FILM
Rebecca huilt. Ze is van Joods-Amerikaanse afkomst en naar Jerusalem gekomen op zoek naar haar roots. Ze was zinnens om er met haar Spaans-Joodse vriend Julio een nieuw leven te beginnen, maar ze heeft het uitgemaakt na zijn bekentenis dat hij als Israëlisch militair deelgenomen heeft aan een pogrom in een Palestijns vluchtelingenkamp en er de enige overlevende, een jonge mollige boerin van net twintig, heeft verkracht. Zo maar. Heb je haar overweldigd of bood ze zich aan?, is Rebecca's laatste vraag. Wat maakt het uit, antwoordt Julio, ik weet het niet meer.

Rebecca (Natalie Portman) zit al tien minuten huilend in een taxi bij de Klaagmuur en regisseur Amos Gitaï geeft haar de tijd om de voorbije uren als een inwendige film opnieuw te bekijken. Haar snikken worden overstemd door de pelgrims aan de muur en door een lied over een vader die twee stuiver betaalt voor een lam voor het Paasfeest. En hij doodt het lam, maar het wordt opgevreten door de kat. De kat wordt aangevallen door de hond en die op zijn beurt geslagen door de stok. Het vuur verbrandt de stok en het water dooft de vlam. Een os drinkt het water en wordt op zijn beurt geslacht door de slager. De Engel des Doods komt uiteindelijk voor de slager. Hoelang duurt deze gruwel nog, vraagt de stem in het lied, van verdrukker en verdrukte, van beul en slachtoffer, wanneer komt er een einde aan deze waanzin? Ik wil hier weg, zegt Rebecca tegen de taxichauffeur, weg uit dit land, en haar tranen rollen als donkere parels over haar wangen. Huilt ze voor zichzelf of voor de hele verwrongen situatie in het Midden Oosten, voor het verdriet dat haar is aangedaan of voor het leed dat Joden en Palestijnen elkaar al sinds een halve eeuw aandoen? Misschien voor allebei…



Hanna Ben Moshe (Hana Laszlo), de vrouwelijke taxichauffeur, brengt toeristen naar de heilige plaatsen in Israël en af en toe naar Jordanië. Vandaag kan je niet met mij mee, zegt ze, ik moet voor zaken naar Jordanië. Maar Rebecca overtuigt haar en samen rijden ze richting Amman. De grenscontrole is vernederend. De Israëlische grensbewaker blijft moeilijk vragen stellen en de man van de veiligheid gedraagt zich onbeschoft en hondsbrutaal. Aan de Jordaanse kant worden ze vriendelijke welkom geheten. Vandaar gaat de tocht richting Freezone, een douane- en BTW-vrije zone tussen Jordanië, Irak en Saoedi-Arabië waar Arabieren uit het hele Midden Oosten auto’s kopen en verkopen. Hanna gaat er bij de Amerikaan geld ophalen voor een aantal gepantserde personenwagens die haar echtgenoot heeft geleverd, auto's die de Amerikaan aan de Arabieren verkoopt, aan de hoogste bieders. De Amerikaan blijkt evenwel niet in Freezone te zijn, terwijl hij wél Hanna’s echtgenoot verwachtte. Hij is hier al een tijdje niet meer geweest, zegt de Palestijnse Leila (Hiam Abbass), die achteraf zijn vrouw blijkt te zijn. Hanna wil evenwel haar geld en eist de man in kwestie te spreken. Samen gaan ze op pad, de Amerikaanse, de Israëlische en de Palestijnse, drie totaal verschillende werelden in één en dezelfde terreinwagen, die passies, drie visies, drie vrouwen.

