FILM
"You're nothing but a railroad tramp." (Mercedes McCambridge als Emma)

Over Johnny Guitar is er al veel geschreven. Zowel qua stijl als wat er zich achter de schermen afspeelde, en omdat we nogal van sappige verhalen houden lijkt het ons best om daarmee te beginnen. Wie deze western nu ziet, zou zweren dat het om een goed geoliede machine ging, maar niets is minder waar, en daar zat Joan Crawford (niet bepaald het gemakkelijkste mens in Hollywood) voor veel tussen.




In een interview zou Nicholas Ray later zeggen dat Joan Crawford de slechtste mens is die hij ooit heeft gekend, en dat hij in de ochtend toen hij op weg was naar de set, langs de weg moest staan om te braken omdat hij besefte dat hij alweer een dag met haar opgescheept zat. Sterling Hayden die de mannelijke hoofdrol vertolkte en zelf ook niet de gemakkelijkste mens was om mee samen te werken lag niet alleen overhoop met Joan Crawford, maar gaf geen zier om de film en had helemaal geen zin om als cowboy met een gitaar te gaan rondlopen. En daar kwam nog eens het feit bij dat de film in Amerika helemaal geen goede kritieken kreeg, simpelweg omdat Johnny Guitar geen "echte western" was. De cultstatus kwam pas jaren later, en dan vooral onder invloed van Europese filmrecensenten met voorop de vernieuwers van Les Cahiers Du Cinema.

Nicholas Ray, die een jaar later James Dean onsterfelijk zou maken in Rebel Without A Cause, had al een tijdje plannen om samen met Joan Crawford het gelijknamige boek van Roy Chanslor te verfilmen dat in 1953 werd geschreven, maar Paramount wees de film af of omdat ze niets in het script zagen. Crawford, die de filmrechten op het boek bezat, liet zich niet van de wijs brengen en trok ermee naar Republic dat er wel wat mee kon aanvangen. De switch betekende wel dat Crawford een veel kleiner budget zou krijgen, want hoewel ze daarvoor luidop droomde van Bette Davis als Barbara Stanwyck als mogelijke tegenspeelster, kreeg ze van de producers te horen dat die veel te duur waren en dat ze vrede moest nemen met de zo goed als compleet onbekende Mercedes McCambridge.




Er ontstonden al vrij vroeg problemen tussen de twee vrouwen, hoewel Ray daar in het begin niets over wist. Eens hij vernomen had dat de twee ook buiten de set elkaar geregeld in de haren vlogen, liet hij weten dat hij dit een goede zaak voor de film vond omdat dit het dramatische conflict alleen maar ten goede kon komen. Wat er precies aan de hand was, wist niemand. Sommigen staken het op het feit dat Crawford ooit een relatie had met McCambridges echtgenoot, anderen gingen ervan uit dat Nicholas Ray net iets te veel aandacht schonk aan McCambridge, die in deze periode overigens zware problemen had met alcohol, maar wie weet had Crawford gewoon begrepen dat McCambridge haar wel eens zou kunnen overklassen op acteervlak. Toen de crew enthousiast begon te applaudisseren omdat ze onder de indruk waren van Mercedes McCambridge, stormde Joan Crawford daarna woedend haar kleedkamer binnen en sneed ze haar kleren aan flarden. Volgens McCambridge deed Crawford er ook alles aan om haar na Johnny Guitar op de zwarte lijst te doen belanden.

Net zoals in het echte leven werden het in de film ook geen vriendinnetjes. Crawford is Vienna, een vrouw die niet op haar mondje gevallen is en met succes een saloon openhoudt in een klein dorpje in Arizona. Ze weet dat ze door de spoorweg die er zit aan te komen weldra veel geld zal kunnen verdienen, en dat is een doorn in het oog van de dorpsbewoners. Niet in het minst door Emma Small (Mercedes McCambridge) die vastbesloten is om Vienna het dorp uit te drijven. Ondertussen krijgt Vienna de steun van de net aangekomen spraakzame revolverheld Johnny Guitar (Sterling Hayden).




Achteraf bekeken zou Ray wel eens gelijk kunnen hebben dat de echte vete de film alleen maar bevorderde want zelden zie je in een film twee mensen die elkaar zo haten als in Johnny Guitar. De vurige tronie van Mercedes McCambridge, die vastberaden de oorlog verklaart aan Crawford, is fenomenaal, en tot in 1954 ongezien voor een western. Sterke vrouwen waren wel geen uitzondering. Zo was er in 1952 al Katy Jurado in High Noon, twintig jaar eerder Marlène Dietrich in Destry Rides Againof Jane Russell in The Outlaw, maar zelden was het personage zo uitvergroot als in Johnny Guitar. Een uitgesproken feministische vertolking, zowel qua gelaatsuitdrukkingen en gotische klerendracht. Een iconische vertolking die andere filmmakers later zou inspireren om vrouwen de plak te laten zwaaien in westerns, net zoals Sharon Stone dat in 1995 in The Quick And The Dead van Sam Raimi zo voortreffelijk deed.

Het Amerikaanse publiek wist niet wat aan te vangen met Johnny Guitar, maar op Europese bodem kreeg de film volop lof van Jean-Luc Godard en François Truffaut. Het zou pas jaren later zijn dat deze film de status veroverde die hij nu zou krijgen, dit maar om te zeggen dat je niet altijd naar de Amerikanen moet luisteren...

BEELD EN GELUID
Sinds deze klassieker gerestaureerd werd, is hij via Eureka! en Olive (regiogebonden) op Blu-ray te vinden, maar wie zich tevreden houdt met alleen maar de film kan zich gerust de Duitse (en goedkopere) versie van Koch Media aanschaffen die eveneens voorzien is van Engelse ondertitels. Het allerbelangrijkste is dat men respect heeft gehad voor de Technicolor-kleuren die de hoofdattractie van deze film vormen. De contrasterende kleuren ogen dan misschien wel wat onnatuurlijk, toch zijn ze oogverblindend en bevatten ze de mooiste beelden die je je maar kan inbeelden. Koch Media heeft al een hele reeks klassieke westerns op blu-ray uitgebracht en die zijn (ten minste deze die wij zagen) uiterst verzorgd en dat geldt ook voor dit monument. Het geluid is een DTS-HD MA 2.0 (zowel in het Duits als het Engels) en is wat monotoon en zonder lagen, maar zeer verzorgd.




EXTRA'S
Wie deze western in de kast wil met extra’s moet de Britse of Amerikaanse editie kopen, want op deze Duitse blu-ray heb je naast een trailer en een fotogalerij alleen maar een introductie van Martin Scorsese van een tweetal minuten die uit zijn documentaire A Personal Journey With Martin Scorsese Through American Movies komt, en dan nog wel uit één of andere ondermaatse dvd.

CONCLUSIE
Je kan geen boek over de filmgeschiedenis openen zonder daarin een bladzijde over Johnny Guitar tegen te komen. Deze film uit 1954 van Nicholas Ray is door zijn feministische inslag een niet-typische western maar wel één om in het lijstje van de allerbeste voor te komen.