In de tweede helft van de jaren 80 was de ITV-serie Jewel in the Crown een gigantische hit in Europa en ver daarbuiten, maar heel lang was er alleen een regio 1-dvd beschikbaar die bovendien van zeer slechte kwaliteit was. Het Nederlandse Memphis Belle heeft ondertussen de hand kunnen leggen op een gerestaureerde versie en die is nu in de Benelux als 4-dvd op de markt gebracht waardoor u het verhaal over het einde van de Britse kolonisering van India en de gebeurtenissen in de schoot van de Engelse familie Layton in acceptabele omstandigheden kan bekijken. Het is een verhaal over oorlog en discriminatie, over volharding en toegeeflijkheid, over identiteit en verantwoordelijkheid tegen de achtergrond van de Tweede Wereldoorlog in het Verre Oosten.

 

Het verhaal begint in het fictieve Mayapore met een verkrachting, een valse beschuldiging en de veroordeling van jonge Indiërs die met de affaire niets te maken hebben. Hun motief is volgens de ambitieuze politie-inspecteur Ronald Merrick politiek geïnspireerd, want op het moment van de feiten klinkt de roep om onafhankelijkheid zeer luidt in de Britse Raj, zoals India ook wel genoemd wordt, en is Hindoe-leider Mahatma Gandhi opgepakt en opgesloten in een gevangenis in Delhi wegens agitatie, samen met een aantal Congres-leden van de moslimgemeenschap. De affaire van de verkrachting loopt uit op een schandaal als bekend wordt dat Ronald Merrick ook de jonge Indiër Hari Kumar heeft laten interneren van wie bekend is dat hij wellicht een relatie had met de jonge vrouw die kort na de geboorte van haar zoontje overlijdt, want Merrick had haar een huwelijksaanzoek gedaan dat ze zonder meer had afgewezen. Hari Kumar verdwijnt voor vele jaren in de gevangenis en Ronald Merrick wordt overgeplaatst van de Indiase politie naar het Britse leger in Pankot, een prinsdom in het noordoosten van India.
 

  

 

In Pankot maakt Merrick kennis met mevrouw Layton en haar beide dochters ter gelegenheid van het huwelijk van haar jongste Sarah met diens kamergenoot voor wie hij optreedt als getuige. Echtgenoot en vader John Layton is kolonel in het Britse leger, maar zit anno 1942 in een krijgsgevangenenkamp in Duitsland. De dames moeten het dus alleen zien te redden in een land dat steeds meer de speelbal wordt van straatrellen tussen hindoes en moslims en de aanwezigheid van Merrick garandeert hun een relatieve veiligheid, want de hoge militaire verantwoordelijke duldt geen geweld en vooral niet tegen Britse onderdanen. Maar de moslims zijn Merricks betrokkenheid bij de valse beschuldiging tegen Hari Kumar en z’n vrienden niet vergeten en ze proberen zelfs niet te verstoppen dat ze hem voortdurend in het oog houden. Het voorval zal de Britse militair uiteindelijk fataal worden als in 1947 de wrijvingen tussen moslims en hindoes een hoogtepunt bereiken en de Britten tussen twee vuren terechtkomen. In de tussentijd doet regisseur Christopher Morahan het verhaal over de Laytons en hun vrienden die verdeeld zijn over de toekomst van India en die de aanstormende onafhankelijkheid en de verdeling van het grote land in India en Pakistan met gemengde gevoelens tegemoet zien.
 

