FILM
Nadat hij in de burgeroorlog zichzelf met een moedige daad - feitelijk een roekeloze zelfmoordpoging - onderscheiden heeft, wordt luitenant John J. Dunbar (Kevin Costner) op zijn eigen verzoek overgeplaatst naar de verste uitpost, die grenst aan het nog ongerepte westen, in de hoop daar terug emotioneel evenwicht te vinden. De buitenpost is al lang verlaten, omdat de soldaten er ofwel gedeserteerd zijn, ofwel afgemaakt door de indianen. Dunbar besluit tegen beter advies in te blijven en de post terug op te knappen. Gaandeweg leeft hij zijn Indiaanse buren kennen, een Sioux-stam, en alhoewel de eerste contacten niet getuigen van goed nabuurschap (een paar stoere jongetjes proberen zijn paard te stelen), kan Dunbar de eerst schuchtere contacten leggen, ook al omdat de wijze van de stam, Kicking Bird (Graham Greene) even nieuwsgierig is naar hem als omgekeerd.


De taal blijft natuurlijk een onoverkomelijke hindernis, maar Kicking Bird heeft zich eertijds ontfermd over het jonge meisje Stands With A Fist (Mary McDonnell), wiens ouders zijn afgeslacht door de moordlustige Pawnee-indianen. Stands With A Fist kent nog een beetje Engels, en leert gaandeweg Dunbar de taal van de indianen spreken. Nadat hij de indianen heeft geholpen het spoor te vinden van de voor hun overlevering noodzakelijke buffels, is het ijs gebroken, en wordt Dunbar door de stam geaccepteerd. Kicking Bird vraagt hem zelfs om, wanneer de Sioux ten strijde trekken tegen de Pawnee, dat Dunbar zijn gezin zou verdedigen, een verzoek waar veel eer aan verbonden is. En bijna gaat het mis, want de Pawnee maken gebruik van de afwezigheid van de krijgers om het kamp van de Sioux aan te vallen. Om zich te kunnen verdedigen heeft Dunbar de voorraad reserve-geweren uit het fort gehaald en aan de indianen gegeven. Op dat moment blijkt al dat zijn loyauteit eerder bij zijn nieuwe vrienden dan bij zijn leger ligt, en wanneer Kicking Bird ook dan nog eens zijn goedkeuring uit voor een huwelijk tussen Stands With A Fist en Dances With Wolves - Dunbar's indianennaam - is hij definitief één van de broeders. Definitief? Uiteindelijk vertelt hij aan Kicking Bird dat de dag nadert waarop de blanken de terreinen van de indianen zullen betreden, en zonder respect voor de indianentraditie manu militari alles onder de voet zullen lopen. Wanneer op Dunbars aanraden de indianen verhuizen, herinnert hij zich plots dat hij een dagboek heeft achtergelaten in het fort, waarmee het terugvinden van het indianenkamp een lolletje moet worden. Dunbar realiseert dat hij terug naar het fort moet om het document te vernietigen, maar het is al te laat...


Niet iedereen is even opgezet met Kevin Costner's acteer- en regisseerwerk, maar vriend en vijand - zelfs de meest fanatieke Costner-haters - moeten toch erkennen dat deze zevenvoudige oscarwinnaar - onder meer beste film in 1990 - een meesterwerk van cinematografie en narratieve kracht is. Bovendien is deze, drie kwartier langer durende, director's cut de versie die men zou moeten prefereren boven de in de UK verkrijgbare theatrical release van "slechts" 180 minuten, want deze versie van de film laat meer ruimte voor een degelijke opbouw van de karakters en de achterliggende motieven van hun handelingen. Kortom, dit is geen film voor een publiek waarvoor de afwikkeling van de plot op maximaal honderd minuten moet afgewikkeld zijn. Costner bracht met zijn film de lange, narratieve westerns terug onder de aandacht, wat onder meer ook het succes van films als Unforgiven - twee jaar later eveneens bekroond met een oscar - kan verklaren. De periode waarin Dunbar nog niet met de indianen kan communiceren, wordt handig opgevangen door hem off-screen te laten citeren uit zijn dagboek, hetzelfde dagboek dat op het einde van de film zo'n cruciale rol in de plot vervult.


