Op een treinstationnetje in Bas-Congo, heel ver van het drukke en stoffige Kinshasa, zit een ambtenaar van middelbare leeftijd op een stoel met uitzicht op de sporen. Hij bewaakt het station, wat betekent dat hij uren- en dagenlang voor zich uit staart, want reizigers zijn er nauwelijks en treinen nog veel minder. De dagen rijgen zich in een eindeloze troosteloosheid aan elkaar en dat leidt tot absurde situaties: een jonge zwarte die over de sporen is gelopen wordt door een collega de les gelezen: of hij niet beseft dat het gevaarlijk is want dat hij kan aangereden worden door een trein? Mijn collega is mijn ondergeschikte, zegt de man op de stoel daarover, maar hij wil graag de baas spelen...

Terug in Kinshasa staat de camera van regisseur Kristof Bilsen op het terrein van de brandweerkazerne. De sergeant zit op een stoel en mijmert over de gebreken van de brandweerdienst. Eigenlijk zouden er in Kinshasa nog minstens vijf andere brandweerlocaties moeten zijn, zegt hij, maar die zijn er dus niet. Bovendien moeten we elke keer naar het centrum van de stad om water, voegt hij eraan toe, want de Chinezen die het systeem hebben aangelegd, vonden het niet nodig om extra brandweerkranen te installeren. Hij droomt van een hoge positie en macht, maar in de brandweersector is dat duidelijk niet meer dan een fantasie…

Ondertussen is er goed nieuw voor Henriette. De postdienst wordt geprivatiseerd en de vlotte jongens die met opleidingsprogramma’s en computers in het hoofdpostkantoor neerstrijken – uiteraard allemaal opgeleid in Frankrijk – praten over een nieuwe aanpak, nieuwe technologieën, de massale toeloop van klanten en handenvol werk voor gemotiveerde medewerkers. Voor de opening van de nieuwe dienst worden ambassadeurs en CEO’s van belangrijke bedrijven uitgenodigd, en de bevoegde minister zal de openingstoespraak voor z’n rekening nemen. Enkele dagen later zit Henriette in de Congolese variant van een MacDonald-outfit aan haar vertrouwde loket op klanten te wachten die geld op digitale manier willen overmaken, digitale spaarrekeningen en –boekjes willen openen en het eens lege kantoor vullen met hun geagiteerde geroezemoes en haast onmogelijk te bevredigen eisen… Ondertussen is de brandweerploeg uitgerukt voor een brand in z’n eigen centrale – ten gevolge van een kookpot die vuur heeft gevat – maar terwijl de vlammen al door de ramen op de eerste verdieping naar buiten waaieren en het zwartgeblakerde dak zich voorzichtig onderwerpt aan de wetten van de zwaartekracht, slaagt het korps er niet in om voldoende water uit z’n slangen te persen en bovendien zorgt de grote volkstoeloop voor logistieke problemen die het blussen alleen maar onmogelijk maken… Ja, die ene trein die arriveert uiteindelijk tot ieders verbazing in het kleine stationnetje in Bas-Congo, maar kan Henriette ondertussen de stroom van klanten aan in het voormalige hoofdpostkantoor van de hoofdstad en heeft de brandweer z’n eigen gebouwen kunnen redden?

In Elephant’s Dream zoemt regisseur Kristof Bilsen in op het functioneren van drie overheidsdiensten in onze voormalige kolonie. Door wanbeleid van de overheid is het werk er totaal stilgevallen wegens onbetrouwbaarheid van de service of het ontbreken van de noodzakelijke minima om de diensten fatsoenlijk te laten functioneren. Er heerst apathie, niet in de eerste plaats wegen de slechte vergoeding en de onregelmatige uitbetaling van de salarissen, maar ook omdat de medewerkers maar al te goed beseffen dat het niet goed gaat met hun land. De brandweermannen zijn bijv. opgeleid in Frankrijk en beseffen dat het elders wel allemaal goed geregeld is omdat de overheid er voor de nodige middelen en mogelijkheden zorgt en de brandweersergeant mijmert over protest tegen de gang van zaken en een revolutionaire houding, maar zelf blijft hij ondertussen rustig op z’n stoel zitten. In Bas-Congo praat de bewaker van het stationnetje over de dictatuur waaronder de Congolezen moeten leven, maar hij komt zelfs niet op het idee dat er aan de toestand kan worden gesleuteld, terwijl Henriette alleen maar een uitweg zoekt uit de miserie. Uiteraard trekken de hallucinante mistoestanden de aandacht, maar het is vooral de houding van de drie hoofdpersonages die verbazing wekt en die de kracht uitmaakt van deze documentaire.

Je kan je voorstellen dat Bilsen er een tijdje heeft over gedaan om het vertrouwen van de betrokkenen te winnen, want praten over mistoestanden en de hoop op veranderingen is in geen enkele dictatuur een makkelijk onderwerp. Dat hij er uiteindelijk in slaagt om ze zo ver te krijgen, is een opsteker voor de film, en het bewijst tevens dat er wel degelijk wat leeft in Congo, maar het blijft de vraag of een Congolese Lente de levensvoorwaarden van miljoenen Congolezen effectief zou verbeteren. De ervaringen in Noord-Afrika en het Midden-Oosten leren ons dat dat niet noodzakelijk het geval is, en over het algemeen mag je stellen dat de Arabische lente voor de betrokken bevolking alleen maar negatieve gevolgen heeft gehad. Net zo min als die landen klaar waren voor democratie, is Congo klaar voor een ander soort regime en gezien de samenstelling van de bevolking (de vele verschillende rassen en talen) kan het verdwijnen van de dictatuur alleen maar een nog grote chaos - en wellicht een desastreuze burgeroorlog - tot gevolg hebben. Is de schimmige hoop op democratie een dergelijke prijs waard? Hardliners zullen zonder twijfel ja knikken, want er zullen wel altijd mensen zijn die er niet in slagen om uit een situatie zoals die in Syrië en Libië lessen te trekken.

Wat dat betreft is Elephant’s Dream zelfs een verontrustende documentaire, maar er zullen ook altijd lieden zijn die menen dat elke kans op verandering moet worden aangegrepen, wat het ook aan menselijk leed en economisch verlies mag kosten. Wat niet betekent dat deze documentaire alleen maar slecht nieuws zou brengen. Het goed nieuws is dat de Congolezen in de voorbije 50 jaar geleerd hebben om te overleven en dat kunnen ze duidelijk uitstekend in zeer moeilijke omstandigheden, waarbij hun gebrek aan strijdlust misschien niet eens zo afkeurenswaardig is gezien de alternatieven. Bovendien is Elephant’s Dream ondanks alles ongelooflijk poëtisch door de manier waarop de onderwerpen in beeld zijn gebracht via het invoegen van kleine scènes die weliswaar vaak geen enkel verband hebben met het onderwerp, maar die we herkennen als een integraal onderdeel van deze Afrikaanse maatschappij in verval. Als kijker houd je er een dubbel gevoel aan over: medelijden en sympathie, maar vooral ook respect voor de manier waarop de mensen erin slagen om hun waardigheid te bewaren.