FILM
Het is ongewoon dat een film me zo van mijn sokken blaast dat ik na afloop geen zinnig woord meer kan uitbrengen. Nog zeldzamer is een film die dat bij iedere kijkbeurt opnieuw klaarspeelt. Tot het selecte kransje dat daarin slaagt, behoort echter Network, Paddy Chayefsky en Sidney Lumets bijtende satire op de hand die hen ooit voedde: televisie. De film bereikte het grote scherm in een van de artistiek meest triomfantelijke jaren van de zevende kunst – 1976 – en is wellicht daarom de voorbije drie decennia wat uit het oog verloren tussen werken als All The President’s Men, Taxi Driver en Rocky. Het wordt echter hoog tijd dat een nieuwe generatie cinefielen kennismaakt met Howard Beale, Max Schumacher en Diana Christensen. Want de boodschap die Chayefsky en Lumet hoogst entertainend willen overbrengen, is nu waarschijnlijk nog relevanter dan dertig jaar geleden.

Network voorspelde immers profetisch de knieval van het tv-nieuws voor de commercie, de opmars van reality-tv, de uitbuiting van het medium voor propagandistische doeleinden en een wereld waarin niet staten maar conglomeraten de lakens uitdelen. De makers maken er ook nooit een geheim van dat ze een morele zedenles geven: een vertellerstem meandert immers in onregelmatige tussenpozen door de film, alsof de kijker een satirisch sprookje verteld wordt. Lumet en Chayefsky vergeten echter niet om ook een door en door entertainende film te maken, waarin de onrustwekkende boodschap verpakt wordt in humor die soms zodanig over the top gaat dat schuddebuiken geen optie meer is en plaats maakt voor de vraag in welke mate de filmmakers hun onderwerp bloedserieus nemen. Wat waarschijnlijk net de bedoeling was.
De plot wordt opgehangen aan drie personages en wisselt voortdurend af tussen hun verhaallijnen, zodat er niet één echte protagonist is. Howard Beale is een nieuwsanker voor zender UBS die te horen krijgt dat hij binnen twee weken ontslagen wordt. In zijn volgende live-uitzending kondigt hij prompt aan zich binnen de week op de buis, voor de ogen van miljoenen kijkers, een kogel door het hoofd te jagen. De zender raakt in paniek door de onthutsende verklaring, maar bedenkt zich wanneer aansluitend de kijkcijfers de hoogte in schieten. Hoe verder Beale wegzakt in zijn waanzin – want dat hij zo gek is als een achterdeur wordt met de dag duidelijker – hoe meer Amerikanen voor het beeldscherm plaatsnemen. De grote bazen vormen het tv-nieuws dan ook stante pede om tot een show die Howard Beale als onheilsprofeet opvoert en omringen hem met waarzeggers en andere populistische elementen.

De drijvende kracht hierachter is Diane Christensen, een mooie jongedame boordevol ambitie die nog maar net aan het hoofd staat van de programmatietak van de zender. Howard Beales publieke mentale breakdown werpt haar de levenslange droom in de schoot om de doorgaans onafhankelijke nieuwsredactie bij haar departement te voegen. Op haar advies ondergaat het journaal dan ook een vliegensvlugge metamorfose van informatie naar infotainment naar entertainment. Ex-hoofd van de nieuwsdivisie Max Schumacher ziet de veranderingen met lede ogen aan. Niet alleen wil hij zijn beste vriend Howard Beale tegen zichzelf in bescherming nemen, de nieuwe visie van Diane druist ook in tegen alles waar hij als oude rot in het vak jarenlang voor gevochten heeft. Vreemd genoeg drijft deze existentiële crisis hem recht in de armen van zijn rivale, met wie hij een overspelige relatie begint.

Deze drie personages, die het verhaal respectievelijk waanzin, ambitie en hart geven – in onvoorspelbare dosissen uitgestrooid gedurende de 121 minuten van de film – zijn de antithese van het conventionele Hollywoodpersonage. Je kan hen met geen enkel ander karakter uit de filmgeschiedenis vergelijken: ze zijn uniek in hun soort. Bovendien krijgen de personages een invulling die bij hun uniciteit past. Peter Finch won postuum een Oscar voor zijn verbluffende vertolking. Zijn Howard Beale is zo ver heen dat je je op den duur afvraagt of Beale niet iedereen moedwillig in het ootje neemt. Het is Finch’s verdienste dat die twijfel rijst in een overduidelijk knotsgek personage. Ook Faye Dunaway won een Oscar voor een al even bizar personage: Diane bereikt bijvoorbeeld enkel seksuele bevrediging door tijdens de daad luidop over kijkcijfers te spreken. Haar karakter is meer machine dan mens, haar hart een onontdooibare ijsklomp. De fenomenale William Holden krijgt vaak onvoldoende aandacht als het meest normale personage van de centrale trojka, Max Schumacher, hoewel zijn rustgevende performance alle chaos rondom hem mogelijk maakt.
Deze ongewone maar intrigerende personages zijn echter nog maar het topje van de ijsberg. Network kan namelijk bogen op een scenario dat alle regels breekt, de kijker voortdurend laat gissen naar de afloop en de ene verrassing na de andere in petto heeft. Weinig scenario’s zijn zo'n ogenschijnlijk chaos van geniale ideeën en thema’s en toch een model van narratieve structuur. Van begin tot einde word je immers genadeloos meegesleept in een draaikolk van fascinerende intriges en eindeloos citeerbare dialogen – de bekendste is “I’m mad as hell and I’m not gonna take this anymore”. Paddy Chayefsky hield meer dan terecht een Academy Award over aan zijn inspanningen. Ook Sidney Lumet had een beeldje verdiend voor zijn regie want zonder zijn oog voor detail, zijn gevoel voor timing en zijn kunde om waanzin en realiteit in evenwicht te houden, had Network er heel anders uitgezien. Opvallend is bijvoorbeeld hoe de montage enkel gebruik maakt van directe cuts en nooit teruggrijpt naar overvloeiers of montagesequenties.