Amos Gitaï heeft met Free Zone een indringende road movie afgeleverd. Als Jood en Israëli is hij erin geslaagd om zijn film bijna compleet in Jordanië te draaien, mét de financiële steun van het Jordaanse Ministerie van Cultuur. Dat levert voor Westerse kijker nooit eerder gezien beeldmateriaal op, zij het door de voorruit van een personenwagen. Gitaï maakt films in de rand van het Israëlisch-Palestijns conflict. Ze zijn niet per se politiek van inhoud, maar vaak wel, en ze tonen ons gebruiken en gewoonten die de verschillen scherp stellen en de confrontaties een context geven. Uiteraard zijn er de politieke spanningen die afstralen op het leven van gewone mensen, die het samenleven corrumperen of onmogelijk maken, verbieden in sommige gevallen en het wederzijds wantrouwen voeden. Gitaï is er de man niet naar om alle hoop op te geven. Ook in Free Zone levert hij het bewijs dat gewone mensen met elkaar kunnen omgaan, begrip voor elkaar kunnen opbrengen, menselijk zijn waar de politiek dat niet is. Free Zone is een aaneenschakeling van bewijzen over onbegrip, intimidatie, machtsmisbruik en tegelijk over hoop, hoop dat gewone mensen het tij uiteindelijk zullen keren.

Een film over het Israelisch-Palestijns probleem is nooit vrijblijvend. En ook in Free Zone smeert Gitaï bij momenten het zout diep in de wonde, hoewel hij ook grappig uit de hoek komt en de drie vrouwen plezier laat maken, zonder onderscheid van taal of ras. De grootste afstand is uiteraard die tussen Hanna en Leila. Leila is degene die de taal van de vijand spreekt, zoals ze dat noemt. Mochten de Israëli’s zo goed Arabisch praten als de Palestijnen Hebreeuws, dan was er vast meer wederzijds begrip, zegt ze. Waar hebben we dat nog gehoord? Leila vindt Hanna hooghartig en bijna onbeleefd, maar Rebecca verzekert haar dat de Joodse een goed mens is. Het is de spanning, zegt ze. Hanna’s echtgenoot is de dag voordien zwaar gewond geraakt bij een ontploffing of een aanslag, vandaar dat ze zelf het hele eind naar Free Zone is gereden. Voor haar en haar gezin is het een kwestie van overleven, elke dag opnieuw, zolang ze zich kan herinneren. Na hun huwelijk gingen zij en haar man in de Sinai wonen. Maar na de vrede met Egypte moesten ze daar vertrekken. In de Negev gingen ze bloemen kweken. Toen de Palestijnse arbeiders wegens de Eerste Intifada niet meer het land in mochten, stierven de bloemen. Dan maar Thaise arbeiders, dacht haar echtgenoot Moshe. Maar toen kwam de Tweede Intifada, brak er grote werkloosheid uit onder de Israëlische bevolking en stuurde de immigratiepolitie de Thai naar huis. Opnieuw stierven de bloemen. Dus verhuisde het gezin – ondertussen met drie kinderen - naar Jeruzalem en kocht Moshe voor zijn vrouw een taxi om toeristen rond te rijden. Maar door het geweld bleven de toeristen weg. We moeten ons aanpassen, zei Moshe, aan Intifada en oorlog, en sindsdien pantsert hij personenwagens voor de Amerikaan in Free Zone.



Free Zone dankt zijn belang aan de ongemeen sterke acteerprestaties van de vrouwelijke hoofdrolspelers. Hun optreden is zeer direct, hun boosheid en verdriet zijn oprecht en overtuigend waardoor de toeschouwer zich makkelijk een beeld kan vormen van de omvang van hun drama. Vooral Hanna Laszlo (als Hanna Ben Moshe) slaagt erin om via een veelheid van diverse gevoelens (zakelijkheid, heimwee, ontgoocheling) een realistisch beeld op te hangen van wat leven in een conflictgebied betekent, hoe het de mensen tekent en gebruikt als speelballen. Hiam Abbass (Leila), de Palestijnse, is stiller van aard, haar frustraties zitten dieper, haar verdriet is harder, haar onmacht zoveel groter. Rebecca (Natalie Portman) is maar een kort tijd degene die het verhaal stuurt. Van zodra Leila ten tonele verschijnt, zet Hanna haar haast manu militari aan de kant. Zij is nog louter waarnemer, zelfs wanneer de Amerikaan haar over zijn intrieste levenservaringen vertelt, een zeer belerend stukje politieke geschiedenis waarmee Amos GitaÎ heel even te ver dreigt te gaan. Hanna en Leila krijgen het laatste woord. De regisseur zet ze naast elkaar in de auto, om te ruziën over geld, zachtjes en luider, met oh's en ah's, verwijtend, verdedigend, sussend en uitdagend. Het is grappig en meelijwekkend tegelijk, maar ze vechten tenminste niet, ze vermoorden elkaar niet, ze kibbelen alleen maar.

