Oliver Twist maakt deel uit van de David Lean Centenary Collection, waarin ook alle andere films uit de Britse periode van de cineast zijn opgenomen: In Which We Serve, This Happy Breed, Blithe Spirit, Brief Encounter, Great Expectations, The Passionate Friends, Madeleine, The Sound Barrier en Hobson's Choice.

FILM
Als een levenslange Charles Dickens-fan kan ik behoorlijk lyrisch worden over de kwaliteit van zijn oeuvre. En van al zijn romans is Oliver Twist degene waarover ik doorgaans het meest euforisch uitweid. Dickens was een meesterverteller en nergens wordt dit beter bewezen dat in het beroemde verhaal van de Londense weesjongen. Verfilmingen van het boek hebben daarom het voordeel dat ze onmogelijk echt slecht kunnen zijn, zoals zelfs de weinig geslaagde versie van Roman Polanski uit 2005 bewees. Een nadeel is dan weer dat de 53 hoofdstukken van de roman zoveel heerlijke plotwendingen en verrukkelijke personages bevatten dat je die haast onmogelijk in een film van 2 uur kan proppen. Dat weerhield David Lean en zijn medewerkers er niet van om het te proberen. Twee jaar na het eclatante succes van Great Expectations stortte de regisseur zich opnieuw op de wereld van Dickens. En met evenveel succes. Zijn filmische visie op Oliver Twist is nagenoeg de evenknie van Great Expectations en nog steeds dé visuele referentie voor alle adaptaties van Dickens' werk.

Net zoals in zijn vorige DIckens-adaptatie grijpt Lean de kijker meteen bij de keel met een intrigerende, duistere sequentie, waarin een hoogzwangere vrouw zich in een apocalyptisch onweer naar het werkhuis baant om daar haar zoontje te baren. De vrouw sterft in het kraambed en Oliver Twist, want die naam krijgt de boreling, belandt in het weeshuis. Na een opstandige daad (hij heeft het lef om meer pap te vragen bij de lunch) wordt Oliver verbannen naar het huis van een begrafenisondernemer en als hij ook daar amok maakt, bolt de weesjongen het zelf af. Hij verkast naar het drukke Londen, waar hij al snel ingelijfd wordt in de dievenbende van de jood Fagin en diens partner in crime, de meedogenloze Bill Sikes. Vanaf dat punt wordt Oliver een speelbal van het lot, een weesjongen die schippert tussen de harde realiteit van de straat en het mededogen van een onvermoede weldoener.

In tegenstelling tot Great Expectations heeft Oliver Twist een tijdje nodig om de kijker te overtuigen. Viuseel klopt het plaatje volledig met zijn gestileerde weergave van het Victoriaanse Engeland, maar op narratief vlak slaan de makers een aantal minder noodzakelijke hoofdstukken uit het boek over, waardoor David Lean zelfs zijn toevlucht zoekt tot enkele tussentitels opdat de kijker volledig mee zou zijn met het verhaal. Eenmaal de jongen het weeshuis achter zich laat, vindt de prent echter het juiste tempo en de juiste toon en kan de kijker achterover leunen in de sofa om zich te laten meeslepen in een ongelooflijk goed verteld avontuur. Dickens' neiging om lichtjes excentrieke personages op te voeren en om de zoveel tijd een onverwachte plot- en scènewending in te lassen, vertaalt zich in een scenario dat geen moment verveelt. Lean en zijn co-scenarist Stanley Haynes doen een opmerkelijke adaptatie, want ze slagen erin om heel wat passages uit de roman te schrappen zonder aan de essentie te raken.

Bovendien oogt Oliver Twist ronduit fenomenaal: de scènes die door tientallen miljoenen mensen wereldwijd gelezen werden, komen wonderbaarlijk tot leven in misschien wel het meest briljante production design dat ooit in een Britse film te zien was, en zeker een van de meest toonaagevende. Van de door bliksemflitsen verlichte smeedijzeren poort van het werkhuis in de openingsscène, via de angstaanjagende slaapplaats van Oliver tussen de doodskisten bij de begrafenisondernemer, tot het verbindende bruggetje tussen de schuilplaatsen van de Londense dievenbende, dat een machtig mooi uitzicht biedt op de beroemde gebouwen van de hoofdstad: Oliver Twist bevat visuele verrukkingen in iedere scène. Niet alleen de decors dragen daartoe bij, maar ook de exquise kostuums - met de iconische outfit van de Artful Dodger op kop - en het succulente camerawerk van Guy Green, dat nog steeds overeind blijft als een van de beste voorbeelden van het gebruik van licht-donkercontrasten voor emotioneel effect.

