FILM
In het Dresden van het jaar 1937 neemt Elisabeth May (Saskia Rosendahl) haar neefje Kurt Barnert (Cai Cohrs) mee naar een tentoonstelling van "ontaarde kunst". De nazi's doen smalend over wat zij beschouwen als een product van een soort geestelijke afwijkingen die niet in dienst staan van het nationaal-socialisme, maar Elisabeth vindt de kunst mooi, en probeert haar neefje er warm voor te maken.




Elisabeth is echter geestelijk niet helemaal in orde, en lijdt aan schizofrenie. Wanneer ze op een dag betrapt wordt terwijl ze poedelnaakt voor haar neefje een pianoconcerto ten beste geeft, wordt ze kicking and screaming afgevoerd naar een mentaal tehuis. Op een conferentie pleit nazi-officier Burghart Kroll (Rainer Bock) net op dat moment dat het zonde is dat ziekenhuisbedden die ook zouden kunnen gebruikt worden voor gewonde soldaten, verspild worden aan geesteszieken, en hij geeft zijn ondergeschikten, allen fanatieke SS-officieren met een extra doodshoofdje op hun kepi, de opdracht om de hopeloze gevallen te laten afvoeren naar de vernietigingskampen. In Dresden valt die verantwoordelijkheid in de schoot van professor Carl Seeband (Sebastian Koch), een gynaecoloog gespecialiseerd in het onvruchtbaar maken van vrouwen, en nadat Elisabeth in zijn kantoor een scène maakt, zet hij haar op het transport.

Maar Dresden wordt gebombardeerd en het Rode Leger neemt de controle over de stad over. Carl wordt gevangen gezet, ook al omdat hij de locatie waar Kroll zich schuilhoudt, niet wil opgeven. Wanneer hij echter de vrouw van majoor Murawjow (Evgeniy Sidikhin) weet te redden van een zwangerschap met complicaties, wordt hij weer in vrijheid gesteld, en staat hij onder de directe bescherming van de majoor.




De volwassen Kurt (Tom Schilling) wil na de bevrijding iets met zijn kunsttalent doen, dat hij kennelijk van wijlen zijn tante geërfd heeft. In het socialistische Dresden is er echter geen plaats voor andere kunst dan diegene die het communistisch ideaal verheerlijkt, en alhoewel hij aanvankelijk alleen letters op propagandaborden mag schilderen, onderscheidt hij zich toch van de rest omdat hij dit zomaar uit de losse hand kan. Kurt doet ingangsexamen voor de kunstacademie, en wordt tot zijn eigen stomme verbazing aangenomen. Wanneer hij op de afdeling kleding een ander meisje ontmoet dat ook Elisabeth (Paula Beer) heet, slaat de vlam over, en de twee worden al snel een koppel.

Elisabeth, of Ellie, is echter de dochter van professor Seeband, en de professor zal er alles aan doen om de relatie tussen zijn arische dochter en zijn in zijn ogen gedegenereerde kunstenaar dwars te zitten. Intussen wordt het de professor te heet onder de voeten in de DDR, en hij vlucht naar het westen. Ook Kurt en Ellie vluchten uit Berlijn vlak voor de Muur wordt opgetrokken, en Kurt neemt zijn intrek in de avant-gardistische kunstacademie van Düsseldorf. Alhoewel hij kennelijk overloopt van talent, ontbreekt het hem aan inspiratie, en het is pas wanneer hij zijn persoonlijke ervaringen in zijn kunstwerken giet, en tegelijkertijd afrekent met het verleden en zijn dominante schoonvader, dat hij eindelijk de erkenning zal krijgen die hij verdient.




Met Das Leben Der Anderen won Florian Henckel von Donnersmarck al gelijk met zijn debuutfilm de Oscar voor beste buitenlandse film in 2007. Na zijn Hollywood-uitstapje The Tourist met Angelina Jolie en Johnny Depp, die maar matig werd ontvangen door de critici, keert von Donnersmarck met Werk Ohne Autor - in het Engels afschuwelijk vertaald als Never Look Away - terug naar zijn roots, en bewijst dat de bliksem wel degelijk twee keer op dezelfde plek kan inslaan, alhoewel de tweede nominatie voor een beste buitenlandse film niet verzilverd werd. Vergis u echter niet: Werk Ohne Autor is en blijft een ronduit briljante film van drie uur die zomaar voorbij glijden, waarin je een grandioos tijdsbeeld van het Duitsland van vlak na de Tweede Wereldoorlog krijgt, gezien door de ogen van een jonge aspirant-kunstenaar. Kurt Barnert is losjes geïnspireerd op leven en werk de kunstenaar Gerhard Richter, die zich echter krachtig distantieerde van de prent omdat die naar eigen zeggen geen jota met zijn leven te maken heeft. Maar een beetje controverse doet een film natuurlijk altijd goed verkopen, nietwaar? Hoe dan ook heeft von Donnersmarck de tijdsgeest beet, en weet hij historische gebeurtenissen zoals het bombardement op Dresden en de bouw van de Berlijnse muur naadloos in het geheel te weven.




Alhoewel de film afgeladen vol symboliek zit, is het een doorwrochte puzzel waarin uiteindelijk alle details precies op hun plaats vallen, en de kijker op alle momenten bijzonder goed bij de les blijft. Door omstandigheden heb ik de film twee keer gezien op een tijdsspanne van twee weken, en de tweede visie maakt alleen nog duidelijker dat von Donnersmarck donders goed weet hoe hij een auteursfilm maakt. Hij rekent terloops ook even zowel af met het nazisme als met het communisme door zijn antagonist, Sebastian Koch, als een ongemitigeerde smeerlap neer te zetten die nog liever zijn dochter mismeestert dan haar bloedlijn te laten bezoedelen. Zijn professor Seeband is een platte opportunist die meedraait naargelang van waar de wind waait, en met hetzelfde gemak als waar normale mensen mee hun onderbroek vervangen, van SS'er verpopt tot een communistische apparatsjik.

