FILM
1904 in een Joodse Shtetl in Polen: Yentl (Barabara Streisand), de dochter van de Rabbi, wil de Talmoed doorgronden. In de zeer traditionele joodse gemeenschap is het bestuderen van de heilige boeken evenwel het exclusieve terrein van de bebaarde jongens en mannen. De vrouwen zorgen er voor het huishouden en de opvoeding van de kinderen, zo wil het de eeuwenoude traditie. Maar Yentl wordt door haar vader verwend en de oude man kan zijn oogappel niets weigeren. Als de laatste leerling naar huis is, sluit de Rabbi dus de gordijnen en onderwijst z'n dochter in wat ze eigenlijk niet behoort te weten. Ondanks z'n grote voorzichtigheid lekt het nieuwtje uit en spreekt de joodse gemeenschap er haar schande over uit. Als de rabbi overlijdt staat zijn dochter erop bij z'n graf ter nagedachtenis de traditionele kaddisj te lezen.

Yentl wordt zoals de gewoonte dat wil in het huis van haar vaders familie opgenomen, maar de huislijke taken kunnen haar maar in beperkte mate boeien. Ze knipt het haar kort, trekt een zwart pak met pantalon aan en vertrekt met een kleine koffer naar de dichtst bijgelegen stad waar ze onder de jongensnaam Anshel de proef aflegt die haar toegang moet verschaffen tot de Talmoedschool. Niemand merkt het bedrog, zelfs de zeer bijdetijdse rabbi gelooft dat Anshel een jongen is. Yentl/Anshel wordt tot de studierichting toegelaten en krijgt de baardige Avignor (Mandy Patinkin) als studiegenoot, een voorbeeldige student waarmee zij/hij lange discussies en twistgesprekken voert over de wet en de heilige regels.

Avignor is verloofd met Hadass (Amy Irving), de enige dochter van een rijke joodse familie, een traditioneel opgevoed meisje dat zich uitsluitend bezighoudt met de taken die een joodse vrouw behoort waar te nemen. Voor Avignor is ze de mooiste en liefste vrouw op aarde, de gedroomde moeder voor zijn kinderen. Hij neemt Yentl/Anshel mee naar de dinsdagavonddineetjes ten huize van de familie van Hadass en de nieuwe talmoedstudent wordt er vaste gast aan huis. Wanneer het geplande droomhuwelijk geen doorgang kan vinden als gevolg van een fundamenteel dispuut over Avignors jongere broer, wordt Yentl/Anshel door Avignor moreel gedwongen om met Hadass te trouwen.

Yentl is oorspronkelijk een verhaal van de Joods-Amerikaanse schrijver en Nobelprijswinnaar voor literatuur 1978, Isaac Bashevis Singer, die in het begin van de jaren '30 vanuit Polen naar de U.S.A. emigreert wegens het toenemend antisemitisme. Zijn omvangrijk oeuvre omvat romans, toneelstukken, biografische publicaties, kort- en kinderverhalen die grotendeels in het Jiddish zijn geschreven en naderhand naar het Engels vertaald. Op zijn eentje zorgde Singer voor een heropleving van het Jiddish als levende taal in de Nieuwe Wereld en in Amerika geldt hij als één van de belangrijkste Joodse schrijvers uit de tweede helft van de 20ste eeuw. Isaac Bashevis Singers universum is uitsluitend bevolkt door joodse karakters en typetjes, demonen en duivels, en de verhalen hebben betrekking op zijn eigen ervaringen in Polen en op de anekdotes die hem later, in Amerika, door Poolse joden zijn verteld. Ik hoef geen verhalen te verzinnen, vertelde Singer ooit in een interview over zijn vele kortverhalen, ik hoef alleen maar de vertelsels uit te werken die ik hoor van Pools-Joodse immigranten. Zijn korte verhaal Yentl, The Yeshiva Boy inspireerde Barbara Streisand dermate dat ze het scenario van Jack Rosenthal persoonlijk wilde regisseren. De zangeres-actrice kon de geldschieters maar met moeite overtuigen van haar goede bedoelingen, maar haar regiedebuut oogstte veel bijval en werd bekroond met twee Golden Globes (Beste regie, Beste film in de categorie Musical) en een Oscar voor de Beste Muziek voor filmcomponist Michel Legrand.

Yentl is een typisch Singerverhaal. Het bevat alle ingrediënten die zijn werk internationale uitstraling hebben gegeven. Met de Tweede Wereldoorlog viel het doek over de rijke joodse cultuur in Polen: de shtetl waren verdwenen, het getto van Warschau was opgedoekt, de honderdduizenden inwoners in het vernietigingskamp van Auschwitz om het leven gebracht. In Amerika likten de overlevenden hun wonden en Isaac Bashevis Singer zorgde er voor dat hun taal en cultuur overleefden. De geest van de shtetls, de typische joodse folklore, het geloof en het bijgeloof, het conflict met de niet-joodse omgeving, ze kregen allemaal een plaats in zijn romans en kortverhalen. In zijn boeken schenkt de auteur aandacht aan de intermenselijke relaties tussen de joden in zijn geboorteland. Verhalen over liefde, verdriet, overspel en bedrog vertelt hij op een warme en humorvolle manier en hij doorspekt z'n verhaalstof met occulte en mystieke elementen en bizarre bovennatuurlijke wezens.

