MI6, de Britse buitenlandse inlichtingendienst, krijgt in volle Koude Oorlog een ferme klap toegediend als een supergeheime missie in Brno (Tsjecho-Slowakije) omtrent een Russische topspion de mist ingaat: het eigen mannetje, Jim Prideaux (Ian Bannen), wordt ondanks de grootste voorzorgsmaatregelen in de val gelokt. Er is duidelijk sprake van verraad en alles wijst in de richting van MI6: er zit een mol tussen de vijfkoppige leiding van de inlichtingendienst en zelfs Control (Alexander Knox), het geheimzinnige en voor de buitenwereld onbekende hoofd van MI6, blijkt niet in staat om de spion te ontmaskeren. Veteraan George Smiley (Alec Guinness) – sinds een jaar verplicht op pensioen gestuurd – wordt ingeschakeld om de klus te klaren en dat wordt geen gemakkelijke opdracht, want hij wordt geacht in het geheim te werken en niets te ondernemen waardoor de spion gealarmeerd wordt en/of de benen neemt.
 

 

 

George Smiley kan rekenen op de medewerking van de betrokken minister, maar toegang tot de gearchiveerde dossiers over de zaak in de catacomben van MI6 krijgt hij niet. Daarom stuurt hij z’n medewerker Peter Guillam (Michael Jaystone) erop uit om de informatie uit de kantoren van de inlichtingendienst te ontvreemden. Om Guillams afwezigheid op MI6 te camoufleren is ie tijdelijk overgeplaatst naar Brixton, maar indien nodig kan hij het MI6-archief in Londen consulteren. Het zorgt voor een paar spannende momenten in de serie, want de kans op ontdekking is groot en de consequenties kunnen vernietigend zijn. Maar wat Guillman vooral ontdekt is dat data in vele gevallen ontvreemd zijn uit de archieven (anno 1979 ging het uiteraard vooral om geschreven documenten want computers zoals wij die kennen bestonden nog niet): alleen de rafelige papierrandjes verraden dat pagina’s uit logboeken en dagboeken zijn gescheurd omdat ze compromitterende informatie bevatten die één van de sterke mannen aan de top – de nieuwe Control Percy Alleline (Michael Aldridge), Toby Esterhase (Bernard Hepton), Bill Haydon (Ian Richardson), Ricki Tarr (Hywel Bennett) en Roy Bland (Terence Rigby) – zou aanwijzen als de Russische mol.

 

 
 

Dus bewandelt George Smiley een ander pad: hij gaat praten met een MI6-medewerkster die net zoals hijzelf kort na de rampzalige gebeurtenissen in Tsjecho-Slowakije aan de kant is gezet, schijnbaar omdat ze een Russische handelsattaché in Londen op het spoor was die mogelijk als contactman fungeerde voor de MI6-mol, en vervolgens met Jim Prideaux, de man die in Brno werd neergeschoten en die ondertussen een baantje heeft gekregen als onderwijzer in een provinciestadje, maar die op wonderbaarlijke wijze vele maanden na het incident in Tsjecho-Slowakije weer in Londen opdook na in Moskou te zijn gefolterd en ondervraagd. Van hem verneemt Smiley dat ze in het Kremlin op de hoogte waren van de verdenkingen tegen één van de vijf topmannen van MI6, maar dat het de Russen er schijnbaar om te doen was om van hem te vernemen wát Control precies wist en of hun mol in gevaar was. Dat de Russen Prideaux hebben laten gaan zonder op een spionnenruil aan te sturen is opmerkelijk, althans in de ogen van George Smiley, alsof ze hun mol in het MI6-hoofdkwartier goed hebben willen stemmen en dus komt het erop aan om na te gaan met wie Jim Prideaux goede relaties onderhield tijdens zijn carrière voor MI6 of eventueel vóór die tijd. Maar George Smiley ontdekt ook dat de nieuwe MI6-top een zeer geheim project heeft opgezet om Russische spionnen in Engeland tot samenwerking te bewegen, een project waarvoor een huis in Londen is gehuurd waar de ontmoetingen worden gehouden. Als blijkt dat alle MI6-topmannen regelmatig gevoelige informatie doorspelen aan en uitwisselen met hun belangrijkste Russische contact wordt het voor George Smiley uiterst moeilijk om de mol te ontmaskeren, maar dat hij de oplossing via een aantal bizarre ontwikkelingen in z’n privéleven zal vinden, kan hij op dat moment nog niet weten.
 

 

 

Tinker Tailor Soldier Spy, naar de spionageroman en thriller van de Engelse schrijver John le Carré, was ook in Vlaanderen en Nederland een gigantisch succes toen de serie in het begin van de jaren tachtig het kleine scherm bereikte. Programma’s opnemen om ze later te bekijken was toen nog geen evidentie, want het allereerste commerciële type videorecorder (vcr) kwam ongeveer op hetzelfde moment op de markt. Jammer genoeg was het verre van gebruiksvriendelijk en vooral peperduur waardoor de doorbraak nog een tijdje op zich zou laten wachten. Anno 1980 zat iedereen dus voor de buis, regelde zijn agenda in functie van wat hij of zij op televisie wilde zien, want ook opnieuw bekijken was er niet bij, tenzij BRTN en Nederland 1 de serie ongeveer in dezelfde periode uitzonden, en de dag nadien was elke aflevering hét gespreksonderwerp op trein, bus en zelfs bij de slager. Alec Guinness werd razend populair met zijn optreden als de innemende en scherpzinnige George Smiley, en dus besloot de BBC om nog een tweede serie aan het werk van Le Carré te wijden die als Smiley’s People (1982) op de wereld losgelaten werd met vergelijkbaar succes én opnieuw met Alec Guinness in de hoofdrol.
 