De film werd vooral eertijds door de critici de hemel ingeprezen omwille van de niet-karikaturale manier waarop de blanken en de indianen, en vooral de verhouding tussen die twee wordt belicht. Zonder daarmee de minder fraaie kanten te willen afvlakken: de noordelijke troepen in de Amerikaanse burgeroorlog waren misschien voor afschaffing van de slavernij, maar indianen neerschieten voor de sport behoorde in de vrije tijd tot één van de geliefkoosde bezigheden van de manschappen. Ook de indianen worden in verschillende nuances neergezet: enerzijds heb je de wijze Sioux en anderzijds de wrede Pawnee, wat op zich ook weer op het eerste zicht een beetje doet uitschemeren dat de indianen verdeelbaar zijn in een goed en een slecht kamp, maar anderzijds zijn zelfs de Sioux niet te beroerd om enkele blanke jagers, die hun buffels zomaar voor de lol (én voor de huiden) hebben gestroopt, op hun beurt te stropen, met toepassing van alle bij dergelijke situaties horende wreedheden. Daar tussenin geplaatst: de romance tussen de Amerikaanse soldaat en het door de indianen opgevoede blanke meisje. Dit lijkt misschien ook wat vergezocht, maar feit is dat de auteur een dergelijke deus-ex-machina truc moest uithalen omdat anders de communicatie tussen Dunbar en de indianen niet als realistisch zou overkomen - denk maar aan al die films over de tweede wereldoorlog waarin alle Duitsers Engels spreken. Doordat de film zo lang duurt, en de overgangsperiode waarin Dunbar zich aan de taal aanpast, zo lang en gedetailleerd weergegeven wordt, stoort dit element niet, en wordt het zelfs één van de meest dragende en interessante verhaallijnen. Bovendien leert een klein beetje geschiedkundig onderzoek dat de adoptie van blanke kinderen door indianen niet zo uit de lucht gegrepen is als de meeste mensen wel denken. Verder dankt Dances With Wolves zijn bijnaam aan de manier waarop Dunbar tracht vriendschap te sluiten met een rondzwervende wolf, hetgeen als metafoor moet dienen voor zijn relatie tot de indianen. Ook hier kruipt de nodige tijd in om het verhaal degelijk te vertellen, maar intussen levert dat weer enkele prachtige natuurbeelden op.


Dances With Wolves moet een helse opdracht geweest zijn om te filmen. Men moest kudden paarden in bedwang houden (gaat nog), kudden buffels (iets moelijker) en bovendien een wolf - voor de film werden er twee gebruikt - temmen. Om dan nog maar te zwijgen van de indrukwekkende hoeveelheid attributen en decors, en als klap op de vuurpijl waren de weersomstandigheden er niet naar om een degelijke film af te leveren; overdag was het veel te heet, waardoor de crew enkel 's morgens en 's avonds aan de buitenscènes konden werken. Maar het resultaat is er, en de kritische acclaim was misschien wel een beetje een verrassing voor cast en crew. Ook voor de rest van de cast legde deze film geen windeieren: voor Mary McDonnell betekende het een beetje een doorbraak, maar ze heeft er nooit ten volle van kunnen profiteren, op een bijrolletje in Independence Day na, en het is pas in 2001 met Donnie Darko dat deze uitstekende actrice terug wat onder de aandacht van het publiek is gekomen. De Canadese acteur Graham Greene zou zijn indianenkostuum later nog eens aantrekken voor Maverick, maar heeft op zijn palmares een veel breder scala aan rollen staan. Opperhoofd Ten Bears, vertolkt door Floyd 'Red Crow' Westerman, zal dan weer een bekend gezicht zijn voor X-Files-fans, waar hij in enkele mythology-episodes opdook als de mysterieuze Navajo-indiaan Albert Hosteen. Tal van nevenplots, zoals het opgroeien van de jonge Smiles A Lot, die voor de eerste keer een mens doodt, en daarmee voorgoed zijn kinderlijke onschuld verliest, maken het geheel er zeker niet onoverzichterlijker, en zelfs alleen maar boeiender en geloofwaardiger op.


