DOCUMENTAIRES
Drie documentaires over drie totaal verschillende plekken in de wereld, elk met hun eigen sfeer en mentaliteit en vooral met hun eigen kleine en grote waarheden, bekeken door regisseurs die ter plekke geboren en getogen zijn: Derdewereldcinema die ons veel te weinig bereikt.

Born To Be Blind
De zusjes Barbosa zingen al sinds hun jeugd op straat. In Campina Grande, ergens in Brazilië? staan ze bekend als de blinde zusters, want Regina, Maria en Conçeicão zij blind geboren. Men zegt dat dat komt omdat onze moeder een neef huwde, zegt Regina die al meer dan een halve eeuw de baas speelt in het huishouden, maar wellicht is het gods wil, voegt ze er aan toe, niet beseffend dat ‘men’ het bij het rechte eind zou kunnen hebben. De Barbosa’s zingen ganza, een originele Braziliaanse rootsmuziek, om in hun levensonderhoud te voorzien want omdat ze niet blind zijn als gevolg van een werkongeval krijgen ze heel lang geen uitkering. Hun verhaal is er een van uitbuiting door stiefvaders, seksueel misbruik door minnaars en tijdelijke echtgenoten en financiële afpersing door mensen die het zogenaamd goed met ze meenden. In hun driestemmige liederen overheersen gevoelens van eenzaamheid, armoede en desillusie.



In hun erbarmelijke situatie komt verandering wanneer een cameraploeg in Campina Grande neerstrijkt voor een reportage over straatmuzikanten, nadien uitgebreid tot een korte film die in 1998 veel bijval oogst op een aantal Braziliaanse filmfestivals. Regisseur Roberto Berliner besluit om een langere documentaire te maken over de drie blinde vrouwen en keert terug naar het armoedige huisje in een buitenwijk van Campina Grande. Zijn aanwezigheid trekt de aandacht van een plaatselijk radio- en televisiestation en wat niemand had vermoed gebeurt: de Barbosa’s worden ontdekt door Nana Vasconcelos en Gilberto Gil en uitgenodigd op het muziekfestival van Salvador. Daar zorgen de zusjes met hun radde tongen en atypische aanpak voor een aantal uitverkochte shows, gevolgd door een tournee als de Blinde Meisjes van Campina Grande. Regina, Maria en Conçeicáo zijn sterren in Brazilië!

The Inner Tour
Palestijnen in de Bezette Gebieden raken moeilijk aan een pasje om toegang te krijgen tot het Israëlisch grondgebied. De enige mogelijkheid om toch in Israël te komen blijkt een toeristische trip te zijn. Regisseur Ra'anan Alexandrowicz stapt in Ramallah op een bus vol Palestijnse toeristen voor een driedaagse uitstap met als eindbestemming Tel Aviv. De passagiers hebben elk hun eigen verhaal: een oude man die in 1948 de grond van zijn voorouders heeft moeten verlaten onder druk van de oprukkende Joodse kolonisten, een blinde Palestijn die naar Jordanië is gevlucht waar hij ondertussen eigenaar is van een aantal mijnen, een jonge veertiger die nog in een Israëlische gevangenis heeft gezeten wegens illegale praktijken, een dikbuikige veertiger die alles samen zeven jaar in de gevangenis heeft gezeten wegens zijn aandeel in de Eerste en de Tweede Intifada, een jonge vrouw wier echtgenoot een levenslange gevangenisstraf uitzit in Israël wegens moord op een politieman, een vrouw met vier kinderen wier echtgenoot tijdens een handgemeen met Joodse soldaten is doorgeschoten op straat en een Palestijnse student die aan de Joods-Libanese grens zijn moeder hoopt te zien na een scheiding van vele jaren.

Eens het gezelschap de grenspost is gepasseerd wordt het begrip Israëlische staat, dat ze meestal alleen kennen van horen zeggen en beelden op televisie, een realiteit. De gids vertelt welke dorpen en stadjes ze voorbijrijden en hoe die plaatsen vóór de Joodse intocht heetten. In een kibboets tegen de grens met Libanon bezoeken ze het plaatselijke museum waar foto’s en handschriften het verhaal vertellen van de Joodse strijd om te overleven in een Arabische omgeving. De uit Rusland afkomstige museumgids noemt de Arabische verdedigingsmacht bijna achteloos bendes en wijst op de vele Joodse doden die tijdens de incidenten vielen. Over de Palestijnse slachtoffers heeft hij geen cijfers. Op een oude foto zien ze hoe een compleet Palestijns dorp is opgeruimd om plaats te maken voor de Joodse nederzetting. Bij sommigen doet het pijn, vooral bij degenen die het allemaal zelf hebben meegemaakt. De jongere generatie van dertigers en veertigers is kritischer: waarom zijn hun voorouders destijds weggegaan en hebben ze hun land aan de Joden verkocht? Waren hun voorouders dit land wel waard? De nog jongere generatie heeft nog nauwelijks sentimentele banden met het voorouderlijke erfgoed. Zij hebben hun camera’s bij en filmen de interessantste plekken voor hun familieleden thuis. Terwijl de bus door het zeer westers ogende Tel Aviv rijdt, beseffen ze maar al te goed dat er geen weg terug is, tenzij naar hun kamp in Ramallah op de Westelijke Jordaanoever.