Enkel in de jaren zeventig kon Hollywood een film financieren die zo onconventioneel is als Network. De prent neemt risico’s die weinig andere producties ooit durfden nemen en zoekt duistere plekken van de menselijke psyche en maatschappij op zonder aan luchtigheid in te boeten. De film hangt aaneen van de contrasten, van scènes die niet kunnen werken en het toch doen, van dialogen die te mooi zijn om waar te zijn en toch zo natuurlijk als dagelijkse conversatie overkomen. Iedere participant toont het beste van zichzelf in Network. Achter de schermen, maar ook voor de schermen, dankzij wat wellicht de beste cast ooit voor een film is – het is in ieder geval de meest gelauwerde. Network blijkt een film die belangrijke dingen te zeggen heeft over serieuze, wereldveranderende thema’s maar ook uit zijn dak kan gaan met sequenties die zo uit Looney Tunes of een Mel Brooksfilm gepluk konden zijn. De prent is één grote bizarre hersenkronkel die maar mondjesmaat zijn geheimen prijsgeeft en tegelijkertijd nieuwe vragen oproept. Over honderd jaar zal men nog over deze film spreken. Want Network is een wonder van de zevende kunst.

BEELD EN GELUID
Voor de dertigste verjaardag van de prent kreeg Network een nagelnieuwe beeldtransfer. Grotendeels oogt het beeld prima: vooral de sequenties in de tv-studio’s vallen op door hun scherpte, prachtige kleurenweergave en oerdegelijk contrast. Schemerige scènes brengen het er iets minder goed vanaf en hebben duidelijker te kampen met een overdaad aan grain. Toch ziet de film er beter uit dan ik hem ooit zag. De soundtrack bestaat uit het originele monospoor. Dit is niet de meest dynamische track maar de ampele dialogen worden helder en verstaanbaar weergegeven, zonder noemenswaardige ruis.
EXTRA’S
De extra’s van deze Special Editions zijn verspreid over twee schijven. Op de eerste disk is het Audiocommentaar van regisseur Lumet het hoogtepunt. Ondanks zijn gevorderde leeftijd is hij nog rad van tong en hij vertelt een resem interessante weetjes over Network, maar ook over zijn algemene visie op het maken van films. De tweede extra op de eerste schijf is een Trailer (3 min.) die misschien iets te veel weggeeft van de plot. De tweede disk wordt gedomineerd door een exhaustieve retrospectieve documentaire die bijna anderhalf uur duurt. The Making of Network doorloopt het ganse creatieve proces van de productie, van de eerste blik op het scenario tot en met de in totaal tien Oscarnominaties die de prent in de wacht sleepte. Met überdocumentalist Laurent Bouzereau aan het roer hoeft het niet te verwonderen dat deze docu ongelooflijk interessant is. Leuk, maar minder essentieel, is de toevoeging van een interview met Paddy Chayefsky in de seventiestalkshow Dinah! (13 min.). Afrondend bevat de tweede schijf een aflevering van de TCM-serie Private Screenings (55 min.), waarin Sidney Lumet terugblikt op zijn carrière, maar waarin zijn superieure werk uit de jaren zeventig iets te weinig aan bod komt.

CONCLUSIE
Network is een visionair meesterwerk over de teloorgang van televisie. Een verbluffend scenario, een meesterlijke regie en wellicht de beste cast die ooit voor een film is verzameld, maken dit tot een van de hoogtepunten van Amerikaanse filmrenaissance van de jaren zeventig. Beeld en geluid ogen en klinken goed op de dvd. De bonussectie is niet zo heel uitgebreid, maar triomfeert door zijn inzichtelijkheid. Dat Warner deze dvd nog altijd niet heeft uitgebracht in regio 2 is dan ook een grote schande!