Umberto D behoort tot de meest succesvolle films van de Italiaanse regisseur Vittorio De Sica. dat wil zeggen: in het buitenland, want het Italiaanse publiek liet de film, net zoals Ladri Di Biciclette – dat eveneens op veel succes mocht rekenen buiten Italië – grotendeels links liggen. Misschien vonden ze De Sica’s neorealistische films maar niks in vergelijking met de avontuurlijke Hollywood-films die Italië na de Tweede Wereldoorlog overspoelden, maar wellicht lag het eerder aan de miserie en het onrecht die De Sica toonde en waarvoor de Italianen niet per se naar de bioscoop hoefden omdat ze daarmee elke dag in hun eigen leven geconfronteerd werden.

 

 

Umberto D is het verhaal over een gepensioneerde ambtenaar wiens pensioen niet volstaat om de huur te betalen en om voedsel te kopen voor hemzelf en z’n hondje. Hij staat achter met de huur en de hospita heeft ermee gedreigd hem op straat te zullen gooien, ook al woont hij al meer dan 20 jaar op één van haar miezerig kamertjes waarvoor hij veel te veel betaalt en heeft hij haar nooit last berokkend. Maar het verhuren van kamers voor een paar uur aan koppeltjes die stiekem komen en gaan, het brengt veel meer geld in het laatje en bovendien wil ze haar pensionnetje grondig renoveren nu ze op het punt staat om in het huwelijksbootje te stappen met de eigenaar van de plaatselijke bioscoop.

 

Om z’n achterstallige huur bijeen te krijgen probeert Umberto (Carlo Battisti) z’n horloge te verkopen op straat, maar iedereen heeft een horloge te koop en niemand heeft geld voor dat soort luxeartikelen. Uiteindelijk doet hij ze van de hand voor weinig geld en brengt z’n ongelezen boeken naar de Italiaanse tegenhanger van De Slegte voor een prikje. Maar de hospita wil het hele bedrag van 15.000 lire en niet een derde van die som, anders gaat Umberto er op het einde van de maand uit. Dus besluit hij om te bedelen, maar daartoe is hij niet in staat: hij mag dan wel arm zijn, z’n fierheid is ongeschonden. Wanneer hij na een opname in het ziekenhuis vaststelt dat z’n flat grotendeels is gesloopt en z’n hondje door een onvoorzichtigheid van de hospita is verdwenen, komt Umberto tot het besluit dat zijn leven geen zin meer heeft…

 

 

In Umberto D klaagt Vittorio De Sica de sociale mistoestanden in zijn land aan. Zeven jaar na de Tweede Wereldoorlog is de sociale situatie in het land alles behalve rooskleurig: jobs zijn schaars, salarissen laag en geld voor sociale initiatieven is er überhaupt niet. De Italianen lijden nog tot lang na het beëindigen van de vijandelijkheden honger, maar dat geldt ook voor vele anderen in en buiten Europa waar de oorlogsactiviteiten grote schade hebben aangericht. In Italië – waar al voor de oorlog een grote neorealistische traditie bestond – kozen de filmmakers ervoor om de ellende in beeld te brengen, eerder dan te vluchten in musicals en komedies naar Amerikaanse snit. Hun manier van werken heeft een zeer grote invloed gehad op de geschiedenis van de cinema.

 

Vittorio De Sica kist in deze film voor een zeer eenvoudig en quasi rechtlijnig verhaal, te vergelijken met wat in de literatuur een novelle zou zijn, eerder dan een roman. Hij introduceert een klein verhaaltje over het dienstmeisje van de hospita dat zwanger is van een Florentijnse of een Napolitaanse dienstplichtige – zelf weet ze het niet goed en beide kerels ontkennen hun betrokkenheid -  en hij wijdt kort uit over de amoureuze avontuurtjes van de hospita zelf. Voor de rest houdt hij z’n camera bijna exclusief op Umberto gericht en toont hij hem alleen in z’n kamertje of in gesprek met het dienstmeisje over de dagelijkse beslommeringen en over haar probleem dat haar wellicht haar baantje kost als het aan het licht komt. Umberto is niet geschokt over haar bekentenis, hij neemt ze voor wat ze is, maar raadt het jonge meisje aan om een keuze te maken tussen de beide heertjes en om een andere job te zoeken.

 

 

De regisseur vertelt het verhaal met een zekere afstandelijkheid en vermijdt valkuilen als sentimentaliteit of zwartgalligheid, waardoor de toeschouwer niet zozeer medelijden met Umberto heeft, maar zijn keuzes analyseert en er respect voor opbrengt en zich in het beste geval afvraagt hoe hijzelf zou reageren. In eigen land werd De Sica naar aanleiding van deze film verweten aan nestbevuiling te doen, want de politieke kaste zag hem liever een positief beeld ophangen van de Italiaanse samenleving, terwijl precies dankzij de sociale kritiek Umberto D niets van z’n actualiteitswaarde heeft verloren.

 

Meest opvallend aspect van Umberto D is de cast die volledig uit amateurs bestaat. Carla Battisti werd door een medewerker van De Sica opgemerkt toen hij een restaurant verliet en deed nog dezelfde avond een screentest. Maria-Pia Casilio vergezelde haar vriendin die een kijkje ging nemen op de plek waar het team van De Sica audities hield. Ze was helemaal in het zwart gekleed wegens de dood van haar vader een paar weken eerder en viel helemaal niet op tussen de omstaander langs de lange rij mooie meisjes die opgedaagd waren. Ook zij werd er door een medewerker van De Sica uitgepikt en kreeg de rol van het dienstertje Maria aangeboden.

Ondanks z’n hoge leeftijd ziet Umberto D er goed uit. De zwart-witfilm heeft een grondige schoonmaakbeurt gekregen waardoor de meeste ongerechtigheden en beschadigingen weggewerkt zijn. Af en toe is er nog een restje van een scheurtje zichtbaar en een donker stipje, maar de versie op deze dvd is beslist de beste in vele decennia. Eenzelfde opmerking geldt voor de geluidsband waarop de kraakjes en onderbrekingen zoveel mogelijk weggewerkt zijn. De stemmen klinken uiteraard nog altijd alsof ze in een badkamer zijn opgenomen. De dynamiek is vrij laag, wat we kunnen verwachten en van een dergelijke oude film, met een hoge hoeveelheid ruis die bij de restauratie is overgebleven. Maar het resultaat is verrassend goed in vergelijking met andere films uit die tijd.

In de afdeling Extra’s niet veel soeps: een Biografie van Vittorio De Sica (tekst) en Production Notes over de Film (tekst), een overzicht van alle andere titels in Ook in deze Reeks en een tekstbord met uitleg over de activiteiten van Homescreen. Mager voor een reeks die in samenwerking met NRC Handelsblad wordt uitgegeven.
 

Umberto D van de Italiaanse regisseur Vittorio De Sica geldt algemeen als een meesterwerk uit het neorealistische genre. Uiteraard is het tempo trager en het verhaal eenvoudiger dan tegenwoordig mogelijk is, maar als portret van een tijdperk is deze film een interessante getuige. De acteerprestaties zijn goed, de technische kwaliteit is bevredigend, de bonussectie zo en zo.