FILM
De Komedianten is het verhaal over een groep toneelspelers die van dorp naar dorp reist met hun voorstelling Golfo, het herderinnetje, een stuk als een Griekse tragedie met veel pathos en drama, tegen een oubollig achtergrond van weilanden met een weg, geschilderd op een stuk zeil dat gewoon tegen een wand wordt opgehangen of met stokken overeind gehouden als ze op het strand spelen voor een groepje Amerikaanse soldaten. Maar dat is later, na de Bevrijding. Aanvankelijk zien we ze in 1939, moe en lusteloos met hun koffers en attributen op het stationsplein van nog maar een sjofel plaatsje met witte huizen en grauwe straten tegen een staalblauwe hemel. Ze nemen hun intrek in vervallen kamers of uitgeleefde vertrekken en slepen zichzelf en hun materiaal bijna sluipend mee. Ze proberen onzichtbaar te zijn, behalve wanneer ze op het podium en voor hun publiek staan. Een zeldzame keer maken ze de voorstelling af, want telkens worden ze onderbroken door fascisten, partizanen, royalisten, militairen of andere politieke groepjes die wat met ze af te rekenen hebben, of met het publiek. En telkens vallen er doden of gewonden, worden er mensen meegenomen, gefolterd of verkracht. Griekenland eind jaren 30 is een gewelddadig land in de greep van de confrontatie tussen communisten, de fascistische bezetter en de nazi's die mekaar het licht in de ogen niet gunnen.

De toneelgroep maakt het allemaal mee, lijdzaam toeziend en ondergaand zoals de rest van de bevolking. Ze engageren zich in manifestaties en optochten en dat is gevaarlijk. In hun midden leeft een zgn. collaborateur en die wordt gezocht en dat heeft gevolgen voor de hele troep die stelselmatig wordt lastiggevallen en uitgedund. De bevrijding en de wapenstilstand tussen de verschillende strijdende interne partijen brengt geen soelaas: de Britse overheerser kiest partij tegen de communisten en brengt de voormalige fascisten weer aan de macht. De geheime politie begint een opruimingsactie en het volk voelt zich verraden. De strijd herneemt, het doden en elimineren gaat door.

De Komedianten is Theo Angelopoulos' dramatische bewerking van een zeer gewelddadige periode uit de Griekse geschiedenis. In deze bijna vier uur durende film toont hij het lijden van de kleine man in een conflict dat om andere belangen gaat dan het dagelijkse brood en een menswaardig bestaan. In deze film geen goedgevulde tafels, sjieke villa's en uitstalling van rijkdom, want het platteland is arm en men leeft er in erbarmelijk omstandigheden, in een uitzichtloze situatie wegens de voortdurende nachtelijke razzia's, de beschietingen over en weer, de angst voor de buurman en die voor de eigen familieleden, want het verraad leeft overal. Angelopoulos baseert zijn verhaal op Elektra van Sophocles en hij laat – net zoals in die oude Griekse tragedie – het noodlot toeslaan: ook zijn Orestes zal moeder en stiefvader vermoorden, in dit geval tijdens de toneelopvoering van Golfo, het herderinnetje met een kogel in de borst. Wanneer de verbouwereerde medespelers het doek laten dichtvallen barst het publiek in een luid applaus uit: de perfecte uitvoering, meer dan 2000 jaar na de echte Grieken, en even succesvol als toen. Kan het nog cynischer?

