FILM
James Dean speelt de rol van Jim Stark, een jongeman die met zijn ouders pas in de stad is komen wonen in een poging de problemen van zijn vroegere leven achter zich te laten. Hij leert echter al snel dat problemen de neiging hebben een mens te volgen waar hij ook probeert te vluchten. Nieuw op de middelbare school van Dawson wordt Jim onmiddellijk met enkele onaangenaamheden geconfronteerd. Hij krijgt last met de politie, loopt een afwijzing op bij het meisje (Natalie Wood) waartoe hij zich aangetrokken voelt en raakt uiteindelijk in een tragedie betrokken die zijn hele leven overhoop zal gooien.

Rebel Without A Cause is gebaseerd op een boek van Dr. Robert M. Lindners dat het wedervaren van een jeudige psychopaat beschrijft die, overweldigd door geweldadige herinneringen uit zijn kinderjaren, een moord pleegt. Warner Brothers kocht de rechten op het boek al in 1949 en oorspronkelijk was het de bedoeling dat Marlon Brando de titelrol voor zijn rekening zou nemen, maar het project geraakte uiteindelijk in de vergetelheid nadat er problemen waren gerezen omtrent de uitwerking van het scenario. In 1954, na het succes van films als Blackboard Jungle en The Wild One (die allebei ook al op het fenomeen van jeugdcriminaliteit inspeelden), werd het project opnieuw opgedolven. De regie werd toevertrouwd aan acteur/regisseur Nicholas Ray. Voor Rebel wilde Ray, die na het succes van zijn vorige film, Johnny Guitar, van Warner Brothers de volledige vrijheid kreeg, alleen werken met jonge, onervaren acteurs, die volgens hem de enigen zouden zijn die zich met het thema van deze film konden identificeren. James Dean werd gekozen voor de hoofdrol, een 24-jarige die slechts één serieuze film op zijn palmares had staan. Voor Natalie Wood was dit de eerste grote volwassenenrol uit haar carrière, ev enals voor Sal Minneo, die nog maar net zijn debuut had gemaakt als de jonge Tony Curtis in Six Bridges to Cross. Het zou de keuze van de eeuw blijken te zijn.

De openingsscène van Rebel Without a Cause toont ons James Dean op z'n best. We zien zijn personage Jim Stark midden op straat liggen, stomdronken en verwikkeld in een aandoenlijke poging een speelgoedaapje toe te dekken met een oude krant, een geniale improvisatie die zelfs niet eens voorzien was in het oorspronkelijke scenario. Het is een klassiek voorbeeld van de manier waarop James Dean van elk beschikbaar attribuut gebruik kon maken om het dramatische effect van zijn vertoning te verhogen. In deze film kon hij zich dergelijke improvisaties veroorloven, meer nog dan in East of Eden en Giant, omdat Nicholas Ray hem van bij de aanvang de volledige vrijheid gaf om het personage van Jim Stark te verkennen zoals hij dat wilde - destijds had Dean zichzelf trouwens voor een tijdje bij een jeugdbende aangesloten om zo tot een beter begrip van Starks moraliteit te kunnen komen, een ervaring waaruit hij de conclusie trok dat deze jongeren slechts het soort gedrag imiteerden dat ze kenden uit films zoals The Wild One. Dennis Hopper, die in Rebel één van de nevenrollen vertolkt, zou er later over zeggen: het moet voor het eerst in de geschiedenis van de film zijn dat een vierentwintigjarige jongen, die tot dan toe eigenlijk slechts één serieuze film op zijn palmares had staan, de hele boel aan het regisseren was. 

Terwijl hij op de straat ligt, haast volledig bewusteloos, wordt Stark door de politie gearresteerd en meegenomen naar het bureau waar hij Judy (Natalie Wood) ontmoet die daar vastgehouden wordt omdat ze even voordien over de straat stond te flaneren, gekleed in een - voor die dagen - eerder onthullende outfit, alsook de neurotische Plato (Sal Minneo) die binnengebracht werd omdat hij een jong hondje had doodgeschoten (eerder uit verwarring en pure verveling dan uit echte kwaadwilligheid trouwens). Dean speelt werkelijk wonderbaarlijk in het eerste deel van deze sequentie als hij, gezeten op een stoel, als een dronken koning op zijn troon de hele gangvan zaken observeert. Sal Minneo is ook niet slecht, een tikkeltje teruggetrokken en mysterieus, een houding die hij zich een hele film lang aanmeet, maar Natalie Wood speelt naar mijn gevoel eerder flauw en mat. Natuurlijk kan dit ook aan de minder goede uittekening van haar personage liggen (uiteindelijk is Judy slechts een klankbord voor Jim, een achtergrond waartegen zijn verhaal en dat van die andere antagonist, Buzz, worden geprojecteerd), maar het is gewoon een feit dat ze in deze film helemaal niet zo goed acteert.

