TV-SERIE
Er gebeurt niet veel in De Kavijaks, of net heel veel, en er is ruimte voor emotie, vriendschap en liefde, of net helemaal geen, precies zoals u het zelf allemaal wil bekijken. Een ding staat vast: De Kavijaks is een superproductie die met kop en schouders ver boven het gemiddelde van de Vlaamse tv-series van de laatste decennia uitsteekt, met inbegrip van de Vlaamse filmsector. Er is één uitzondering, nl. de tv-serie (jammerlijk genoeg nog altijd niet beschikbaar op dvd) en de bioscoopfilm Daens (1993), en dat zijn wonderwel allebei realisaties van dezelfde regisseur, nl. Stijn Coninx. Dat het anderhalf decennium zou duren vooraleer de Peltenaar het dubbelbewijs van zijn grote talent zou leveren, kon niemand anno 1993 vermoeden. Het succes was toen zo overrompelend en de indruk die de regisseur maakte zo imposant, dat iedere insider Coninx een grote toekomst en wellicht zelfs een ticket to Hollywood voorspelde. Maar die vlieger ging dus niet op en Stijn Coninx verschuilde zich achter Het Peulengaleis en draaide het halfslachtige Verder Dan De Maan, een visueel prachtige, maar inhoudelijke brave en conventionele film over bange mensen in tijden van technische revoluties.



Met De Kavijaks staat Coninx er weer helemaal, al moet daarbij worden gezegd dat hij ook hier, net zoals in Verder Dan De Maan, meer indruk maakt met de perfect casting dan met het brave scenario dat Marc Didden schreef op basis van het autobiografische boek van de West-Vlaamse auteur Jozef Vantorre over zijn oorlogsjaren in Knokke-Heist. Blijkens een transparante sticker op de hoes van de dvd nemen de kinderen Vantorre afstand van wat Coninx en Didden met het geesteskind van hun vader doen. Wie boek en film vergelijkt, merkt dat het duo de vaderfiguur wat dikker heeft aangezet. Naar aanleiding van de eerste uitzending van De Kavijaks op Nederland 2 in december 2006, noemde zoon Robert Vantorre (76) de verfilming in De Standaard smerig en gortig. Gevraagd naar een reactie wist Stijn Coninx te vertellen dat tijdens de eerdere projectie van de film voor de familie Vantorre hij geen enkele negatieve reactie in die zin had gekregen, zelfs niet over de incestscènes. Een vreemd verhaal dus die late reactie van de Vantorres, maar dat hoeft niemand te verbazen, want collaboreren met de vijand in een goedverkopend boek is nog iets anders dan die compromitterende handel tot leven te zien komen op het witte doek: het is zoveel directer, zo pijnlijk confronterend.

De Kavijaks wonen in Zeebrugge. We leren ze kennen als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt, een gezin met 8 zoons en 5 dochters, straatarm, want vader Kavijak (Jan Decleir), bijgenaamd de generaal, is een bruut die al zijn geld in het plaatselijke café uitgeeft. De voedselbonnen van de gemeente verkoopt hij op de zwarte markt en voor zijn jonge kroost zit er niets anders op dan met de handkar de straten van het dorp af te schuimen om geld in het laatje te brengen. De oudste dochter Cecile (Sophie Decleir) heeft het ouderlijke huis verlaten na een incestaffaire met de generaal waaraan ze een zoontje heeft overgehouden. Inmiddels is haar jongere zus het slachtoffer van zijn handtastelijkheden. Moeder Kavijak (Sien Eggers) klaagt voornamelijk over de brutale manier waarop haar echtgenoot zijn drie oudste zoons behandelt. Ze sterft in de eerste aflevering. De vier oudste Kavijaks sluiten een verbond van eeuwige trouw en werken een overlevingsstrategie uit die ze in de armen van de Duitse bezetter drijft. Aanvankelijk verdienen ze het dagelijks brood hoofdzakelijk met strandjutterij en met toneelopvoeringen voor de boeren uit het ommeland. Later, tegen het einde van de oorlog, zetten ze een zwarte handel op die voor een zekere welstand zorgt. Ondertussen verdwijnt de tweede dochter Jetje (Rosa Vandervorst) richting Oostende. Zij wordt door de Duitsers opgevorderd, maar eigenlijk is haar vertrek een initiatief van Piften (Jenne Decleir), de oudste Kavijak, nadat hij zijn vader op een avond betrapt in de keuken. Wanneer de generaal vervolgens aan Jeanne (Jessa Wildemeersch), de derde dochter, begint te prutsen is de maat vol en dienen de Kavijakkinderen een klacht in bij de politie. Veel verder dan een vermaning gaat het politie anno 1945 niet, maar de generaal verdwijnt op zijn beurt naar de scheepswerven in Oostende. Exit Jan Decleir tot in aflevering vijf.