  

 

In veertien afleveringen naar de romancyclus The Raj Quartet (1966-1975) van de Engelse auteur Paul Scott is de kijker getuige van het einde van het Britse koloniale bestuur over India (1947). De politieke ontwikkelingen gebruiken auteur en regisseur als achtergrond voor lange verhaallijnen over de relaties tussen de Engelsen en hun Indiase onderdanen (politieke zwaargewichten duiken maar af en toe op in de serie) en voor kortere en langere anekdotes over hun onderlinge verhoudingen en afrekeningen, waarbij afstamming en rang een grote rol spelen, want of iemand op een publieke of een particuliere school heeft gezeten in Engeland bepaalt z’n positie in de koloniale maatschappij die helemaal in functie staat van het welzijn van de Britse onderdanen. Ronald Merrick is een selfmade man, hij heeft geen gerenommeerde school bezocht en hij wordt dus geduld eerder dan geaccepteerd en op de hoger opgeleiden die hem voortdurend aan z’n lage afkomst herinneren kijkt hij met minachting neer. Merrick is een stijve man en een bekrompen manipulator die z’n frustraties uitwerkt op de Indiërs en die er niet voor terugschrikt om de waarheid geweld aan te doen als hem dat uitkomt. Sarah Layton, de jongste dochter van kolonel Layton, vertrouwt hem voor geen haar en ze denkt er niet aan om verliefd te worden op de betweterige soldaat. De roddel over de verkrachting en de arrestatie in Maypore zitten haar niet lekker en als hij na een tijdje haar ouders om de hand van Susan vraagt, Sarahs jongere zusje en weduwe sinds haar echtgenoot aan het front in Birma is omgekomen, raakt ze in paniek: de meedogenloze Merrick is niet geschikt voor haar zachtaardige zus, maar hij weet zich via haar zoontje aan de familie op te dringen.
 

  

 

Regisseur Christopher Morahan haalt evenwel meer uit de romans van Paul Scott dan alleen maar anekdotes over de Britse onderdanen en de politieke gang van zaken. Hij vertelt ook over de hautaine houding van de Engelsen tegenover de gewone Indiër, want terwijl de Engelsen in India in grote luxe leven (grote villa’s en rijkelijk voorziene clubs), is de inheemse bevolking straatarm en is er van enige interesse voor haar sociale achterstelling geen sprake. De armoede is relatief, zegt een Engelse vrouw op de trein als haar op de wantoestanden gewezen wordt, want de vrouwen in de dorpen dragen allemaal gouden armbanden, waardoor het onderwerp dus schijnbaar in z’n ware context geplaatst is. Maar ook degenen die gevoeliger zijn voor toestanden die niet of weinig acceptabel zijn, zoals Sarah Layton en Guy Perron, een historicus die in Bombay de normalisering (de komende onafhankelijkheid) komt bestuderen, houden hun mond en kijken tenminste gedeeltelijk de andere kant op. Wie kritiek heeft op de gang van zaken wordt nl. zonder boe of bah verstoten en geweerd uit het sociale leven van de Engelse kolonialen.
 

  

 

Tim Pigott-Smith neemt de hoofdrol in Jewel in the Crown voor z’n rekening. Hij maakt van Ronald Merrick een wijsneus en een streber, een kerel die zich wentelt in pedante zelfgenoegzaamheid en die vooral de totale macht en de totale controle ambieert. In de gunst van de kijker komt Ronald Merrick op geen enkel moment, want het is duidelijk dat de omhooggevallen volksjongen gevaarlijk kan zijn en niets onverlet laat om carrière te maken. Tim Pigott-Smith was al gevolg van z’n rol in de tv-serie immens populair in Engeland in de jaren 80 en hoewel hij meestal geëngageerd werd voor tv-series en tv-films, was hij in de loop der jaren te zien in succesfilms zoals The Remains of the Day (1993), Gangs of New York (2002), Alexander (2004), Quantum of Solace (2008) en mocht hij in 2011 in de huid van Lord Elms kruipen in het veelbelovende eerste seizoen van de BBC-serie The Hour (2011). Als tegengewicht voor Ronald Merrick introduceert regisseur Christopher Morahan aanvankelijk de jonge Daphne Manners (Susan Wooldridge), maar als die na drie afleveringen uit de serie verdwijnt wordt Sarah Layton (Geraldine James) zijn belangrijkste tegenspeelster, een jong no-nonsensetype dat zich meteen een beeld vormt van het gestoorde karakter van de voormalige politie-inspecteur en dat hem met weinig woorden maar veel lichaamstaal laat verstaan dat hij haar type niet is. Ook Geraldine James was een huishoudnaam in Engeland in de jaren 80 en zij kon u nadien aan het werk zien in tal van tv-series en tv-films, maar ook in bijv. The Luzhine Defence (2000), Made in Dagenham (2010) en meer recent nog in The Girl with the Dragon Tattoo (2011).
 