BEELD EN GELUID
Free Zone is opgenomen in de winter. Het landschap ligt er al even troosteloos bij als bij ons in hetzelfde seizoen. Grijs domineert het kleurenpalet, met donkerbruine tinten en warme oranje schakeringen in het interieur van de auto’s en tijdens de branden en vuurstichtingen. Het beeld is niet altijd stabiel, maar dat is eigen aan een road movie: de regisseur wil de beweging ook echt laten zien. De onvoorziene overgangen tussen licht en donker, zon en schaduw, zorgen soms voor plotse verdonkering of verbleking van het beeld en ook dat is onvermijdelijk en komt het documentaire karakter van zo'n trip ten goede. De pelicule is vrij van beschadigingen, vuiltjes en andere storende ongerechtigheden. Af en toe is er iets te weinig van de dialogen vertaald. Het geluid is goed van kwaliteit. De stemmen zijn goed verstaanbaar en klinken fris, de achtergrondgeluiden en de muziek zijn rondgestuurd via de surround. De Joodse en Arabische muziek voegt de nodige smaak toe aan deze zeer intimistische film.

EXTRA DOCUMENTAIRE
Als toetje levert A-Film de Amos Gitaï-documentaire News From Home/News From House, een 90 minuten durende film over een huis in Jeruzalem dat in 1948 bij wet is onteigend van de oorspronkelijke Palestijnse eigenaar en verkocht aan Joden. Gitaï zoekt de toenmalige eigenaars en/of hun nakomelingen op en praat met hen over Het Huis. Hij stelt vast dat de woning nog altijd een grote rol speelt in hun leven, dat ze de onteigening van 1948 (kort na de onafhankelijkheid van Israël) ondemocratisch vinden en discriminerend.

Amos Gitaï strijkt voor het eerst in Jeruzalem neer in 1980 om Het Huis te documenteren. Bijna 10 jaar later keert hij er terug om nieuwe stand van zaken op te nemen. In 2006 – het huis is dan volop in verbouwing – praat hij met de nieuwe eigenaars, een Grieks-Joodse familie die uit Turkije is overgewaaid en het huis onlangs heeft gekocht. Terwijl in de rest van Europa de pogroms elkaar in de vorige eeuw opvolgden, bleven wij in Turkije van dergelijke misdaden gespaard zegt mevrouw Cesari, ook al waren we een kleine en kwetsbare minderheid. Ze houdt van Istanbul, nog steeds, en haar kinderen protesteerden heftig toen ze er weggingen. Tot een minderheid behoren heeft veel praktische beperkingen, vertelt ze, dus zijn we naar Jeruzalem gekomen omdat deze stad met zijn mengeling van culturen zo erg op Istanbul lijkt. Maar ook zij beseft dat de multiculturaliteit uit haar jeugd steeds meer een illusie is. Dat zullen mijn kleinkinderen jammer genoeg niet meer meemaken, meent ze, en ook hier, in Jeruzalem, blijft het wellicht niet lang meer duren.

