Engelse dubbing ging daar zelfs al voor te ver.

BEELD EN GELUID
In 2011 werd Das Boot helemaal heropgepoetst voor deze re-release in high definition. Alhoewel het duidelijk aan de film te zien is dat het geen nieuwe film is, is het werk dat Sony in de restauratie van deze film gestoken heeft, prachtig. D'r is hier en daar een klein compressie-artefact te zien, maar dat heeft ongetwijfeld te maken met het feit dat men een film van een kleine 4 uur op één BD50-disk heeft willen zetten. Toch is er nog een zee van detail waar te nemen in deze release, van in de koppelingen van de dieselmotoren van de nukkige onderzeeër, tot en met de uitdrukkingen van de manschappen, waar je boekdelen uit kan lezen. Details zoals het feit dat het eten hoe langer hoe rotter wordt en de mannen hun persoonlijke hygiëne overboord schijnen te hebben gegooid, vallen meer op. De kleuren zijn erg stabiel en levensecht, alhoewel de gelaten vaak grauw zijn door de onmenselijke toestanden in de onderzeeër, en de Blu-ray iets té hard verraadt dat de schminkafdeling aan het werk is geweest. De extreme menselijke omstandigheiden in de U-boot komen goed tot hun recht en contrasteren des te meer met de schaarse scènes die zich niet op het schip afspelen, zoals in het Franse bordeel in La Rochelle in de openingsscène, het decadente en bijna misplaatste buffet op het bevoorradingsschip in Vigo en uiteraard de triomfantelijke terugkeer van de U96 met de dramatische afloop. De DTS-HD MA 5.1-track op de Director's Cut is goddelijk: wanneer de bemanning tot op onverantwoorde diepten moet duiken hoor je de metalen boek kraken onder de druk, en als er door de grote druk een vijs losschiet, spring je mee een meter in de lucht van het schrikken. De inspanning, met o.a. de impact van de dieptebommen, wordt de hele film volgehouden. De dialogen zijn prima verstaanbaar - toch voor iemand die Duits kent - en de intussen historisch geworden score van Klaus Badelt, waar in de jaren '90 nog een paar housenummers uit gedistilleerd zijn door een band die zich zeer toepasselijk U96 noemde, weerklinkt zuiverder dan op elke PAL-bron die ik totnogtoe beluisterd hebt. De score is bovendien alomtegenwoordig, en soms moet het krakend metaal, de binnensijpelende druppeltjes en de echo's van de sonar van de bommenwerpers maar voor de sfeer zorgen.

EXTRA'S
Zoals gezegd bevat de Benelux-versie van de film de 149 minuten durende theatrical cut van de film niet. We vinden we al het andere bonusmateriaal terug. Disk 1 bevat een (ouder) audiocommentaar door regisseur Wolfgang Petersen, hoofdacteur Jurgen Prochnow en de producer van de director's cut, Ortwin Freyermuth. Zonder twijfel is dit één van de beste audiocommentaren op de markt, ook al Wolfgang Petersen een unieke visie biedt op de historiek van de verschillende versies van de film. De commentaartrack is wel Engels gesproken, en noch Petersen, noch Freyermuth is die taal goed machtig, wat het wel enorm vermoeiend maakt om naar te luisteren. Jürgen Prochnow is uiteraard beter in het Engels thuis, en haalt vooral herinneringen aan zijn ervaring als acteur in deze film op.

Disk 2 bevat dan de diverse documentaires die ook op de Amerikaanse versie terug te vinden zijn. Wolfgang Petersen - Back To The Boat (45 min.) is een gedetailleerde terugblik waarin Wolfgang Petersens carrière en werk aan zijn baanbrekende internationale debuut besproken worden. In Maria's Take (9 min.) vertelt Maria-Antoinette Borgel, de vrouw van Wolfgang Petersen, over haar werk als assistent-regisseur. The Perfect Boat - The Director's Cut (13 min.) maakt ons wegwijs in de verschillende cuts die van de film bestaan, en we leren hieruit dat deze director's cut voornamelijk een compromis is tussen de zes uur durende televisieserie en de theatrical cut, waarbij de mogelijkheden van de digitale thuisbioscoop het onder meer de moeite maakten om deze toch iets oudere film een nieuwere behandeling te geven. Rooms Overview (8 min.) bevat een paar kortfilmpjes over de verschillende krappe ruimten in de U-boot.

Twee bijkomende stukken documentaire maken echter deze release meer dan de moeite waard. Eerst en vooral is er het op 1 uur afklokkende Behind The Scenes uit 1981, een excellente bijdrage over het creëren van de film, het belang dat werd gehecht aan de historische nabootsing en de vele uren mankracht die in het filmen zijn gekropen. Nog interessanter echter is het duidende The Battle of the Atlantic uit 1983 (40 min.), waarin voornamelijk in het Duits een comprehensieve documentaire wordt gegeven over de oorlogsvoering in de Atlantische Oceaan en de rol van de gevreesde Duitse Grijze Wolven.

CONCLUSIE
Een topstatus kan ik ondanks de uitstekende kwaliteit van de extra's aan deze Blu-ray toch net niet toekennen omwille van het feit dat de theatrical cut van de film is weggelaten, zelfs al is deze vele malen inferieur aan de hier geboden versie. Das Boot is wellicht één van de meest toonaangevende films uit de naoorlogse Duitse cinema, en technisch laat deze versie zelfs de superbitversie ver achter zich.