Maar al dat acteertalent is allemaal ondergeschikt aan het superieure fotografie-werk. Dances With Wolves moet op film-esthetisch vlak tot één van de beste films aller tijden gerekend worden. Ook daar wordt de moraliserende toon van de stoute blanke die de brave indiaan zijn land heeft afgepakt, wat onderdrukt, en beperkt men zich tot een droge voetnoot op het einde dat pakweg twintig jaar later het rijk van de Sioux definitief uit was door de onderwerping aan de blanken. En gek genoeg is het net dit niet met het vingertje wijzen, maar de grandeur waarmee de Sioux worden uitgebeeld als een nobel en wijs volk - Costner gebruikt in zijn monologen het woord harmonie - dat maakt dat Dances With Wolves als aanklacht tegen het opleggen van de Westerse normen aan de inheemse volkeren, zo striemend eerlijk overkomt.


Zeven oscars. Het hadden er meer kunnen zijn, want de film was twaalf keer genomineerd. Kevin Costner als beste hoofdrol, Graham Greene als beste mannelijke en Mary McDonnell als beste vrouwelijke bijrol grepen naast de prijzen, maar voor Beste Cinematografie, Beste Editing, Beste Muziekscore (John Barry), Beste Geluid, Beste Aangepast Script en Beste Regisseur werd de prijs verzilverd. Ook voor Beste Film kreeg de prent in 1991 het felbegeerde beeldje. Sommigen beweren dat die prijs naar Goodfellas van Irwin Winkler had moeten gaan. We beg to differ. Costner zou daarna nog Waterworld en The Postman zelf regisseren (alhoewel voor die eerste film zijn boezemvriend Kevin Reynolds zijn naam aan de film zou verbinden). De meningen over zijn andere films zijn verdeeld, maar Dances With Wolves is er ééntje voor de (film)geschiedenisboekjes.


BEELD EN GELUID
Deze lange versie werd bovendien vroeger reeds in de Benelux uitgebracht door het intussen van de markt verdwenen Polygram, en was, mee door de dure aanschafprijs, lang een collector's item. Wij waren één van de gelukkigen die de vorige versie nog in ons bezit hadden, maar de versie die A-Film nu uit heeft gebracht is zeker te prefereren. De film zelf is wel omwille van zijn uitzonderlijke lengte over 2 discs gespreid geworden, ook al omdat men heeft geopteerd voor naast een Dolby Surround 2.0- en een Dolby Digital 5.1-track ook nog een DTS-track toe te voegen. Deze is zeer goed van kwaliteit en ruimtelijke spreiding, laat de subwoofer erg diep gaan als de indianen op hun oorlogstrommels slaan, en bij de scène waarin de Sioux op buffeljacht gaan, hoor je de pijlen om je oren fluiten. De beeldkwaliteit is ook goed gekomen. De lelijke Duitse opgedrukte ondertitels van op de Polygram-versie zijn verdwenen, en voor deze versie heeft men van een nieuwe transfer gebruik gemaakt. We krijgen een over het algemeen zeer scherp, fijn beeld, zonder printbeschadigingen. Het kleurenpalet is enorm mooi, en doet op niveau van cinematografie de film alle eer aan die deze verdient, zonder flikkering of colour bleeding. Af en toe zit er wat blokvorming op een paar rechte lijnen, en één keer hebben we een moiré-artefact gezien, maar ook wat het beeld aangaat was de keuze voor een 2-discversie logisch. Het enige wat een topscore voor deze DVD wat beeld betreft in de weg staat, is dat er in de donkerdere scènes nogal wat ruige korrel te zien is, maar aangezien het hier niet om een hypermoderne science-fictionfilm gaat draagt zelfs dat nog bij aan de algemene authentieke sfeer van de film. Een goede beeldtransfer, dus. De prijs die je daarvoor moet betalen is dat je halverwege even moet rechtstaan om van disc te wisselen, maar ik ken persoonlijk niemand die deze director's cut ooit al in één zit heeft overleefd. Op de eerste disc zit de layer change wat ongelukkig. De ondertiteling is goed geplaatst en niet te groot, alleen is die enkel in het Nederlands en niet in het Engels, wat een probleem kan zijn voor mensen die deze film liever zonder ondertitels wensen te bekijken. Tenzij U vlot de taal van de Sioux spreekt, natuurlijk.


