SS-Obersturmbahnführer Adolf Eichmann was tijdens het naziregime verantwoordelijk voor het transport van joden uit de bezette gebieden naar Duitse concentratiekampen. Na de oorlog namen de Amerikanen hem gevangen, maar hij ontsnapte en hield zich als Otto Henninger schuil op de Lüneburger Heide in Noord-Duitsland. In 1950 reikte het Rode Kruis hem een paspoort als statenloze uit en geholpen door Duits-christelijke medestanders van de in het Vaticaan werkzame Oostenrijkse bisschop Aloïs Hudal vluchtte hij naar Argentinië. Daar wist de Oostenrijkse nazi-jager Simon Wiesenthal hem evenwel op te sporen en na een spectaculaire kidnapping door de Israëlische geheime diensten Mossat en Shin Bet op 11 mei 1960, kwam hij in een Israëlische gevangenis terecht. Hij werd veroordeeld voor medeplichtigheid aan de moord op 6 miljoen joden en kreeg op 1 juni 1962 de kogel.
 

 
 

Eichmann is gebaseerd op de ondervragingsrapporten van de Israëlische geheime dienst. De jonge Capt. Avner W. Less ondervroeg het voormalige nazikopstuk gedurende 275 uur met als doel hem een bekentenis af te dwingen, want alhoewel zijn misdaden bekend waren, besloten de autoriteiten om de verdachte een eerlijk proces te gunnen, mede omdat de ogen van de hele wereld op Israël waren gericht.

 

Tijdens zijn proces hield Eichmann vol dat hij alleen bevelen had uitgevoerd en dat zijn rol zich beperkte tot het organiseren van de transporten. Als geen andere had ie er tijdens z’n nazicarrière voor gezorgd dat elk spoor van betrokkenheid bij moordpartijen en executies van joden uitgewist werd. Avner Less stond m.a.w. voor een bijna onmogelijke taak, want tijdens de geanimeerde confrontaties met de nazimisdadiger, bleek die op elke vraag een antwoord te hebben of op een verdachte wijze aan geheugenverlies te lijden. Als een gladde aal glipte hij de jonge ondervrager voortdurend door de vingers en in het gespannen psychologische gevecht dat zich tussen beide mannen ontspon, gaf Eichmann geen krimp : hij loog, hij ontkende, hij beschuldigde zijn voormalige collega’s van lafheid en leugens en gaf pas toe nadat schriftelijke bewijzen op tafel kwamen. Dan koos hij voor Befehl ist Befehl, verdedigde zich met zijn onvoorwaardelijke eed van trouw aan de Führer of beschuldigde medewerkers en oversten.  
 

 
 

Regisseur Robert Young gaat na een korte scène over de kidnapping van Eichmann in Argentinië en een introductieshot van Avner Less, meteen over naar de kennismaking tussen de nazi en zijn ondervrager. Vanaf het eerste moment hangt er spanning in de donkere en kleurloze cel. De indrukwekkende, maar twijfelende politieman en het tengere, kalende mannetje in z’n kaki hemdje, een groter contrast is niet mogelijk. Doch tijdens de ondervragingen is de nazi degene die domineert, die op alle vragen een antwoord klaar heeft, over de meest banale en de meest mensonterende gebeurtenissen, op rustige toon, gelaten, onverschrokken en emotieloos, want het ging om bevelen en die voerde hij uit zonder vragen te stellen. Avner gooit het over een andere boeg en ondervraagt Eichmann over zijn vele buitenechtelijke verhoudingen als om de nazi te wijzen op zijn inconsequenties als het om zijn privéleven en vrouwen gaat. Maar ook dan verliest de verdachte zijn koelbloedigheid niet. Hij heeft controle. Hij heeft het immers allemaal op voorhand goed geregeld. Ondertussen raakt Avner in tijdnood: de publieke opinie in Israël is tégen een proces, de nakomelingen van de slachtoffers willen bloed zien. De minister laat hem verstaan dat het dringend tijd wordt voor een bekentenis. Maar het bewijsmateriaal is dun, want de getuigen zijn vaak overleden of hun getuigenis is onvolledig en moeilijk te checken. Avner zit me de handen in het haar.