  

 

Charles Dance komt u beslist bekender voor, want die kon u zeer regelmatig aan het werk zien in tal van bekende tv- en filmproducties. Momenteel neemt hij de rol van Tywin Lannister voor zijn rekening in de uitstekende tv-serie Game of Thrones (2011-2013), maar u zag hem eerder in Last Action Hero (1993), Swimming Pool (2003), Fingersmith (2005) en Ironclad (2011). Met z’n blonde kopje en z’n aantrekkelijke gelaatstrekken is hij een veel gevraagde acteur en in Jewel in the Cro  wn mag hij Sarah Layton het hof maken, zij het dat de amoureuze verhaallijn bescheiden blijft om de aandacht niet van de hoofdthema’s in de romans af te leiden. De grootste ster in de serie anno 1984 was evenwel Peggy Ashcroft, een actrice met een voorliefde voor het theater die maar af en toe bereid was om voor het witte doek te werken, maar die desondanks in een halve eeuw ruim 35 keer in films optrad. In 1935 maakte ze haar internationaal debuut in Alfred Hitchcocks The 39 Steps en in 1959 nam ze de rol van Mother Mathilde in The Nun’s Story voor haar rekening. In de jaren zestig trad ze op in films van Joseph Losey en John Schlesinger, speelde ze de rol van Queen Mary in de tv-serie Edward & Mrs. Simpson (1978) en kreeg ze in 1985 een Oscar, een Golden Globe en een Bafta Award voor haar rol als Mrs. Moore in A Passage to India (1984) van regisseur David Lean, naast nog een hele resem awards voor prestaties in andere films en tv-series.
 

  

 

Verrassend genoeg is het tempo van The Jewel in the Crown niet echt traag zoals je zou verwachten, terwijl die aanpak toch ruimte biedt om de personages uitgebreid te karakteriseren. En soms nemen de makers risico’s door de actie een heel eind vooruit te schuiven in de tijd: in welke serie laat een regisseur z’n hoofdpersonage in de derde aflevering overlijden om vervolgens schijnbaar van vooraf aan opnieuw te beginnen in aflevering 4? Tussen aflevering 13 en 14 ligt bovendien een tijdsprong van maar liefst 2 jaar, waarbij de makers van de gelegenheid gebruik hebben gemaakt om opnieuw een hoofdpersonage af te voeren net vóór de coda, wie doet het ze na? Het is op z’n minst gedurfd en het zorgt ervoor dat de geïnteresseerde kijker z’n aandacht niet verliest. En regisseur Christopher Morahan heeft nog meer verrassingen in z’n mouw om de toeschouwer aan het scherm te kluisteren. Want in de aflevering An Evening at the Maharanee’s neemt hij de kijker mee naar een party in het huis van een Indiase adellijke dame waar een kleurrijk gezelschap van hetero’s, homo’s en transseksuele Indiase jongens voor de ambiance zorgt, een scène die zelden gezien is in Britse historische drama’s. Bovendien komt Sarah Layton in een andere aflevering op een feestje terecht in het huis van haar tante in Calcutta en daar is duidelijk het één en ander georganiseerd opdat de jonge vrouw het ontmaagdingritueel zou ondergaan. Als ze nadien zwanger blijkt zorgt haar tante bovendien voor een abortus! Hoeveel eigentijdser kan het nog?
 