EXTRA'S
De échte verrassing van deze versie is de grote hoeveelheid aan kwalitatief schitterende extra's. Op de eerste twee discs vinden we twee recent ingesproken commentaartracks terug, één ingesproken door Kevin Costner en producer Jim Wilson, de andere door editor Neil Travis en cinematograaf Dean Semler. Beide tracks klinken zeer interessant, maar zijn helaas niet Nederlands ondertiteld. Gelukkig kunnen we dat wel zeggen voor de extra's op de bonusdisc. De eerste extra is al meteen de meest indrukwekkende: de retrospectieve documentaire "Creation Of An Epic" van 75 minuten, waarin de makers terugblikken op de productie, de casting, de bewerking van het boek en ook het redelijk onverwachte succes. De tweede making-of documentaire van 21 minuten was al op de Polygram-versie terug te vinden in de vorm van een easter egg, en is iets promotioneler van aard. Verder krijgen we cast-en crewinformatie over Kevin Costner, Mary McDonnell, Graham Greene en Tom Everett, alsook acht (Nederlandstalige) biografie-pagina's over Kevin Costner. Naast de (niet-ondertitelde) enigszins door de tand des tijds aangevreten trailer van de film, krijgen we ook nog cross-promotionele trailers voor de films Nowhere In Africa, A River Runs Through It en The Lord Of The Rings 2: The Two Towers.

Op een tweede subpagina met extra's vinden we een B-roll. Meestal zijn we niet voor dit soort dingen te vinden omdat het opvullerij is, maar in dit geval gaat het inhoudelijk om een viertal korte speciale effecten-scenes, voorzien van ondertiteling: Confederate March & Music (2:11), Getting The Point (3:56), Burying The Hatchet (1:10) en Animatronic Buffalo (2:17). Hierin zien we onder meer hoe de acteurs de meest vreselijke verwondingen met pijlen en bijlen toch overleven. Daarna volgt een muziekvideo met een "gemoderniseerde" versie van het filmthema van John Barry, begeleid door filmbeelden (3:11). Vervolgens krijgen we een fotomontage in de vorm van een van muziek voorziene slideshow, ingeleid door still-fotograaf Ben Glass. Tenslotte krijgen we nog een uiterst beperkte postergallerij, met zeggen en schrijven drie (3) posters.

En wie goed zoekt kan nog een easter egg vinden.


CONCLUSIE
Dances With Wolves is een heerlijk pakkende film, ideaal voor een koude winteravond, die door A-Film op een bijzonder aanprijzenswaardige manier op DVD is gezet. De hoeveelheid bonusmateriaal is indrukwekkend.

WEETJES
• De Polygram-versie had een AL-rating, terwijl deze film een +16-rating heeft in de Benelux. Het gaat nochtans over exact dezelfde film.
• Het kleine meisje dat een jonge Christine/Stands With A Fist speelt in een flashbackscène is Annie Costner, dochter van.
• Mary McDonnell, die in deze film de pleegdochter speelt van Graham Greene, is in werkelijkheid ouder dan haar "vader".
• Vooraleer Kevin Costner zelf besloot de hoofdrol te spelen, was de rol van John Dunbar voorzien voor een jonge, onbekende acteur genaamd Viggo Mortensen.
• Op de openingsscène na is de film grotendeels chronologisch gefilmd, om het weerpatroon te laten overeenkomen met de verstreken tijd in de film.
• Eén van de twee dokters, die in de openingsscène discussiëren of Dunbar zijn been nu al dan niet moet worden afgezet, is Kevin Costner zelf. De gewonde Dunbar is zijn stunt-double.