 

 

In Tinker Tailor Soldier Spy volgt regisseur John Irvin (The Fourth Angel, 2001) zeer trouw de verhaallijnen van John le Carré en met 349 minuten neemt hij ook ruim de tijd om alle aspecten van de spionagezaak uit te diepen, nevenaspecten via flashbacks zichtbaar te maken voor de toeschouwer en een aantal karakters die belangrijk zijn voor de voortgang van de serie grondig uit te werken. Le Carrés roman is een gelaagde vertelling waarin uitgebreid wordt ingegaan op de contacten van een MI6-medewerker in Turkije met een vrouwelijk lid van een economische delegatie waaruit mag blijken dat er inderdaad sprake is van een mol in de hoogste rangen van MI-6. De kerel zelf wordt ervan verdacht een dubbelspion te zijn, maar George Smiley heeft zo z’n eigen methoden om mensen te testen op hun loyauteit en die werkwijze levert op. In tegenstelling tot bijv. Agatha Christie is John le Carré wel bereid om stukjes van de puzzel op hun plaats te leggen, waardoor de toeschouwer thuis de hele toedracht van de spionagezaak met een beetje geluk zelf kan oplossen of net niet, maar minstens de indruk krijgt dat hij er heel dichtbij zit en niet bewust op een afstand gehouden wordt. De vingerwijzingen zijn voorzichtig in de tekst weggestopt en regisseur John Irvin heeft er geen moeite mee om ze door de dialogen van de serie te weven. Het tempo van de serie is eerder traag, wat anno 1979 geen enkel probleem was en ruimte liet voor een zekere dosering van de informatie, wat ook nodig is, want John le Carré maakt er graag een ingewikkelde zoekpuzzel van en Tinker Tailor Soldier Spy is wat dat betreft een meesterstuk.
 

 

 

Van een kostuumdrama is nauwelijks sprake, want de actie situeert zich in dezelfde periode waarin de serie is gemaakt. U herkent wellicht de wat bizarre kapsels, de slecht passende kleren, het oubollige interieur van de MI6-kantoren en het feit dat de personages ontzettend veel roken als typisch voor de jaren zestig en zeventig, maar voor de makers anno 1979 waren het allemaal normale aspecten van het dagelijkse leven. De acteerprestaties zijn van wisselende kwaliteit, maar de cast is naar de normen van die tijd topnotch, met Alec Guinness (The Bridge On The River Kwai, 1957; Lawrence Of Arabia, 1962) als de minzame en intelligente hoofdrolspeler, Michael Jayston (Foyle’s War, 2007; Eastenders, 2002) als z’n naaste medewerker Peter Guillam en het kwartet bestaande uit Bernard Hepton (cafébaas Albert Foiret uit Secret Army,1977-1979 en Kessler, 1981), Ian Richardson (Joyeux Noël, 2005; Becoming Jane, 2007), Hywel Bennett (Smiley’s People, 1982), Terence Rigby (Mona Lisa Smile, 2003 en Elizabeth, 1998), Michael Aldridge (Yes, Prime Minister, 1986) als de verdachte MI6-topmannen, voorwaar een gezelschap dat – vooral in Engeland – grote bekendheid genoot.

 

De serie is voor de dvd-release stevig onder handen genomen, maar verwacht geen kwaliteit die kan wedijveren met producties van tegenwoordig. De kleuren zijn zo goed mogelijk gerepareerd en alle ongerechtigheden zijn zo veel mogelijk verwijderd, doch blijft Tinker Tailor Soldier Spy een beetje een serie met gebleekte tinten en een scherpte die niet altijd optimaal is. Maar als een serie zijn ouderdom een beetje mag verraden, dan kan het er allemaal mee door.
 

 

 

The Secret Centre (57 min.) is een vrij intensieve documentaire over John le Carré en z’n werk. Hij vertelt over zijn niet zo bijster gelukkige jeugd, zijn jaren als spion in Bonn en z’n schrijverscarrière die met The Spy Who Came in from the Cold (1963) definitief van start ging. Uiteraard praat hij ook over George Smiley en wordt er gepraat met de mannen op wier karakter het personage gebaseerd is. In Berlijn vertelt de voormalige chef van de DDR-inlichtingendienst over zijn bewondering voor Tinker Tailor Soldier Spy en voor de manier waarop Le Carré de gang van zaken in z’n dienst zeer trefzeker wist neer te schrijven hoewel hij op geen enkele wijze over inside information beschikte, maar puur via z’n ervaring en observatie tot realistische conclusies kwam.

 

Tinker Tailor Soldier Spy is meer dan een halve eeuw oud. Dat merk je uiteraard aan de kwaliteit van de productie, maar inhoudelijk blijft dit een steengoede zesdelige serie met een boeiend en intrigerend scenario dat net genoeg vertelt om de kijker bij de les te houden. Het tempo is eerder traag en dat past perfect bij de rustige natuur van George Smiley, een hoofdrolspeler die z’n tijd neemt, maar uiteindelijk ook de ingewikkelde knoop ontwart en de mol ontmaskert.