Daarmee is de weg vrij voor Jenne Decleir om te schitteren en dat doet hij ook. Wellicht is hij bij het grote publiek de ontdekking uit deze peperdure tv-serie die VTM meer dan een jaar na de definitieve afwerking en na lang aarzelen toch op de buis bracht. Jenne Decleir is qua uiterlijke kenmerken, gestes en stembuiging een originele doordruk van zijn vader. Zijn acteerprestaties zijn ongedwongen, eerlijk en direct met een zachte rand waaraan het Jan Decleir – ondanks diens immense talent - altijd een beetje heeft ontbroken. Jan Decleir lag altijd beter bij een mannelijk publiek. Voor zoon Jenne liggen de kaarten beslist anders of tenminste even goed als voor zijn vader.

Piften (Jenne Decleir) neemt na de dood van zijn grootvader Pépé (Nand Buyl) dienst stort over, een groot terrein waar afval en tweedehandshuisraad te koop worden aangebonden in open lucht. De welgemeende goeie raad en de boerenwijsheid van Pépé vormen Piftens karakter, een jonge dromer die verliefd is op Belinda, de actrice uit een Duitse film die hij elke avond in de plaatselijke bioscoop gaat bekijken. Voor Piften zullen vrouwen altijd sprookjesachtige wezens blijven en wanneer hij het de eerste keer doet met de hitsige Marcella (Hilde Van Mieghem), de eigenares van de bioscoop, is het resultaat eerder afkeer dan voldoening. Piften wordt uiteindelijk verliefd op Esther (Marie Vinck), een joods meisje dat zich schuil houdt bij haar tante Ann (Karlijn Sileghem) in een vissershuisje in de duinen. Hun relatie, gedwarsboomd door een jaloerse ex-minnares en een al even jaloerse tante, wordt de rode draad door de rest van de afleveringen. Piften gaat op zoek naar Esther in Oostende en haar spoorloze verdwijning gaat zijn dagelijkse doen en laten grondig beïnvloeden. Ondertussen raakt hij het contact met zijn broers en zussen zo goed als kwijt. In Oostende komt hij de generaal tegen waarmee hij een nachtje doorzakt. Thuis gaat hij ondertussen over de tongen na een gewelddadige confrontatie met Marcella. Zijn zussen Jeanne en Cecile, allebei het slachtoffer van seksueel misbruik, lezen hem de levieten: ge zijt net zoals de generaal, zegt Jeanne, waarom verdwijnt ge niet uit ons leven? Voor Piften stort de wereld in elkaar. Hij is niet alleen Esther kwijt, maar ook z'n familie.

De Kavijaks is een verhaal over een vissersfamilie in de Tweede Wereldoorlog, geplaagd door armoede en tegenslagen, een zoveelste bloed en bodem-verhaal in de stijl van de Vlaamse boerenfilms uit de jaren '70. Ellende, verpaupering en incest zijn de bekende en weinig originele basisingrediënten, en het hoeft dan ook niet te verbazen dat niemand nog echt op de serie zat te wachten. Vanaf aflevering drie evolueert De Kavijaks evenwel in een andere richting, weg van de schrijnende miserie en de uitzichtloosheid en leggen Coninx en Didden het accent op de broederlijkheid en de onderlinge verbondenheid van de Kavijakkinderen. Het verhaal wordt positiever en schildert de harde overlevingsstrijd, het gevecht om zich te onderscheiden van de rest. De tegenslagen volgen elkaar op, maar de scenarist maakt ruimte voor mooie, verstilde en emotionele momenten en klifhangers. Daarbij wordt hij gesteund door een sterk acterende cast die de accenten en de sfeer voortdurend beïnvloeden en het verhaal op tijd een stond met een zekere gedrevenheid een nieuwe richting uitsturen. Coninx schrikt er overigens niet voor terug om zijn vrij conventionele en klassieke aanpak regelmatig in te ruilen voor expressievere en aandachttrekkende draaimethodes: twee roddelende vrouwen aan een keukentafel brengt hij in beeld door uitsluitend hun ogen en mond te tonen, een beetje een vreemde aanpak op het eerste gezicht. Achteraf zal blijken dat ze allebei boter op het hoofd hebben. Stijn Coninx stapt over op een expressionistische en jachtige aanpak op het moment dat Piften inziet dat hij Esther misschien nooit zal vinden. De camera gaat van de schouder en wordt onstabiel en de montage is haperend, van de hak op de tak en stuiterend. Het is een totale breuk met de rustige en meestal weloverwogen werkwijze, maar het geeft dit 60 jaar oude verhaal een eigentijdse randje.