Als Dean uiteindelijk van zijn troon neerdaalt, eerst om na te gaan of hij misschien Plato met iets kan bijstaan - een voorproefje van de dingen die komen, waarbij het verhaal aantoont dat Jim Stark goed van inborst is - en dan om te worden ondervraagd door de politie, valt zijn prestatie jammer genoeg een tikkeltje tegen, nog steeds goed genoeg maar bijlange niet meer zo briljant als tijdens die eerste paar scènes. In plaats van langzaam uit zijn dronkemansroes te ontwaken lijkt hij in een oogwenk helemaal nuchter te worden. Het is maar al te duidelijk dat deze scènes met een interval van een paar dagen gedraaid zijn, allicht de reden waarom Dean er niet meer in slaagde de juiste stemming op te roepen voor het vervolg. Geen probleem echte, want naarmate het verhaal vordert wordt hij opnieuw een heel stuk beter.

Terwijl zowel Jim als Judy door hun ouders op het politiekantoor worden opgehaald (verschrikkelijke stereotypering trouwens, zeker in het geval van Jims bazige moeder, zijn zo mogelijk nog bazigere grootmoeder en zijn ruggengraatloze vader - de enige ontgoocheling eigenlijk in dit uitstekende scenario), wordt Plato opgepikt door de huishoudster van zijn immer afwezige ouders. Het tafereel toont ons precies waarom Plato nog gevoeliger is dan Jim en Judy en het verklaart perfect waarom hij verderop in de film hun gezelschap opzoekt en ze uiteindelijk als zijn surrogaatouders zal zien.

De volgende dag, de eerste op zijn nieuwe school, probeert Jim tijdens een educatieve uitstap naar het observatorium in Griffith's Park contact te zoeken met de bende waartoe Judy lijkt te behoren. Hij laat zich na afloop van de voorstelling op het parkeerterrein met Buzz (Corey Allen), de leider van de bende, tot een messengevecht verleiden. In wat later een absoluut klassieke scène zou worden (als ik een aantal jaren geleden zelf het observatorium bezocht, weigerden de medewerkers me de precieze stoel aan te wijzen waarop James Dean voor de opnamen had plaatsgenomen - de originele stoelen zijn tot op de dag van vandaag nog steeds niet vervangen - uit vrees dat ik zou proberen stukken ervan af te breken en die mee naar huis te nemen), draaien de twee als roofdieren om elkaar. Inzet van het gevecht is ongetwijfeld de aandacht van Judy, al tracht Buzz het af te doen als een soort initiatieritueel ten einde zijn onzekerheid tegenover de rest van de bende te verbergen.

Onverwacht wint Jim het gevecht, maar nu wacht hem nog een andere uitdaging. Buzz tracht hem over te halen tot een nachtelijke beproeving die erin bestaat met een gestolen auto op een afgrond boven de Stille Oceaan af te razen. Jim aarzelt en gaat naar huis om zijn vader om raad te vragen. Het is een breekpunt in de film, het moment waarop zijn ouders de mogelijkheid wordt geboden de neerwaartse spiraal te stoppen en een schijnbaar onvermijdelijke tragedie te voorkomen. We zien echter hoe ze weigeren hun eigen verantwoordelijkheid onder ogen te zien (de oorlog is immers voorbij, er is genoeg eten, dus waarom zou er nog een probleem moeten zijn?) en hoe ze Jim, een verwarde jongeman die eigenlijk niets anders wil dan een vader om op te steunen, volledig aan zijn eigen twijfels overlaten, een houding waarmee ze zijn interne wrijvingen ongewild nog versterken. Jim stormt het huis uit en ontmoet Buzz bij de kliffen, die daar in het gezelschap van Judy, Plato en de rest van zijn bende schijnbaar al een tijdje zit te wachten. Let op de dialogen en treedt binnen in de verveling van een volledige generatie. Blijkbaar is er nog altijd niets nieuws onder de zon: (Buzz): You know something? I like you. You know that? (Jim): Why do we do this? (Buzz): You got to do something … now don't you?

Zowel Jim als Buzz gaan ter plaatse de uitdaging aan en stormen in een gestolen auto op de afgrond af. Als Buzz echter uit zijn voertuig wil springen blijft hij met zijn shirt tussen het autoportier steken en stort naar beneden de afgrond in.

Bij zijn thuiskomst weigeren Jims ouders hem andermaal hun steun uit angst bij het hele gebeuren betrokken te raken en mogelijk opnieuw te moeten verhuizen. Ze raden hem zelfs af zich bij de politie aan te geven. Het klassieke rollenpatroon wordt als het ware op zijn kop gezet waarbij Jim de rol van opvoeder krijgt toebedeeld en de verhouding met zijn vader op een pijnlijke manier wordt blootgelegd. We zien James Dean hier trouwens als een volleerde method-acteur uit zijn enorme reservoir van persoonlijke ervaringen putten. Met overslaande stem maakt hij er op deze manier één van de topscènes uit deze film van.

