DOCUMENTAIRE
Overleven In Auschwitz is het verhaal van de Tsjechische Ruth Elias en de Hongaarse Edith Eva Eger, beiden van joodse afkomst, die eens in het uitroeiingskamp van Auschwitz in een lange rij stonden voor de beruchte Engel des Doods, Dr. Josef Mengele. Met angst in het hart wachtten ze af of hij hun naar links of naar rechts zou sturen wanneer ze aan de beurt waren. Beiden hebben Auschwitz overleefd, dus was het voor allebei links, want rechts betekende dat ze nog voor het donker in rook zouden opgaan.



Broken Silence
Nee, natuurlijk niet, antwoordt Ruth Elias op de vraag van Jip Wijngaarden of zij en haar familie het Duitse gevaar voor de Tsjechische joden niet aan hadden zien komen. Duitsers, Oostenrijkers, Sudeten, ja, dat waren allemaal Duitsers, maar wij, wij waren Tsjechen, wij waren geen Duitsers, voegt ze er nog steeds niet begrijpend aan toe. Maar Hitler had Lebensraum nodig en Tsjechië wordt ingelijfd. Ruth, acht maanden zwanger, gaat samen met haar echtgenoot naar Auschwitz. Als bij wonder komt ze in de groep jonge vrouwen terecht die men naar een werkkamp afvoert. Wanneer Ruths zwangerschap aan het licht komt, stuurt men haar terug naar Birkenau (Auschwitz II). Kort na de geboorte van een dochtertje bindt men haar borsten op op bevel van Dr. Mengele zodat ze het kind niet kan zogen. De Engel des Doods heeft een nieuw experiment: nagaan hoelang een boreling zonder eten overleeft.

Ruth Elias heeft ondertussen een boek geschreven over haar ervaringen in Auschwitz. Met Jip Wijngaarden, de Nederlandse actrice die eerder al de rol van Anne Frank speelde in het theater, bezoekt ze de plek waar ze 60 jaar geleden haar baby in verschrikkelijke omstandigheden ter wereld bracht. Haar ondertussen volwassen zoons in Israël kennen het verhaal van hun moeders Holocaust nauwelijks, eigenlijk niet. De confrontatie met het lang verzwegen drama is dan ook hard wanneer het plots voor hun ogen materialiseert, of hoe de oorlog, die voor de meesten van ons niet veel meer is dan een brok historie, in één klap tastbaar kan zijn alsof we er zelf bij waren.



Hope For The Hopeless
Alles wat ik in Amerika gebruik om mensen te helpen, heb ik in Auschwitz geleerd, zegt de inmiddels 75-jarige Edith Eva Elger, psychologe en moeder van vier kinderen, met sterretjes in haar ogen. Ook zij heeft de Engel des Doods overleefd. Toen ze voor hem stond koos ze instinctief de kant die haar moeder werd ingestuurd, maar Dr. Mengele keek haar recht in de ogen en stuurde haar naar links, naar het leven. Wanneer zie ik mijn moeder terug?, vroeg ze een tijdje later aan een mede-gevangene. De vrouw wees in de richting van de hoge schootstenen: die is ondertussen verbrand. Edith Eva Elger woont sindsdien in de Verenigde Staten. Daar heeft ze een nieuw leven opgebouwd. Haar innerlijke kracht put ze uit haar geloof. Een nieuw leven, een man, vier kinderen en een stel prachtige kleinkinderen, een betere wraak op Hitler is ondenkbaar, zegt ze.

In Los Angeles neemt ze de cameraploeg mee naar het Holocaustmuseum. Dit wilde ik jullie tonen, zegt ze, want is het niet onvoorstelbaar dat het bestaat? Net daarvoor heeft ze over de Dodenmars gepraat, de evacuatie van de concentratiekampbewoners naar het oosten onder druk van de geallieerde opmars in het westen. Bij de doortocht door de dorpen werd naar ons gespuwd, vertelde ze toen. Dat was op het einde van de oorlog. Je vraagt je af wat mensen er toe drijft om naar een lijkenstoet te spuwen, toch?

Broken Silence en Hope For The Hopeless, het zijn twee aangrijpende getuigenissen van vrouwen die gevochten hebben om te overleven. Ruth Elias is ongelovig geworden. Als ze voor de gedynamiteerde gaskamers in Auschwitz staat, zegt ze kon ik nu maar bidden. Edith Eva Eger heeft het makkelijker gehad: haar geloof was een steun. De makers tonen het zonder commentaar, zonder door te vragen: geloven is iets persoonlijks, je discussieert er niet over, je blijft er af, wat je er ook over moge denken.



BEELD EN GELUID
Documentaires hebben een eigen feel. De kwaliteitseisen die aan beeld en geluid worden gesteld liggen op een ander terrein dan bij een langspeelfilm. Het unieke moment, die ene halve minuut waarin een getuige heel precies zijn verhaal doet, dié wil een documentairemaker op pellicule vastleggen, zonder zich af te vragen of het resultaat vintage Spielberg is qua beeld en geluid. Binnen dat kader zijn beide documentaires van uitstekende kwaliteit. De losse camera die rond Ruth Elias draait en tegelijk de achtergrond van harde slaapplekken en vernielde gaskamers toont én de smartelijke uitdrukking op haar gezicht als ze over haar verloren baby vertelt, het is uniek materiaal, ook al beeft het beeld soms en is de klank niet altijd honderd procent in orde. Want daar gaat het niet om, het gaat om Ruth Elias, waarbij de toeschouwer zich de vraag stelt hoe ze het – in wiens naam ook - heeft overleefd. Naar goede EO-gewoonte is de kwaliteit van het materiaal evenwel meer dan behoorlijk met een grote aandacht voor de voortgang van het verhaal. De pellicule vertoont nauwelijks tot geen ongerechtigheden, tenzij in de gebruikte footage.

EXTRA'S
Als extra staan er op de dvd Trailers van andere EO Tweede Wereldoorlog Documentaires, o.a. Adolf Eichmann.



CONCLUSIE
In de vloed van Oorlogsfilms en –documentaires die op dvd verschijnen ter gelegenheid van de herdenking van het einde van WOII, is Overleven in Auschwitz een bijzondere aangrijpende productie. De nadruk ligt op het relaas van Ruth Elias, een vrouw die door de hel is gegaan. Ook Jip Wijngaarden heeft het moeilijk om de ogen droog te houden bij de verwoording van pijn, onmacht en verdriet. Het verhaal van Edith Eva Eger is anders, maar daarom niet minder belangrijk, want laten we vooral niet proberen om een rangorde te bepalen in het leed dat joden en burgers in de Tweede Wereldoorlog is aangedaan, waar ook in Europa en de rest van de wereld. Voor hen telt maar een ding: dat wij het nooit vergeten.