Daartegenover staan Tom Schilling en Paula Beer gecast als hét perfecte droomkoppel, dat ondanks alle tegenslagen die dan meestal nog in gang gezet zijn door schoonvaderlief, onvoorwaardelijk voor elkaar kiest. Tot grote frustratie van professor Seeband én zijn vrouw (Ina Weisse) drijven de persoonlijke aanvallen de beide tortelduifjes mogelijk nóg intenser in elkaars armen, en wanneer Kurt dan feitelijk onwetend de tegenaanval op zijn schoonvader inzet, lijken eindelijk de kansen te keren. Tegen dan hebben Kurt en Ellie echter al een zware prijs moeten betalen voor hun liefde. Von Donnersmarcks personages zijn zeer gedetailleerd uitgewerkt, en hun innerlijke motivaties - Kurt die wil doorbreken als kunstenaar en Seeband die uit de klauwen van het gerecht wil blijven - stuwen het verhaal krachtig verder. Het hele verhaal heeft een sfeer van dwingendheid, waarin de personages uiteindelijk niet anders kunnen dan de confrontatie met elkaar en met hun verleden aan te gaan.




Zelfs wie het niet zo begrepen heeft op de moderne conceptuele kunst die in de academie van Düsseldorf in elkaar wordt gebokst, waarbij een hoop bedrog zit - één van Kurts collega's verkoopt stukken behangpapier tegen een flinke prijs aan snobs - zal moeten toegeven dat zelfs bij die éne rare kwiet (Oliver Masucci) die zich onledig houdt met de hoek van een kamer vol te kwakken met een papje bestaande uit vilt en vet, toch een bedoeling achter zijn artistieke evocatie zit. Masucci's personage, professor Antonius van Verten, is losjes gebaseerd op Joseph Beuys, het hoofd van de dienst sculptuur in de kunstacademie van Düsseldorf, en het is niet onmogelijk dat Richter hem in levenden lijve heeft ontmoet.




In Werk Ohne Autor gebeurt er niets zomaar gratuit. Von Donnersmarck weet zelfs een paar keer in de film een glimlach op het gelaat van de toeschouwer te toveren met streepjes zeer fijne humor, die dit geladen en zwaar drama net een beetje zuurstof verschaft waar nodig. Daarnaast is ook de uitwerking van Werk Ohne Autor bijzonder knap. Het vooroorlogse Dresden werd weliswaar gefilmd in Praag om de voor de hand liggende reden, maar onder meer de shots van de verwoeste stad grijpen naar de keel. Von Donnersmarck werkt daarbij vaak met sfeervolle kleurfilters die scènes afwisselend warm en koud laten aanvoelen, en de hoeveelheid werk die is gekropen in de kunstwerken die Kurt schept, wil je gewoon niet weten. Voeg daarbij nog een prachtige soundtrack van Max Richter, die onder de huid kruipt, en Werk Ohne Autor wordt zelf op zijn beurt een meesterwerk.

BEELD EN GELUID
Maatschappij Cinemien is meer gespecialiseerd in arthouse en het aantal Blu-rayreleases dat ze op de markt hebben gegooid zijn op de vingers van twee handen te tellen, maar als ze iets doen, dan doen ze het goed. Hoewel digitaal geschoten lijkt het alsof Werk Ohne Autor op pellicule werd gefilmd, wat onder meer zeer pakkend materiaal oplevert bij het bombardement van Dresden. Er werd een beetje grain toegevoegd om de film een meer naturel look te geven, en je krijgt daardoor een levensecht beeld dat in HD nog eens eens zo goed tot zijn recht komt. De textuur zijn levendig en scherp, met onder meer fijne details op huid, aan kleren zoals de nazi-uniformen en in gebouwen. De kleuren zijn heel natuurlijk gehouden, zonder zin voor overdrijving, en zeer subtiel gebruik van kleurfilters in onder meer het verduisterde atelier van Kurt. De vlaggetjes van de nazi's die worden uitgedeeld bij de doortocht van Hitler in het begin van de film zijn dieprood, en vooral de kunstwerken van Kurt in verschillende tinten grijsblauw zien er stevig uit. De anders maar magertjes geadverteerde DTS-HD MA 5.1-track is evenwichtig. Details zoals gefluister op de gang in de scène waarin Elisabeth voor de dokter wordt gesleept, zijn alomtegenwoordig, en alhoewel er niet veel pompende actie te beleven valt, laat het bombardement van Dresden een diepe indruk na, net als de claxonnerende autobussen waarmee de film begint en eindigt. Dé voornaamste winnaar in dit geheel is echter de prachtige soundtrack van Max Richter.




EXTRA'S
De schijf bevat alleen een trailer (2:04). Jammer, want de Amerikaanse versie kan bogen op een interview van drie kwartier met von Donnersmarck.

CONCLUSIE
Je moet voorzichtig omspringen met de term meesterwerk, maar von Donnersmarck overtreft inhoudelijk zijn ook al niet slechte Das Leben Der Anderen ruimschoots met deze ronduit schitterende film waarvoor ik niet genoeg superlatieven kan bedenken. Cinemien zou overigens nog wel eens wat vaker spul mogen uitbrengen op Blu-ray, want ze weten perfect hoe dat moet, zo te zien.