Melancholia begint met een luxueuze bruiloft op een golfterrein met 18 holes. Bruid Justine en bruidegom Michael arriveren twee uur te laat op hun eigen receptie, maar dat kan de pret niet bederven. Daarvoor zorgen Justines ouders tijdens de lunch als haar vader Dexter (John Hurt) z’n voormalige echtgenote Gaby (Charlotte Rampling) voor schut probeert te zetten, maar zíj besluit om even haar mening te verkondingen over het huwelijk, waarin ze – naar eigen zeggen – niet gelooft. De rimpel passeert, maar voor Justine (Kirsten Dunst) is het feest verknoeid. Haar oudere zus Claire (Charlotte Gainsbourg) probeert haar te kalmeren, doch Justine loopt naar buiten en ligt nadien urenlang in de badkuip terwijl de bruidegom en de gasten geduldig wachten tot de huwelijkstaart aangesneden wordt. Claire kan het feestje nog op het nippertje redden, maar in de vroeger uurtjes wordt het duidelijk dat er echt wel wat aan de hand is met Justine: haar kersverse echtgenoot Michael is ten einde raad, maakt z’n koffer en stapt op, haar werkgever gaat ervandoor nadat ze hem op z’n gebreken en slechte karaktertrekken gewezen heeft en haar vader Dexter zag de bui schijnbaar hangen en heeft een lift geaccepteerd van een vriend.

Claire maakt zich zorgen want ze herkent de symptomen van een zware depressie bij Justine. Het wereldnieuws over de planeet Melancholia die vanachter de zon is verschenen en rakelings langs de aarde zal scheren zorgt voor enige verstrooiing: de depressieve en melancholieke Justine blijkt op te leven bij de aanblik van de prachtige blauwe bol die ’s nachts als een tweede maan het golfterrein met zacht licht overspoelt. Claire denkt aan haar zoontje: wat moet er van Leo geworden als de wereld vergaat?, vraagt ze met bevende stem. De rollen keren zich om: de sterke, realistische en rationele Claire raakt helemaal van de kook en Justine, die ligt ’s nachts naakt in de tuin de nieuwkomer te verleiden…   

Lars Von Trier heeft een heel parcours afgelegd sinds de Dogma-tijd. Magisch-realisme, horror en fantasy hebben altijd al een zekere rol gespeeld in z’n oeuvre (o.a. The Kingdom, 1994-1997), maar met Antichrist (2009) en Melancholia maakt de Deense regisseur nu voor de tweede keer op rij een film die flirt met elementen die je eerder in B-films of Hollywood-producties verwacht. Antichrist was destijds aan Andrey Tarkovsky opgedragen en het lijkt erop dat Von Trier daarmee zeer bewust een signaal heeft willen geven, nl. dat hij z’n inspiratie tegenwoordig elders zoekt en dat de dagen van Dogville (2003) en Manderlay (2005) definitief voorbij zijn. Op het derde deel (Washington) van de in betere tijden als een trilogie over de Amerikaanse samenleving en cultuur aangekondigde filmreeks, kan je als kijker nu wel definitief een kruis maken. Dat is jammer, want beide films behoren tot zijn sterkste werk, terwijl z’n vorige film Antichrist een enigszins verward sprookje was en Melancholia om een sf- of einde-van-de-wereld-thema opgetrokken is dat de verwende arthousefilmfan maar moeizaam kan overtuigen.

Melancholia valt uiteen in twee stukken. Deel 1 (titel: Justine) begint met een lange introductie waarin vertraagde fragmenten zijn opgenomen uit de rest van de film en waarin een magisch-realistische sfeer wordt opgeroepen. Vervolgens richt de regisseur z’n camera op het bruiloftsfeest dat uitgebreid in beeld wordt gebracht en waarin de ommezwaai in Justine’s gemoedstoestand aan bod komt. Jammer genoeg gaat het in beide gevallen om te lang uitgesponnen scènes die een beperkte nuttigheid hebben voor de dramatische voortgang van de productie, want de meeste personages verdwijnen op het einde van dit onderdeel gewoon uit de film. In deel 2 (titel: Claire) gaat de aandacht naar Justine’s oudere zus op het moment dat de mysterieuze planeet Melancholia koers zet naar de aarde. Het is een onverwachte en verrassende keuze, want het scenario biedt schijnbaar voldoende intriges en conflictstof om de relatie tussen Justine en Claire naar een hoogtepunt te leiden, maar Von Trier flirt graag met clichés en die omtrent rampenfilms neemt hij in Melancholia duidelijk met plezier onderhanden zonder dat hij in de richting van een Roland Emmerich-vehikel evolueert. Qua spanningsopbouw zit de Deen trouwens goed, want de onduidelijkheid over de mentale gezondheid van Justine gaat hand in hand met de al even grote onduidelijkheid omtrent de baan die de planeet Melancholia zal kiezen. Voeg daarbij de crisis waarin Claire terechtkomt waardoor de allerlaatste reddingsboei in deze film losgeslagen wordt, en Melancholia wordt een rollercoaster waarvan de uitkomst niet te voorspellen is en die de kijker op een ongemakkelijke manier op het puntje van z’n stoel houdt.