  

 

En de regisseur gaat nog een stap verder, want de schijnbaar onkreukbare Ronald Merrick, de man die in 1942 een jonge Indiër liet opsluiten omdat hij een te nauwe relatie had met de vrouw die hijzelf begeerde, die blijkt uiteindelijk niet vies te zijn van wel zeer aparte seksuele spelletjes en op de koop toe gaat z’n goede naam eraan als z’n huisknecht op een ochtend een wel heel vreemd iemand uit Merricks slaapkamer ziet wegsluipen. Dat Mrs. Layton, Sarahs moeder, het niet aan haar hartje laat komen ondanks het feit dat haar man in Duitsland in een krijgsgevangenenkamp is opgesloten, blijkt wanneer we haar het gevecht met de engel zien leveren met het hoofd van de plaatselijke politie, voorwaar een zo goed als niets versluierende scène en beslist choquerend in 1984. In verhouding zijn de liefdesscènes kort en bijna helemaal afwezig, maar regisseur Christopher Morahan is het in dat verband duidelijk vooral om sfeer te doen en om een realistische schets van de manier waarop de Britse onderdanen zich in India een eigen wereldje hadden geschapen.
 

  

Memphis Belle heeft zoals eerder vermeld de hand kunnen leggen op een gerestaureerde versie van Jewel in the Crown en dat is een goede zaak, want de versie die eerder via Amerika te koop werd aangeboden, was niet veel beter dan een versleten vhs-kopie en dus naar de normen van vandaag nauwelijks nog bekijkbaar. De Memphis Belle-release oogt heel strak in de binnenhuisopnamen en de close-ups. De kleuren zijn dan realistisch en soms zelfs een beetje fel en van storende ongerechtigheden is geen sprake, tenzij wegens een schijnbaar onherstelbare beschadiging in twee afleveringen. Maar het gaat om een korte storing, niet meer dan een flits. De opnamen van het Indiase landschap en de ruime panorama’s van het berglandschap zijn minder scherp en in die opnamen zijn de kleuren eerder flets en zelfs een beetje mat. Maar dat kan je verwachten van een tv-serie die bijna dertig jaar oud is en waarvan niemand had verwacht dat ze na drie decennia nog iemand zou interesseren. Door de bank is de kwaliteit van de productie evenwel acceptabel tot goed en uiteraard mag een oudere productie haar leeftijd altijd een beetje verraden. Jammer dat de serie in het ouderwetse 1.33:1-formaat staat, maar dat was 30 jaar geleden nog heel normaal.

 

Het geluid is eveneens gerestaureerd, maar dat speelt in deze serie een minder belangrijke rol. De geluidtrack staat in stereo en dat is het formaat dat Britse tv-zenders ook vandaag nog vaak hanteren voor hun series. De stemmen klinken zuiver en helder en de omgevingsgeluidjes zijn vaak opvallend aanwezig. Over de ondertitels hoort u ons geen kwaad woord uitspreken, zij het dat soms de indruk ontstaat dat er wat te weinig vertaald is.
 

  

Er is opvallend veel moeite gedaan om deze release van bonusmateriaal te voorzien. Interessant zijn het Audiocommentaar van A. Malik & T. Pigott-Smith (Afl. 1), het Audiocommentaar van de regisseur (Afl. 4) en het Audiocommentaar van G. James & Ch. Dance (Afl. 13 & 14). Het is uiteraard een lange zit als u dat allemaal nog een keer wil bekijken, maar u krijgt er wel heel leuke anekdotes en info over India en het leven van de Engelsen in India voor terug. Vervolgens zijn er twee overbodige en vrij ouderwetse fotogalerijen: Photo Gallery & Photo Album: Location Scouting in India, met een regeltje tekst bij elke foto en tot slot ”The Jewel in the Crown”, waarin u het schilderij te zien krijgt dat in de tv-serie een grote rol speelt, voorzien van wat uitleg over de inhoud (tekst).

 

The Jewel in the Crown is de kroniek van het einde van het Britse koloniale bewind in India. Tegen de politieke achtergrond vertelt regisseur Christopher Morahan het verhaal van een aantal individuen en families wier leven definitief verandert als gevolg van de onafhankelijkheid van India en Pakistan. De verhalen zijn interessant, boeiend en vaak spannend, de kwaliteit van het materiaal is meer dan bevredigend. Liefhebbers van historische kostuumdrama’s weten wat ze te doen staat.