Opnieuw loopt Jim woedend naar buiten waarbij hij deze keer zijn vader zelfs op de grond gooit (het is voor iedereen nu wel duidelijk dat er definitief iets gebroken is en Jim nu voor altijd op eigen benen zal moeten staan). Opgejaagd door de bende van Buzz, vlucht Jim samen met Judy naar een leegstaande woning in de buurt van het planetarium, waar ze ook Plato tegen het lijf lopen. Jim wordt er geconfronteerd met zijn demonen (zowel de innerlijke als de externe) en neemt uiteindelijk samen met Judy zijn verantwoordelijkheid op zich tegenover Plato (die hen beiden ondertussen als zijn surrogaatouders is gaan zien), waar zijn eigen ouders zich nooit hebben kunnen toe brengen.

Dan slaat het noodlot nogmaals toe. Nicholas Ray toont ons hoe de eigenschap om foutieve inschattingen te maken blijkbaar van generatie naar generatie kan worden doorgeven, niet altijd in dezelfde vorm misschien, maar blijkbaar wel altijd met dezelfde uitkomst: iemand of iets wordt gekwetst. Een kleine opmerking hier toch. In de scène waarin Plato wordt neergeschoten, hebben blijkbaar noch Nicholas Ray, noch James Dean de sokwissel opgemerkt van Sal Minneo. Terwijl hij in de eerste opnamen een schoen aan zijn rechtervoet heeft (rode sok) en een blauwe schoen zonder sok aan de linker (een beeld dat hier gebruikt wordt om de innerlijke verwarring van Plato nog eens visueel te beklemtonen) zijn de sokken tijdens de volgende shots op mysterieuze wijze van voet verwisseld. Een klein foutje eigenlijk, maar toch belangrijk gezien het belang van de twee verschillende sokken.

Ondanks het feit dat Jim van zichzelf vindt dat hij Plato in de steek heeft gelaten, net zoals zijn eigen vader dat eerder met hem deed, komt er uiteindelijk toch nog iets goeds uit deze hele zaak voort. Jim gaat immers inzien hoe moeilijk het is verantwoordelijkheid te dragen en op zijn beurt onderneemt zijn vader, geconfronteerd met het drama, voor het eerst een poging om het gedrag van zijn zoon te begrijpen. Waarom dit eerder hoopvolle einde kan men zich afvragen? Niet omdat het zo hoort in grote Hollywood-films (zoals we al te vaak hebben gezien), maar omdat de ervaringen van James Dean met jeugdige delinquenten zowel hemzelf als regisseur Nichalos Ray ervan overtuigden dat ze tegenover deze jongeren een morele verantwoordelijkheid hadden en ze dus een alternatief moesten bieden. Vandaar dus het verzoenende einde. Ik veronderstel dat een mens ermee kan leven… voor één keer dan toch tenminste.

EEN DODELIJK VERBAND
Rebel Without A Cause werd niet alleen een legendarische film dankzij het ijzersterke scenario en het charisma van zijn hoofdrolspelers. Ook de vroegtijdige dood van een heel aantal castleden spreekt tot de verbeelding en verdient hier zeker een vermelding. De eerste om het tijdelijke voor het eeuwige in te ruilen was James Dean zelf. Nauwelijks drie dagen voor de wereldpremière van Rebel, op 30 september 1955, reed hij tijdens een inhaalmanoeuvre op weg van Los Angeles naar Salinas op een kruispunt in de buurt van Cholame om 17.59 uur precies met zijn Porsche Spyder (waarmee hij aan een race wilde deelnemen) frontaal in op de Ford van Donald Turnupseed. Turnupseed kwam er van af met een hersenschudding en wat schaafwonden. Jimmys passagier, zijn onderhoudsmecanicien Rudolph Wutherich, van wie hij de wagen had gekocht, werd weliswaar uit de wagen geslingerd, maar overleefde de crash. James Dean zelf daarentegen zat gekneld in het wrak van de auto met een gebroken nek en andere gebroken botten. Hij was amper 24 toen hij kort na het ongeluk overleed. Postuum kreeg Dean trouwens een Oscarnominatie voor de beste mannelijke hoofdrolspeler en won hij de publieksprijs voor de beste acteerprestatie van het jaar.