In Yentl maakt Singer het zich niet makkelijk en regisseur Barbara Streisand die de rechten van het verhaal al tien jaar in handen had op het moment dat de film werd gedraaid, blijft vrij dicht bij de sfeer en de verhaallijn van de auteur. Yentl is het soort films waarvan de kijker zich afvraagt hoe de regisseur er uiteindelijk zal in slagen om de opdracht tot een goed einde te brengen, want halfweg de productie is één ding duidelijk: zonder kleerscheuren zal dat nog moeilijk lukken, tenzij de regisseur kiest voor een flinke portie hocus pocus waardoor de film bijna zeker als een kaartenhuisje in elkaar zakt. Streisand doet evenwel iets wat in een Hollywoodfilm voor quasi onmogelijk wordt gehouden: ze kiest niet voor een rechttoe rechtaan happy end, maar ze biedt haar hoofdpersonages een vluchtroute waarin de Singerkenners het meesterlijke talent van de auteur herkennen.

Yentl wordt op geen enkel moment platvloers. Het drama van het hoofdpersonage blijft tot op het einde geloofwaardig, ook al is Streisand 40 jaar oud op het moment dat ze in de huid kruipt van de 17-jarige Yeshivastudent. De manier waarop ze het personage inhoud en karakter geeft door middel van een voorzichtig evenwicht tussen sérieux en humor is grandioos. Heel veel steun krijgt ze daarbij van de beide antagonisten Mandy Patinkin als medestudent Avignor en Amy Irving als zijn beminnelijke en naïeve verloofde Hadass, die hun hand op geen enkel moment overspelen en hun personage met veel realisme en terughoudendheid tot leven brengen.

Voor de muziek kreeg Michel Legrand destijds een Oscar, maar de ballades van Barbara Streisand, hoe mooi die destijds ook werden gezongen, zullen vandaag niet iedereen op dezelfde manier bekoren. Ze zijn zeer Amerikaans van opbouw en snit, voorzien van een bombastische orkestratie en alluderen op geen enkel moment op de intimistische en kleinschalige klezmermuziek van Oost-Europese joden. Omdat ze zo slecht bij de sfeer en de textuur van Yentl passen, gaan de muzikale interludia (altijd gezongen door Barbara Streisand) uiteindelijk vervelen. Bovendien houden ze het verhaal op, zeker op momenten dat de songs elkaar vrij snel opvolgen. Gelukkig blijven ze tekstueel altijd binnen de contouren van de scène waarin ze zijn geplaatst, maar ze rekken de film onnodig tot meer dan twee uur waardoor het sterke scenario er op de duur toch onder gaat lijden.

BEELD EN GELUID
Het kleurenpalet van Yentl bepaalt grotendeels de sfeer van het milieu waarin de film zich afspeelt: dat van Joodse rabbi's en yeshivahstudenten en af en toe het burgerlijke milieu van de gearriveerde Joodse zakenman die zijn dochter probeert uit te huwelijken aan een gepaste kandidaat. Gewikkeld in zwarte pakken en donkere jurken, zorgen de personages allerminst voor een kleurvol festijn. Streisand houdt het bijgevolg allemaal een beetje realistisch met afgebladderde gevels en grauwe straatscènes waarin de sober geklede joodse figuren het best tot hun recht komen. Zwart en wit voeren de boventoon. Jammer van de ongerechtigheden (beschadigingen, vlekken) in de donkerdere scènes die het kijkplezier vergallen. De digitale transfer is van een goeie kwaliteit en het beeld blijft zelfs op grote schermen zeer genietbaar. De muziek van Michel Legrang heeft klassieke kwaliteiten en zorgt voor brede geluidstapijten. De songs van Barbara Streisand domineren de monosoundtrack die met een ruim surroundeffect de kamer wordt ingeblazen.

EXTRA'S
De dvd bevat geen extra's en dat is jammer, want de Amerikaanse release van deze dvd kreeg indertijd wél de 35 minuten durende Making Of Yentl mee.

CONCLUSIE
Yentl van regisseur Barbara Streisand, op een verhaal van de Joods-Amerikaanse schrijver Isaac Bashevis Singer, is een ontroerend verhaal over een jonge meisje dat net zoals haar mannelijke leeftijdsgenoten de Talmoed wil bestuderen om op die manier te ontsnappen aan de traditionele huismoederlijke rol die de joodse cultuur aan vrouwen toekent. Vermomd als jongen krijgt ze evenwel af te rekenen met restricties en regels uit de mannenwereld die indruisen tegen de natuurlijke en traditionele gang van zaken en die haar positie in gevaar brengen binnen de joodse gemeenschap waar ze tot elke prijs toch deel van uit wil maken. Yentl is een sterk verhaal, geschraagd door sterke acteerprestaties, maar wordt jammer genoeg ontsierd door gedateerde muzikale interpretaties en daar kan zelfs het talent van Barbara Streisand niets aan veranderen.

De gerecenseerde dvd is van Duitse makelij. De Benelux-versie is identiek.