Wie een beetje vertrouwd is met het werk van Dickens zal niet verbaasd zijn dat het titelpersonage slechts een meeloper is in een verhaal dat gedomineerd wordt door de motieven en intriges van nevenpersonages. Toch is het casten van Oliver cruciaal: je moet als kijker immers evenzeer het gevoel hebben door de mangel te worden gehaald als de weesjongen. De keuze voor John Howard Davies is daarom meer dan geslaagd: met zijn grote, onschuldige ogen, zijn fragiele lichaamsbouw en zijn warrige blonde haardos voel je meteen empathie voor hem. Maar zoals gezegd zijn het de nevenpersonages die de prent zo memorabel maken. Alec Guinness is een uitstekende, onbetrouwbare Fagin, ook al behoudt het personage de oncomfortabele antisemitische kenmerken uit de roman. Kay Walsh is aandoenlijk als Nancy, de enige vrouw in de dievenbende, die in Oliver de zoon ziet die ze nooit had, en Henry Stephenson de goedheid zelve als Mr. Brownlow, de rijkaard die de weesjongen de hand boven het hoofd houdt.

Het meeste indruk maken echter Anthony Newley en Robert Newton. Newley stapt zo uit de roman als de Artful Dodger, de vingervlugge, ambitieuze jongen uit de dievenbende. Hij is een tikje arrogant, ongezond zelfzeker en heeft daardoor geen oog voor de gevolgen van zijn daden, wat tot een ontroerende ommekeer in zijn karakter leidt na een drieste daad van Bill Sikes. Zoals vertolkt door Robert Newton is Sikes een nachtmerrie van een personage: een bruut die iedereen in zijn omgeving terroriseert en afdreigt, die steeds een afschrikwekkende hond aan zijn zij heeft en ook zijn vriendin Nancy stevig onder  de knoet houdt. Wanneer Sikes in de climax van het verhaal zijn verdiende loon krijgt, spring je bijna recht van de sofa om te applaudisseren, zo gehaat is het karakter.

Deze plot domineert het laatste halfuur van Oliver Twist en behoort tot de meest meeslepende dertig minuten die je ooit in een film zal zien. In een prent die duisternis als een trots ereteken draagt, is dat laatste halfuur een afdaling in de donkerste zieleroerselen van de mens, veruiterlijkt door een expressionistische belichting, gitzwarte karakterdaden en rauwe, emotionele vertolkingen. De gidsende hand is steeds die van David Lean, die langzaam opbouwt naar deze climax en vervolgens de brute kracht van Dickens' compromisloze einde ten volle uitspeelt. Als de eerste 40 minuten van Great Expectations misschien de meest perfecte uit de filmgeschiedenis zijn, dan doen de laatste 30 minuten van Oliver Twist daar nauwelijks voor onder. Het enige dat je Lean kan aanwrijven is dat hij zich na deze film nooit meer aan een adaptatie van Dickens heeft gewaagd. Een onvergeeflijke beslissing, want daarmee heeft hij de filmliefhebber vermoedelijk nog onnoemelijk veel filmische meesterwerken onthouden.

BEELD EN GELUID
Een film als Oliver Twist, met zijn sfeervolle contrasten tussen licht en donker verdient een knappe beeldtransfer en dat biedt deze release dan ook. De restaurateurs van het Brits Film Instituut werkten nauwgezet beschadigingen en grain weg en leveren een print af die de ouderwetse charme van de prent behoudt, met een opvallend goed contrast en uitstekende zwartlevels. Door de veelheid van personages en de vele locatieveranderingen is een goede soundmix noodzakelijk bij deze film en ook op dat vlak stelt de transfer niet teleur.

EXTRA'S
Zoals bij wel meer releases in deze collectie, is de belangrijkste extra A Profile of Oliver Twist (24 min.), waarin nog levende participanten hun verhaal doen over de productie. Intrigerend is ook Search for Oliver, een filmpje waarin de jonge protagonist van Great Expectations cinemabezoekers oproept om mee te zoeken naar een hoofdrolspeler voor Oliver Twist. Ten slotte bevat de disk een Trailer en een Fotogalerij.

CONCLUSIE
Oliver Twist is een meesterlijke verfilming van een van de beste verhalen ooit geschreven. Alle puzzelstukjes passen perfect ineen in David Leans meeslepende prent: uitmuntende vertolkingen, een magisch production design en onvergetelijke personages en plots. Dit is niet alleen een van de beste Britse films ooit gemaakt, het is ook een van de meest invloedrijke: Oliver Twist werpt nog steeds een lange schaduw op alle films die zich in Victoriaans Engeland afspelen. Dankzij een grondige restauratie oogt de film op deze dvd beter dan ooit en ook de bonussectie bevat mooi materiaal.