Michael Kohlhaas is een kortverhaal van de Duitse schrijver Heinrich von Kleist (1777-1811) naar de historische figuur Michael Kohlhase, die in oktober 1532 in conflict kwam met de plaatselijke baron over het betalen van tol voor het doorkruisen van Saksen op weg van Berlin (Cölln) naar Leipzig en die nadat de rechtbank hem in het ongelijk stelde met z’n militie huizen platbrandde in Wittenberg en terreur zaaide in de wijde omgeving, waarvan zelfs Martin Luther hem in een persoonlijk schrijven niet kon weerhouden. Uiteindelijk werd hij in 1540 gevangen genomen en geradbraakt in Berlijn. De roman is eerder verfilmd door Volker Schlöndorff als Michael Kohlhaas – Der Rebell (1969) en van Franz Kafka is bekend dat hij uit de roman voorlas tijdens één van z’n in totaal twee publieke optredens. Ik kan aan dit werk niet denken zonder dat het bij mij tranen en enthousiasme teweegbrengt, was zijn commentaar over de vertelling van Von Kleist. In de gedramatiseerde versie van de auteur is Michael Kohlhaas een man die vecht voor gerechtigheid en respect voor de wet en veel minder de rebel die wraak neemt voor het aangedane onrecht.

 
 

Regisseur Arnaud des Pallières lijkt de mening van Von Kleist te delen, want ook in zijn visie is Michael Kohlhaas een man met een groot rechtvaardigheidsgevoel die niet meer, maar ook niet minder wil bereiken dan genoegdoening voor het financiële verlies en vooral voor het leed dat hem is aangedaan. Dat hij een moord met een aantal moorden beantwoordt is uiteraard moeilijk goed te praten, maar in oorlogstijden is er jammer genoeg altijd sprake van collateral damage, en de strijd die Michael Kohlhaas voert ontaardt zeer gauw in een gevecht van één tegen allen, mede omdat het lang onduidelijk is hoe de prinses van Angoulême op de situatie zal reageren: neemt zij haar vazal in bescherming of kiest zij voor een betrouwbare rechtspraak? Tegelijk is Kohlhaas er zich van bewust dat dit conflict nooit zonder persoonlijk nadeel zal worden beslecht. De baron is nl. zijn meerdere en die trekt in de feodale wereld van de 16de eeuw toch altijd aan het langste eind, want hij behoort tot dezelfde partij als de prinses, nl. de adel, en die sluit op het einde van de rit toch de rangen voor een buitenstaander. Het mag ons dan ook niet verbazen dat Michael Kohlhaas de geschiedenis is ingegaan als een rebel en een terrorist, maar dat is het gevolg van (criminele) feiten die in deze film niet aan bod komen. De volksmassa’s mogen hem toen, maar ook nadien, als een held hebben afgeschilderd wegens zijn verzet tegen een machtsapparaat dat alleen de eigen klasse bevoordeelt, in werkelijkheid was er inderdaad sprake van een opstand die de grenzen van Kohlhaas’ persoonlijke belangen uiteindelijk oversteeg. Misschien omdat hij de controle verloor, of omdat hij de smaak te pakken kreeg en vergelijkbaar onrecht wilde aanpakken, maar misschien gewoon omdat hij zich bewust was van de uiteindelijke afloop van zijn onderneming en ondertussen de tegenpartij nog zo lang mogelijk de duivel aan wilde doen.

Maar regisseur Arnaud des Pallières kiest dus voor de andere kant van de medaille en hij maakt van Kohlhaas een man die de bestaande orde niet louter aanvalt om persoonlijke redenen, maar die het onrechtvaardige systeem onderuit wil halen omdat zo veel meer mensen onrechtvaardig behandeld, uitgebuit en misbruikt worden. Waarmee hij op gelijke hoogte komt met andere grote volkshelden zoals Spartacus en Wilhelm Tell, en wie is er beter geplaatst om zo’n figuur gestalte te geven dan Mads Mikkelsen? Want de Deense superster mag dan al in de huid van een paardenkoopman kruipen, in de versie van Arnaud des Pallières is hij een goeduitziende en sterke figuur die de situatie te allen tijde domineert en die ook indruk maakt op de baron, want die blijft tijdens elke confrontatie voorzichtig uit de onmiddellijke buurt van zijn boze onderdaan. Zoals hij wordt geportretteerd door Mads Mikkelsen is Michael Kohlhaas een zelfzekere zakenman die zich niet laat intimideren door degenen die van zijn noeste arbeid profiteren. Hij is intelligent en vastberaden, het type van een sterke leider die recht op zijn doel afgaat en die alleen maar tot toegevingen bereid is op het moment dat de hoogste autoriteit hem garanties biedt op een eerlijke behandeling. Mads Mikkelsen geeft het personage vleugels en boetseert het tot een unieke persoonlijkheid in een voor de rest donkere tijd en omgeving. Of het allemaal nog in overeenstemming is met de werkelijkheid is een andere vraag, maar het resulteert wel in een prachtige filmische ervaring.

Dat betekent nog niet dat Michael Kohlhaas een perfecte film is, want als Mads Mikkelsen de film als het ware in z’n eentje draagt, dan komt dat omdat de regisseur het verhaal met veel minder enthousiasme vertelt, vaak verglijdt in mooie, maar voor de rest eerder lege opnamen en bijna voortdurend een deprimerende toon hanteert. De nevenfiguren zijn ook nauwelijks uitgewerkt: waarom de baron tol eist terwijl de wet dat verbiedt, wie op de rechtbank de affaire manipuleert, onder welke omstandigheden Kohlhaas’ echtgenote Judith in Angoulême is vermoord, de regisseur vertelt het niet. Dat het hoofdpersonage uiteindelijk wordt vrijgesproken inzake de illegale tolheffing, de ontvreemding van z’n paarden en het mishandelen van z’n stalknecht, het is niet meer dan rechtvaardig (maar wellicht niet evident voor die tijd). Waarom er in het licht van de rest van de gebeurtenissen (o.a. de moord op z’n vrouw) geen verzachtende omstandigheden in overweging worden genomen, is onduidelijk en het krijgt van de regisseur ook geen plaatsje in de film, maar wat dat betreft kon hij uiteraard moeilijke de historische realiteit geweld aandoen.