Kirsten Dunst (Spiderman Trilogy, 2202-2007) krijgt de meeste screentijd in Melancholia, want de verwikkelingen omtrent haar personage Justine domineren gedurende lange tijd de actie. Dunst kwijt zich uitstekend van haar taak en ze voorziet het personage van voldoende drama en inhoud om te overtuigen. Dat het soms niet echt duidelijk is wat er met Justine aan de hand is, komt op rekening van Von Trier die een aantal wondermooie visuele spielereien toevoegt die de geheimzinnigheid heel lang in stand houden. Charlotte Gainsbourg (The Tree, 2012; The Science of Sleep, 2006) komt uitgebreid in het tweede deel van de film aan bod en de eerlijkheid gebiedt ons om u te vertellen dat de dochter van Jane Birkin en wijlen Serge Gainsbourg een formidabele actrice is met een sterke fysieke én mentale uitstraling: Claire is de controlefreak en zij houdt het breekbare wereldje van haar gezin en haar jongere zus overeind. Zij plant de toekomst, vooral die van haar zoontje Leo. Ze is origineel, intens en zelfzeker, maar tegen een mysterieuze planeet die geen rekening houdt met haar plannen staat ze machteloos. Claire zakt in elkaar en verliest de moed. Ze is doodsbang. Charlotte Gainsbourg maakt in Melancholia het drama voor de kijker zicht- en voelbaar.

Charlotte Rampling (Lemming, 2005; Swimming Pool, 2003) ziet u in een aantal korte scènes. Zij speelt de rol van Gaby, een vrouw van middelbare leeftijd en moeder van twee dochters. Ze is tot ieders verrassing naar de bruiloft gekomen. Men kent Gabys afkeer jegens het huwelijk sinds haar man haar met een jongere vrouw bedroog. Ik zal geen speech houden, waarschuwt ze haar oudste dochter, want Gaby beseft dat giftige taal niet thuishoort op een dergelijke feestelijke bijeenkomst. Charlotte Rampling maakt van Gaby een gedesillusioneerd en donker personage. Je verwacht als kijker dat ze aan de drank is of misschien depressief, maar Gaby is alleen maar eenzaam en heeft zich in die eenzaamheid genesteld, wrokkig, stuurs en eigenzinnig. Rampling maakt indruk. John Hurt (Tinker Tailor Soldier Spy, 2011; Perfume: The Story Of A Murderer, 2006) daarentegen heeft het moeilijk om van een oppervlakkige rol als vrouwenversierder een overtuigende prestatie te maken. Hij kletst maar wat uit z’n nek en noemt iedere jonge vrouw Betty. Dexter is niet het meest geïnspireerde personage uit Von Triers scenario. Udo Kier (Berlin Alexanderplatz, 1980; Lili Marleen, 1981; Soul Kitchen, 2009; Borgia, 2011) ten slotte heeft een klein rolletje als Claire’s echtgenoot en eigenaar van het golfterrein. Von Trier doet nauwelijks wat met het personage: Kier moet ogenschijnlijk alleen het vrouwelijk schoon compenseren.

Volgens Von Trier is er nauwelijks CGI gebruikt in Melancholia (zie het interview in de Extra’s) en zijn er heel veel effecten via conventionele weg bereikt (gewone lichtbronnen voor de maan en de planeet bijv.). Toch is het duidelijk dat het beeldmateriaal uitvoerig bewerkt is om tot het gewenste dromerige en magisch-realistische resultaat qua sfeer en uitstraling te komen. Zo lijkt de vertraagde beginscène met veel groen en bruin, vingers die licht geven en boomwortels als schichtige slangen, zo uit een boek van de Vlaamse schrijver Johan Daisne geplukt met hier en daar een flink snuifje René Magritte. Het is allemaal visueel indrukwekkend en kunstzinnig zonder dat de trucages opvallen.

In The Universe (4 min.) krijgt u een indruk van de CGI-effecten om de planeet Melancholia en z’n botsing met de aarde te visualiseren en vertelt astrofysicus Michael J. D. Linden-Vornle over de zorg die is besteed aan de special effects opdat ze niet in strijd zouden zijn met een realistisch rampscenario. In Melancholia Visual Effects (7 min.) krijgt u illustraties, proefopnamen, storyboards en technische fiches te zien over de CGI-effecten omtrent de planeet en de botsing met de aarde, een indruk van de opnamen van het noorderlicht in IJsland, het gebruik van green screens en het toevoegen van wolken, schaduw en lichtvlekken. In Interview met Von Trier, Dunst & Gainsbourg (7 min.) ten slotte ziet u de onversneden interviews met de regisseur en de hoofdactrices. Interessant is de bijdrage van Kirsten Dunst over de samenwerking met Von Trier en die van Charlotte Gainsbourg over de verschillen met het draaiproces van Antichrist. Ter afsluiting is er nog een Originele Bioscooptrailer.