Story Of A Beautiful Country
Ter gelegenheid van de tiende verjaardag van het einde van de Apartheid in Zuid-Afrika en de overdracht van de macht aan de zwarte meerderheid van ANC-leider Mandela, peilt Khalo Matabane bij zijn landgenoten naar de stand der dingen: zijn de verwachtingen ingelost? Is de kloof tussen blank en zwart gedicht en gaat het met Afrika’s meest zuidelijke land de goede richting uit? De regisseur nodigt op zijn reis tussen Johannesburg en Kaapstad willekeurige mensen uit om plaats te nemen op de achterbank van zijn minibus (hét transportmiddel van de zwarte Afrikanen) en van gedachten te wisselen over het Nieuwe Zuid-Afrika zoals het land sinds de transitie wordt genoemd.

Khalo Matabane stelt in de loop van de gesprekken vast dat de vooroordelen tussen de rassen in Zuid-Afrika in de voorbije tien jaar nauwelijks zijn afgenomen en dat er van vermenging of van multicultureel samenleven amper sprake is. Je veegt toestanden die honderden jaren hebben bestaan niet zo maar van de kaart, zegt een jonge kleurlinge en een zwarte student: ze willen dat we het verleden begraven, maar dat zou betekenen dat we ons eigen verleden en dat van onze ouders moeten verloochenen en dat is niet evident. Het meest onrustwekkende interview heeft Matabane met de blanke militante Afrikaner Eddie von Maltitz, een boer uit Oos-Vrystaat (in het noorden) over de toestand in Zuid-Afrika. Von Maltitz weigert als enige in de minibus van de regisseur te stappen en ondanks zijn vlekkeloos Sotho en zijn verklaring dat hij alles zou doen om het land te redden, blijkt hij vooral niet van zwarten te houden: we hebben de strijd tegen het ANC gewonnen, zegt hij met overtuiging, en daarna het land aan Mandela en Mbeki gegeven. Hij demonstreert het M16-geweer waarmee hij zichzelf en zijn bezittingen beschermt tegen de vijandige buitenwereld en geeft een pathetische karatedemonstratie. Mandela en Mbeki hebben hun belofte niet ingelost, zegt Von Maltitz een beetje dreigend, misschien moeten de Boeren de macht dus maar terugeisen, zo nodig gewapenderhand.

BEELD EN GELUID
Alle documentaires zijn videoregistraties, kwestie van de prijs te drukken. Born To Be Blind is een vrij lange en chronologische documentaire over de zusjes Barbosa. Regisseur Berliner gebruikt oude footage uit de jaren’60 en ’80 om het verhaal te illustreren. Z’n kleuren zijn eerder donker door het spaarzame extra licht in de interieurscènes en soms krijg je als toeschouwer de indruk dat hij de gang van zaken manipuleert zoals in de eindscène waarin de drie – inmiddels bejaarde - zusjes zich uitkleden en naakt de zee inlopen. Als filmisch effect kan dat tellen. Berliners filmstijl is bovendien apart, niet altijd evident en met af en toe een flinke zwenk in de richting van mooifilmerij. Technisch is de documentaire goed afgewerkt met alleen een korte storing tijdens de begintitels. De ondertitels zijn niet altijd foutloos.



The Inner Tour is niet perfect op dvd gestanst: er is sprake van blokvorming als gevolg van een slechte compressie. Het geluid hapert een aantal keren en het valt bij momenten gewoon weg wegens een onzorgvuldige mixage. In de ondertitels ontbreekt vaak de eerste letter van het eerste woord van elke zin. Ze verschijnen vaak te laat of zonder de eerste titel tout court. In de vertaling ontbreken woorden, staan taalfouten en/of zijn woorden fout gespeld. Het maakt een slordige en amateuristische indruk en dat is heel ongebruikelijk voor een IDFA-uitgave.

Story Of A Beautiful Country is bijzonder mooi gefilmd en laat het Afrikaanse landschap helemaal tot zijn recht komen: de dorre steppe in het noorden en de weelderige natuur in de buurt van Kaapstad. De opnamen in de minibus zijn van goede kwaliteit, zowel overdag als na het vallen van de avond. Matabane’s gesprekspartners lijken toevallig gekozen individuen te zijn, maar in werkelijkheid is dat niet het geval. Op de kwaliteit van de documentaire heeft die aanpak geen wezenlijke invloed, toch had de regisseur er beter aan gedaan dat vooraf duidelijk te maken. Technisch is de film helemaal in orde en ook de afwerking is pico bello.

EXTRA'S
De dvd's bevatten geen extra's.

CONCLUSIE
Deze drie documentaires zijn tot stand gekomen in samenwerking met het Nederlandse Jan Vrijman Fonds, een organisatie die filmmakers uit de Derde Wereld financieel ondersteunt bij het maken en verspreiden van hun films. Het initiatief biedt de toeschouwer de kans om kennis te maken met verhalen en omstandigheden uit de ontwikkelingslanden door de ogen van cineasten die ter plekke geboren en opgegroeid zijn en die ons voor een keer de wereld niét door een westerse bril tonen. Het resultaat is soms controversieel wegens het aparte uitgangspunt en verrassend wegens de totaal verschillende culturele en/of sociologische waarden die ze hanteren. Deze Werelddocumentaires zijn in hoge mate voer voor degenen die voorbij de westerse dominantie inzake informatieverschaffing willen kijken.