Bij Stichting Aap doen ze er alles aan om de chimpansees – die van de mensen die er werken afhankelijk zijn – te ontmenselijken en ze vertrouwd te maken met soortgenoten. Het is een lang en moeizaam proces en de tuinslang is steeds in de buurt om bij gevaar de partijen af te koelen. Je moet op hun gezicht richten, maant een medewerkster een collega aan, en blijkbaar is dat de goede aanpak als er weer een keer bloed heeft gevloeid. Want chimpansees lijken op het eerste gezicht vriendelijke en aaibare wezens te zijn, maar eigenlijk zijn ze gevaarlijk en kunnen ze een mens binnen een paar minuten doden. Bij Stichting Aap zijn ze zich daarvan bewust en dus gelden er strenge veiligheidsmaatregelen. En dat de medewerkers met die mogelijkheid rekening houden blijkt uit hun verhalen over dromen waarin ze bedreigd worden door chimpansees. De medewerkers van Stichting Aap verdienen eigenlijk een risicobonus!

 

Een team van gespecialiseerde medewerkers houdt zich met de dieren bezig, van getrainde verzorgers en dierenpsychologen tot dierenartsen. En gezien er sprake is van een doelstelling (de socialisering van de beesten) is er ook een code: dieren die niet meer in staat zijn om met soortgenoten om te gaan riskeren euthanasie. Mojo is in dat geval. Hij wordt tussen 40 en 45 jaar oud geschat en is weggehaald bij een oud vrouwtje die hem in een kooi hield. In het opvangcentrum wordt hij weer fysiek in orde gebracht, maar Mojo weigert elk contact met andere chimpansees. De staf besluit om hem antidepressiva toe te dienen, maar ook dat levert niet veel meer op dan een lichte verbetering van de situatie: Mojo is actiever, maar contact met andere apen zoekt hij niet. Moet je in zo’n dier blijven investeren?, vraagt een medewerker tijdens de vergadering en een collega vraagt zich af of ze z’n levenskwaliteit nog überhaupt kunnen verbeteren? Chimpansees ontmenselijken is een eerzaam doel, maar kunnen mensen buiten hun menselijk perspectief denken als ze met dieren omgaan? Het is een moeilijke kwestie en de staf is verdeeld. Nogal wat medewerkers opteren voor euthanasie want ze verwachten niet dat aan Mojo’s toestand nog kan worden verholpen.Dan heeft de 25-jarige Regina meer geluk. Bij haar is de diagnose angst, maar na een tijdje laat ze een mannelijke chimpansee tot haar kooi toe en later zien we haar in een kooi met meerdere apen. Ze was dé attractie in een Oost-Europees circus en op de footage zien we haar spelen met haar oppasser en in het gezelschap van jonge bezoekertjes van het circus. Op oude foto’s draagt ze mensenkleren en –accessoires: jurkjes, kapjes, hoedje, zonnebril… Regina heeft geluk gehad.

Regisseur Marc Schmidt verwierf bekendheid met z’n documentaire De regels van Matthijs (2012), een film over zijn autistische jeugdvriend, waarvoor hij in Nederland Het Gouden Kalf kreeg voor beste lange documentaire. Met Het Chimpansee Complex levert hij een film af in hetzelfde genre, nl. over verstoord gedrag, zij het bij chimpansees in plaats van bij mensen. Het grote verschil ligt in het feit dat je met apen niet kan communiceren. Je kan alleen maar naar hun gedrag kijken (en ev. naar hun fysieke conditie) om conclusies te trekken, want hoe schattig of intens ze je ook kunnen aankijken, het blijven ondoorgrondelijke en gesloten wezens en elke vorm van herkenning is niet meer dan een antropomorfische interpretatie, dat wil zeggen: het projecteren van menselijke gevoelens en eigenschappen op dieren. Schmidt richt z’n camera dan maar op de dieren in hun kooien en op de verzorgers. Die zien we tijdens hun dagelijkse vergadering, maar ook in de buurt van de kooien waar ze naar het gedrag van hun probleemdieren kijken, ze voederen, medicijnen toedienen, maar ze ook door de tralies aaien. Fysiek contacten tussen mens en chimpansee is er voor de rest niet. Daarvoor zijn de dieren te gevaarlijk en vooral té onberekenbaar, of zoals de dierenpsycholoog het uitdrukt: het lijkt hier heel erg op een psychiatrische instelling voor mensen.