Jan Decleir zien we in zijn minst fraaie rol ooit. Halfweg verdwijnt hij zo goed als helemaal uit de serie. Dat hij uiteindelijk niet veel meer is dan een nevenfiguur blijkt uit de behandeling die zijn karakter van scenarist en regisseur krijgt: vrij monolitisch en ongenuanceerd. Nand Buyl op zijn beurt hoeft geen krans. Wat hij hier als 82-jarige presteert is misschien een beetje ouderwets belerend, maar heeft niettemin klasse. Sophie Decleir heeft tijd nodig om open te bloeien, maar dat ligt aan de beperkte rol die ze aanvankelijk speelt in deze serie. Net zoals Jessa Wildemeersch dwingt ze respect af door de ingehouden kracht die ze uitstraalt. Hilde Van Mieghem is een natuurtalent en heeft haar eigen speciale plaatsje in de lange rij sterke Vlaamse actrices al lang verworven. Voor de rest zijn er nog kleine maar opvallende prestaties van Karlijn Sileghem, Marie Vinck, Sofie Van Moll, Thomas Ryckewaert en niet te vergeten een no nonsenseachtige Tim David.

Toch nog even de briljante Coninxvondst vermelden wanneer hij de jonge Kavijakcast inruilt voor hun adolescente opvolgers. Met een grote groep acteurs is het niet makkelijk om een dergelijke overgang te maken. Stijn Coninx zat met het probleem dat hij vier personages tegelijk behoorde te vervangen. Hij doet dat in een sublieme fietsscène op het strand van Zeebrugge waarin hij de vier jonge acteurs voor het laatst uitdrukkelijk in beeld brengt en vervolgens quasi dezelfde beeldinstelling gebruikt om hun opvolgers te introduceren. Door de zorg die aan de casting is besteed, verloopt de overgang zo goed als naadloos.



BEELD EN GELUID
Het kleurenpalet is veelzijdig en realistisch met naturalistische toetsen van donkerbruinen en grauw voor de armoedige interieurs in de beide eerste afleveringen. Aanvankelijk zien ook de buitenopnamen er eerder troosteloos uit. Dat verandert wanneer het de Kavijaks beter begint te gaan, niet qua kleding en directe omgeving, want die blijft nog heel lang een allegaartje van bruin, grijs en groen, maar in het decor legt Coninx af en toe felgekleurde accenten, vaak rood en blauw. De buitenopnamen krijgen een gele tint wanneer ze zich in volle zon mogen afspelen met indrukwekkende, dreigende en paarse wolkenmassa's voor de opnamen op volle zee. Het sprookje tussen Piften en Esther krijgt een fragiel en helder kleurenpalet alsof het altijd een beetje lente is. De transfer is helemaal in orde zonder digitale ongerechtigheden en/of beschadigingen. Op het geluidsspoor trekt de sfeervolle soundtrack van Dirk Brossé de aandacht. Zijn composities hebben klassieke pretenties, maar ze blijven altijd melodieus en vallen nooit uit de toon met het verhaal dat ze behoren te ondersteunen. Muziek en stemmen zitten mooi vooraan over het midden verspreid met opvallend veel interessante bijgeluiden in de surround. Gelukkig zijn er Nederlandse ondertitels voorzien, want niet iedereen zal de mengelmoes van Belgisch-Nederlands, Brabants, Antwerps en Gents even makkelijk verstaan.

EXTRA'S
De dvd bevat als enige extra de Originele Trailer. Jammer dat van de gelegenheid geen gebruik is gemaakt om een nieuwe generatie Vlaamse acteurs aan het publiek voor te stellen.

CONCLUSIE
De Kavijaks is geen spek voor avontuurlijke bekken. Ook kijkers met een voorliefde voor seks en geweld komen met deze serie niet aan hun trekken. De serie kabbelt rustig voort langs bekende wegen en haalt z'n meerwaarde uit een prima evenwicht tussen mooi beeldmateriaal, sterke acteerprestaties, originele invalshoeken en perfect ingeschaalde emotionele momenten, ze hoort m.a.w. eerder thuis op Canvas dan op VTM of Eén. De Decleirs zetten met z'n drieën een indrukwekkende prestatie neer en domineren op die manier de serie van begin tot einde. Zonder de vele andere prima vertolkingen te vergeten die van deze tv-serie een memorabele productie maken, is het toch vooral Jenne Decleir die de aandacht trekt en de kijker van af het prille begin op zijn hand heeft. De Kavijaks is een perfect exportproduct en zou de minimumnorm moeten zijn voor elke investering in de Vlaamse film- en tv-serieproductie. Alleen op die manier kunnen we ooit onze Waalse landgenoten op dat terrein bijbenen.