De Tsjechische New Wave-beweging. De meeste mensen (zelfs niet de Tsjechen) weten er nauwelijks iets over, maar wie daar zin in heeft kan zich meer dan zeven uur amuseren met CzechMate: In Search Of Jiří Menzel uit 2018 dat geregisseerd is door Shivendra Singh Dungarpur. Een klein levenswerk dat ons door de Tsjechische en Slowaakse cinema uit de jaren 1950-70 loodst en waar meer dan 8 jaar is aan gewerkt. Shivendra Singh Dungarpur nam geen risico's, maar combineert archiefmateriaal, fragmenten uit klassieke films en interviews met zowat iedereen die zich nog onder de levenden bevindt. Het is misschien net die aanpak die de modale kijker niet over de streep zal weten te trekken, want we kunnen er niet langs kijken dat dit het soort materiaal is dat je normaal als bonus op een blu-ray krijgt. Maar in dit geval 448 minuten lang, en zeer gedetaileerd.

De rode draad in deze cinematografische zoektocht is het oeuvre van Jiří Menzel die bekend is wegens zijn provocerende cinema en wiens films meestal gebaseerd zijn op de klassieke werken van Bohumil Hrabal en Vladislav Vančura. Gelauwerd door mannen als Alfred Hitchcock, Woody Allen en Ken Loach en die in 1967 met zijn eerste speelfilm, Closely Watched Trains de Oscar voor Beste Buitenlandse Film won. Volgens heel wat mensen trouwens een compleet perfecte film. 

Wie deze documentaire ten volle wil begrijpen moet toch beseffen dat we over Tsjecho-Slowakije spreken. Een land dat nooit echt aan elkaar hing en later ook uiteen zou vallen, maar dat vanaf 1948 tijdens  de Praagse Coup door de Russische communisten werd geleid. Men spreekt vaak nogal over "de ondraaglijke lichtheid van het bestaan" zoals dat in het boek van Milan Kundera werd omschreven. De Tsjechen en de Slovenen lieten maar begaan, een deel van de bevolking verwelkomde de communisten zelfs, ook al ging het er soms stalinistisch aan toe. Net zoals in de cinema. Voor het communisme werden er meer dan 30 films per jaar gemaakt en dat voor amper 14 miljoen mensen, want niemand anders wilden deze komedies (want dat was het vaak). Eens Stalin aan de macht kwam werd dat gereduceerd tot 3 per jaar, tot Chroesjtsjov wat meer vrijheid bood. De Tsjechen en de Slovenen mochten weer films maken, weliswaar volgens het communistische boekje. Weliswaar is het grappig dat de censoren vaak de films niet begrepen waardoor ze vaak groen licht kregen en vooral ophef maakten in het buitenland. Of het falen van de bureaucratie, want de ironie is dat de Partij films financieerde die het systeem in hun films afbraken. 

De regisseurs zaten in hun eigen bubbel (om dat woord nog maar eens te gebruiken). Zo kregen ze tijdens festivals lof van Hitchcock, terwijl ze zelf (door de censuur van het communisme) nog nooit een film van de man hadden gezien. Wel zagen ze werken van Jean-Luc Godard en diens films werden door bepaalde regisseurs klakkeloos geïmiteerd waardoor de buitenlandse pers er de term new wave op plakte, ook al wisten ze zelf niet goed waarom. 

We volgen vooral Jiří Menzel en wat opvalt is hoe flamboyant en welstellend deze regisseur wel is, terwijl andere van zijn collega's het moeten stellen met een armoedige flatje waar de slaapkamer en de woonkamer dezelfde plaats is. Hoewel de jaren vijftig en zestig niet de beste periode is qua politieke sfeer, kijken ze er één voor één met gelukkige melancholische gevoelens op terug, zelfs Milos Forman (de bekendste) die later met films als One Flew Over The Cuckoo's Nest en Amadeus in Hollywood furore maakte.

Het nadeel van Czechmate, In Search Of Jiří Menzel is dat deze documentaire niet alleen een dag van je leven vraagt, maar ook is het louter gemaakt vanuit een cinefiel oogpunt en wie geen weet heeft van dit soort cinema weet na een half uur al lang niet meer waarover Shivendra Singh Dungarpur het nu heeft. Het blijft dus een dubbeltje op zijn kant. Een mega-aanrader voor wie een overzicht van deze cinema wil, maar we gaan ervan uit dat je met twee handen net genoeg hebt om de enthousiastelingen hiervoor te vinden.

BEELD EN GELUID