 

 

Robert Young illustreert de antwoorden van Eichmann aan zijn ondervrager met flashbacks. Daarin toont hij een heel andere Adolf Eichmann, nl. de nazibeul die zijn zwakkere tegenstanders graag domineert en vernedert, de meedogenloze en machtsgeile misdadiger die ooit een baby’tje door het hoofd schoot om z’n maîtresse gunstig te stemmen en die van de voorzitter van de Joodse Raad in Boedapest complete medewerking eiste in zijn poging om de stad te bevrijden van het joodse gespuis, omdat Hitler daartoe had besloten en omdat diens bevelen heilig waren en dus uitgevoerd werden. Voor Avner Less is het haast onbegrijpelijk dat dit dezelfde man is die nu als een hoopje miserie over hem aan de ondervragingstafel zit. De Duits-Joodse Filosofe Hannah Arendt publiceerde in dat verband het in Holocaust-kringen zeer omstreden boek Eichmann in Jerusalem: A Report on the Banality of Evil, waarin ze beweerde dat hij een monster was, precies omdat hij in het gewone leven zo beangstigend gewoon was. De tapes en transcripties bevestigen haar standpunt en in zijn memoires beschreef ook Avner W. Less de nazi als alledaags, gewoon en normaal.

 

Tussen de ondervragingssessies en de flasbacks weeft Robert Young een verhaal over het privéleven en het huwelijk van Avner Less. Het is niet helemaal duidelijk of het hier over een verzonnen verhaal gaat of om werkelijke feiten, maar vrij belangrijke elementen die men bij z’n selectie als ondervrager over het hoofd heeft gezien, bedreigen de voortgang van de ondervragingen. Deze verhaallijn is niet van essentieel belang in het kader van de film, maar ze zorgt wel voor een zekere afwisseling: andere decors, andere personages (Franka Potente als Avners vrouw Vera). Deze aanpak biedt de regisseur ook de mogelijkheid om de kijker te tonen hoe Avner Less omgaat met wat hij uit de mond van Eichmann verneemt en hoe hij de informatie verwerkt en een plaats geeft, want zoals de meeste Joden heeft ook zijn familie geleden tijdens W.O.II .

 

 

Thomas Kretschmann (The Pianist, Der Untergang) is uitstekend opdreef als Adolf Eichmann. We zien hem als de arrogante en meedogenloze SS-Obersturmbahnführer tijdens de hoogdagen van het naziregime en vervolgens als de oudere man in een Israëlische cel, psychisch schijnbaar helemaal intact, maar lichamelijk verzwakt en fragiel. Troy Garity, de kleinzoon van Henry Fonda, is zo mogelijk nog indrukwekkender als de geplaagde ondervrager die z’n oren nauwelijks kan geloven en die onder druk staat om de gevangene op korte termijn te laten bekennen. U zag hem als kindsterretje in On Golden Pond (1981), maar ook in Sunshine (2007) en After The Sunset (2004). Franka Potente, alias Lola uit Lola Rennt (1998), maar ook bekend door haar rol in o.a. The Bourne Identity (2002), The Bourne Supremacy (2004), Elementarteilchen (2006) en Die Brücke (2008) moet het stellen met een klein rolletje dat niet veel voorstelt en waarin ze niet echt kan schitteren.

Het anamorfische 1.85:1-beeld is uitstekend van kwaliteit, zonder beschadigingen of ongerechtigheden. In de buitenscènes domineert het grijs van de uniformen, voor de rest is er gebruik gemaakt van veel licht- en donkerbruin, zowel in het cellencomplex als in de zeer precies gereconstrueerde interieurs en kantoorruimten anno 1962. Voor de historische beelden is gebruik gemaakt van originele footage, zij het in zeer beperkte mate om overkill te vermijden. Het geluid doet z’n voordeel met een interessante soundtrack die in een aantal fragmenten duidelijk het voortouw neemt om de sfeer te bepalen. U hoort onder andere werk van J.S.Bach en F.Chopin. Er is keuze uit een 5.1- en een DTS-track, waarbij die laatste iets voller klinkt, maar het verschil is niet spectaculair groot.

Geen

Eichmann van regisseur Robert Young is een interessante en spannende film op basis van de verklaringen van Adolf Eichmann na zijn opsluiting in een Israëlische gevangenis. In de loop van urenlange ondervragingen wordt langzaam het patroon zichtbaar van de plannen die de nazi’s uitwerkten om af te rekenen met de Joodse gemeenschappen in Europa. De verdachte pleit onschuldig wegens alleen verantwoordelijk voor de organisatie van de transporten naar de vernietigingskampen, maar zijn ondervrager Avner W. Less die zelf een groot aantal familieleden naar de gaskamers heeft zien verdwijnen, gaat er vanuit dat Eichmann misschien veel bezwarende documenten heeft vernietigd, maar beslist niet alles. Dus wordt alles in het werk gesteld om dat ene document te vinden. Misschien niet helemaal perfect als feature film, maar desondanks fascinerend en spannend.