Theo Angelopoulos neemt zijn tijd om het drama van het Griekse volk in al zijn facetten te schilderen. In een haast oneindige reeks van anekdotes brengt hij de tijdsgeest tot leven, niet alleen de grote gebeurtenissen, maar ook de kleine: in een vrij lange scène wordt de zuster van Orestes door een fascist verkracht terwijl zijn kompanen haar armen en benen vasthouden. Hij wil van haar weten waar haar broer is en wie er bij hem is. In de bergen kreunt het meisje keer op keer. Dan wordt de scène afgebroken. Angelopoulos vertelt ons niet of ze ook door de andere mannen wordt verkracht. Hij beperkt zich tot de feiten, zoals die keer dat de overlevenden van de troep in de hoogopgetaste sneeuw een kip proberen te vangen omdat ze niets te eten hebben. Twee keer zet de regisseur een acteur doodgewoon voor de camera om over de historische gebeurtenissen te vertellen, over het verraad van de Britten en hun collaboratie met de ex-fascisten om de volksopstand te onderdrukken en het communisme in de kiem te smoren. Een vrouw vertelt over de 18 doden in twee dagen, de 200 gewonden en de algemene terreur die ook door de Amerikanen wordt goedgekeurd. Angelopoulos zet de verschillende ensceneringen niet noodzakelijk in chronologische volgorde, maar spoelt voortdurend voor- en achteruit, nog een aanvulling hier, nog een gevolgtrekking daar, en altijd in het voetspoor van de groep toneelspelers die onderling ook verdeeld is, net zoals de wereld waarin ze leven, en die er niet voor terugdeinzen elkaar ter wille van een overtuiging te verraden of in gevaar te brengen.

De Komedianten is een tragedie tout court en zoals in de Griekse voorbeelden uit de Gouden Eeuw is er geen happy end. Angelopoulos vertelt het ons niet, maar de politieke gebeurtenissen van 1945 zullen uitmonden in het kolonelsregime dat Griekenland tot in de jaren 70 als een ketting om de nek hangt. De Grieken zullen er haatgevoelens aan overhouden die ze nog veel later, in de jaren 90, uiten ten opzichte van de Amerikanen en de NAVO ter gelegenheid van de oorlog tegen Milosovic van Joegoslavië, getekend als ze zijn door diepe wonden. Wie wil weten hoe het allemaal in elkaar zit, zal in deze film talloze aanknopingspunten vinden, want deze film biedt een bevoorrechte inkijk in de recente geschiedenis van één van Europa's grote historische volkeren.

BEELD EN GELUID
Theo Angelopoulos stopt z'n film in donkere en bij momenten haast kleurloze scènes waarbij wit en grijs de overhand hebben. De figuren zijn allemaal zwart gekleed en de interieurs zijn bruin en grauw. De camera blijft soms secondenlang dezelfde kadrage aanhouden terwijl het geluid op de achtergrond een evolutie voorspelt: iemand die men weghaalt en die zo meteen door het beeld naar buiten gesleurd wordt; of een camera die langzaam de andere kant opdraait waar één van de acteurs een versje opzegt of een liedje zingt. De langzame neergang van Griekse volk wordt gesymboliseerd met een rustige cameravoering. De pellicule is netjes schoongemaakt zonder witte punten of krassen. Het geluid staat in sobere stereo, maar de soundtrack maakt veel goed: er wordt voortdurend gezongen en gemusiceerd in deze film, misschien wel een derde van de tijd, alle soorten liederen, volkswijsjes, fascistische en partizaanse liedjes, deuntjes uit de toneelvoorstelling, soms a cappella, meestal begeleid op accordeon. Daarnaast zijn er nog duizend andere geluiden die allemaal een plaats krijgen in een soundtrack die af en toe de aandacht naar zich toetrekt.

EXTRA'S
Deze dvd bevat een Overzicht van de NRC-reeks waar deze film deel van uitmaakt, de Originele Bioscooptrailer en Andere Homescreen-trailers.

CONCLUSIE
De Komedianten is geen eenvoudige en zeker geen makkelijke film, door zijn lengte en door de niet chronologische volgorde van het materiaal, maar beslist ook omdat de toeschouwers heel weinig afweet van de recente Griekse geschiedenis. Bijgevolg is het niet eenvoudig om de verschillende scènes te plaatsen in hun historische context. Het is vaak moeilijk om de verschillende partijen uit elkaar te houden of om uit te maken wie tegenover wie staat en waarom. Voor de rest is dit een film die respect afdwingt wegens het scenario, het camerawerk en de prachtige acteerprestaties. De Komedianten is een indrukwekkend panorama op een brok recente Europese geschiedenis, op onnoemelijk veel menselijk leed in naam van de vrijheid.