Het beste bewijs van het failliet van verdraagzaamheid en van de onwil tot samenleven is de Muur, niet de Klaagmuur, maar de nieuwe uit beton opgetrokken wal die Israëli's en Palestijnen van elkaar moet scheiden voor de komende decennia. Israel Life heeft een ijverige grafitti-spuiter op de grijze scheidingsmuur achtergelaten, koeterwaals voor Israël leeft. Toch kan niemand ontkennen dat ook aan Joodse kant de mot erin zit en dat er op kleine schaal massaal wordt uitgeweken naar meer beschaafde plaatsen in de wereld. Wie geld heeft en het zich kan permitteren, vertrekt naar Europa, bij voorkeur Duitsland, of naar de Verenigde Staten. Van de naar schatting ruim één miljoen nieuwkomers sinds 1990 is meer dan 90 procent afkomstig uit de voormalige Sovjetunie en Ethiopië. De instroom van West-Europese en Amerikaanse Joden is quasi nihil. Bovendien kampt Israël met een bevolkingsexplosie van zijn Arabische minderheid. Momenteel is de verhouding nog 75/25, maar de Arabische gezinnen zijn kinderrijk en de bevolking is jong en hun aantallen nemen sneller toe dan aan Joodse kant. Wij willen ook een betere toekomst voor onze kinderen, zegt een Palestijnse vader wijzend op z'n drie peuters, maar als Arabier in Israël, wordt je het leven zuur gemaakt. Zo verbiedt de Israëlische wet z'n Arabische onderdanen om op hun eigen gronden een huis te bouwen in de hoop dat ze zullen vertrekken. Iedereen mag op mijn grond komen bouwen, zegt een gefrustreerde Arabier, als je uit Europa of Rusland komt is er geen enkel probleem, maar ons is het verboden. Pesterijen en achteruitstelling, de Israëlische Arabieren begrijpen er niets van, te meer omdat hun land zich als democratisch aan de buitenwacht presenteert. Dit is een democratisch land onwaardig, protesteert een jonge Palestijnse bouwvakker.

In News from Home/News From House vertelt Amos Gitaï wat hij in zijn films moeilijk kwijt kan, schrijnende verhalen die beter af zijn met een documentaire aanpak. Ze krijgen een plaats rond Het Huis, waar ondertussen zowel Palestijnen als Israëli’s geleefd en gewoond hebben, elk met hun eigen visie, hun eigen interpretatie van de feiten. De documentaire is qalleen ondertiteld in het Engels.



ANDERE EXTRA'S
Als extra vindt u op disc 1 de ruwe opname van de Free Zone Opening Scene Supervised by Amos Gitaï. Locatie: de taxi van Hanna aan de Klaagmuur. Rebecca zit huilend achterin en Hanna vertelt haar dat ze naar Jordanië moet en een toerist op de achterbank kan missen als kiespijn. Amos Gitaï stuurt zeer nauwkeurig de opname van het fragment qua geluid én acteerwerk.

CONCLUSIE
Free Zone van Amos Gitaï, Israëls meest vooraanstaande en spraakmakende regisseur, is geen film van felle contrasten, maar eerder van fijne nuances. Gitaïs films zijn zedenstudies, portretten van mensen van verschillend ras en met verschillende culturele en godsdienstige achtergronden, die in moeilijke politieke omstandigheden proberen samen te leven, als landgenoten in één staat, als buren in de smeltkroes die we gemakshalve Midden Oosten noemen, want het is niet echt het Oosten en ook niet echt het Westen, het is er middenin, een soort tussenland, een brede contactzone en turbulente confrontatiezone, een laboratorium waar een samenlevingsmodel wordt uitgetest dat straks ook consequenties heeft voor onze eigen samenleving, voor onze eigen multiculturele maatschappij. In Free Zone laat Gitaï de meningsverschillen zien, de vooroordelen en de discriminatie, met als conclusie dat alleen de plaatselijke bevolkingsgroepen zelf de consensus tot stand kunnen brengen. Waar het in ruime zin om gaat, hoe groot de problemen werkelijk zijn, dat schets de cineast ons in de documentaire News From Home/House.