Na James Dean kwamen ook de twee andere hoofdrolspelers uit deze film op een gewelddadige manier aan hun einde. Natalie Wood verdronk op 43-jarige leeftijd tijdens een zeiltochtje met haar man, de acteur Richard Wagner, en dit in uitermate duistere omstandigheden. Niets echter in vergelijking met wat Sal Minneo overkwam. Hij werd doodgestoken in een achterbuurt van Los Angeles (achterin een steegje op Holloway Drive waar later een parkeergarage verrees). Hij werd slechts 37 jaar. Zij zijn echter niet de enige acteurs uit Rebel die vroegtijdig stierven. Nick Adams, die de rol van Cookie voor zijn rekening nam, stierf ook al op 37-jarige leeftijd door zelfmoord en William Hopper stierf in 1970, slechts 55 jaar oud.

BEELD EN GELUID
De film wordt op deze dvd gepresenteerd met een anamorf 2.55:1-beeldformaat dat er aangezien de ouderdom van de film (1955) heel goed uitziet. De transfer is meer dan geslaagd. Het beeld blijft continu scherp en de originele kleuren komen mooi tot hun recht. Hier en daar merk je minieme krasjes en vlekjes, maar die zijn zeker niet storend. Warner biedt ons de mogelijkheid om Rebel Without A Cause in het originele Cinemascope 2.55:1-beeldformaat te bekijken, een kans die je niet mag laten liggen, uiteraard. De Engelse Dolby Digital 5.1-mix klinkt behoorlijk en focust voornamelijk op de voorste kanalen, waarbij de achterste kanalen bijna niet gebruikt worden, tenzij voor de soundtrack. Dit is een dialoogfilm waarin de dialogen gedurende de hele film duidelijk en verstaanbaar zijn.

EXTRA'S
Rediscovering a Rebel laat ons genieten van een paar op de montagevloer gesneuvelde scènes. Zo is er een meer uitgebreide openingsscène die ons laat zien waar dat speelgoedaapje vandaan komt (let ook op Dean die deze keer inderdaad het aapje niet toedekt, maar er wel gefascineerd naar zit te staren) en ook een afwijkend einde waarin Plato per ongeluk door de politie wordt neergeschoten en van helemaal op de koepel van het planetarium naar beneden stort. Een mooie beeldhoek trouwens waarbij de dichtschuivende koepel de film langzaam naar zijn einde voert. Voorts komen we ook nog te weten dat Rebel Without A Cause oorspronkelijk in zwart-wit zou worden opgenomen (tot Warner na drie dagen opnames besefte wat een krachtige film het in productie had genomen) en Sal Minneo eigenlijk ook al niet voorzien was voor de rol van Plato. Tot slot nog enkele screentests (de bendeleden van Buzz en Plato in confrontatie met Dean) die voor de James Dean-fanaten echt wel de moeite waard zijn, maar voor het meer neutrale publiek allicht niet veel voorstellen.

De drie behind-the-scene-filmpjes worden ons op de schijf (en op de verpakking) voorgesteld als interviews met drie van de hoofdrolspelers. Laat je hier echter niet aan vangen want in werkelijkheid betreft het slechts drie korte werkstukjes (die in de jaren vijftig door Warner op wekelijkse basis zijn geproduceerd - voor verschillende films trouwens en niet alleen voor Rebel - en die op het niets vermoedende bioscooppubliek werden losgelaten bij wijze van een meer uitgebreide trailer) waarin de interviewer misschien hoop en al een drietal vragen stelt. Daar komt nog bij dat de behind-the-scènes-filmpjes van Jim Backus en James Dean identiek dezelfde zijn en uiteindelijk alleen het interview (dat hoop en al een minuut of twee duurt) verschilt. Een kippenvelmoment als de interviewer Dean vraagt naar zijn standpunten omtrent verkeersveiligheid en hij recht in de camera kijkt en zegt: rij voorzichtig. Het leven dat je op die manier kan redden zou wel eens het mijne kunnen zijn. De filmpjes die elk afzonderlijk zo'n zes à zeven minuten in beslag nemen zijn echter wel de moeite om een blik te werpen achter de schermen van de Warner-fabriek. Zo zien we onder meer een reportage over het werk van de screenwriters en brengen we een dag door op de set van Rebel Without A Cause (met ondermeer de opnamen van het messengevecht in Griffith's Park).

Tot slot zijn ook nog de bioscooptrailers van Deans grootste films opgenomen met naast Rebel ook nog East of Eden en Giant. Een mens kan er alleen maar verlekkerd naar zitten kijken en zich afvragen wanneer deze laatste twee eindelijk op dvd zullen verschijnen.

CONCLUSIE
Bij degenen onder u die van een intelligent opgebouwd drama houden mag deze film zeker niet in de collectie ontbreken. Voor wie er niet van houd is er nog altijd een sublieme James Dean die op zijn eentje van Rebel één van de absolute hoogtepunten van de klassieke cinema maakt.