FILM
Het Drieklovendamproject in China, misschien wel het grootste en meest ambitieuze kunstwerk sinds mensenheugenis, is de achtergrond voor Still Life van de Chinese regisseur Jia Zhang Ke waarvoor hij in 2006 op het Filmfestival van Venetië de Gouden Leeuw in ontvangst mocht nemen. Het is het verhaal over twee mensen, een man en een vrouw, die onafhankelijk van elkaar op zoek gaan naar een geliefde. Hij, Han Sanming (Sanming Han), is 16 jaar geleden naar het noorden getrokken om er als mijnwerker aan de slag te gaan nadat zijn vrouw er met hun baby vandoor ging. Nu keert hij terug naar zijn geboortestreek om er kennis te maken met zijn dochter. Zij, Shen Hong (Tao Zhao), reist naar het zuiden op zoek naar haar man die als bouwprojectleider aan de slag is in de buurt van de Drie Kloven. Twee jaar geleden kwam hij plots niet meer naar huis en op zijn mobieltje was ie niet meer bereikbaar. Zij wil hem dringend spreken want ze heeft een belangrijke boodschap.



Han Sanming laat zich door een motortaxi naar zijn dorp brengen en stelt vast dat de straat waar hij eertijds woonde onderwater is verdwenen. Heb je geen kranten gelezen en geen journaal gezien?, vraagt een plagerige taximan. Het is zestien jaar geleden, zegt Han, ik had er geen idee van wat er hier aan de hand is. De straat waar hij woonde ligt midden in het stuwmeer waarvoor honderdduizenden huizen moeten verdwijnen en meer dan een miljoen mensen verplicht worden te verhuizen. Langs de oevers zijn alle huizen afgebroken en is men druk bezig om het puin van de herbruikbare materialen te scheiden. Het is een gevecht tegen de klok, want elke dag staat het water iets hoger dan de dag voordien en over geruime tijd zullen de grondvesten van de vaak 2000 jaar oude stadjes en dorpen onder de waterspiegel verdwijnen. Han wendt zich tot het emigratiekantoor, maar de opvang is er chaotisch en slecht geregeld en dus is hij aangewezen op de informatie van arbeiders die zijn familie nog hebben gekend. Zijn vrouw blijkt aan de kost te komen als werkster op een schip en zijn dochter is naar het zuiden uitgeweken op zoek naar beter betaald baantje. Shen Hong weet niet waar ze haar echtgenoot kan vinden en dus neemt ze contact op met een collega met wie hij een tijdlang samenwerkte. Die is terughoudend over de levenswandel van Shens echtgenoot, maar uiteindelijk vertrouwt hij haar toe dat er geruchten zijn over een verhouding met zijn vrouwelijke chef.

Still Life is een film die rustig voortkabbelt tegen het indrukwekkende decor van de afbraakwerken in de buurt van de Drieklovendam. Het is een verstilde en eenvoudige productie waarin de nietigheid van de mens contrasteert met de indrukwekkende ombouw van een enorm en uitgestrekt gebied. Still Life is een voorzichtige evenwichtsoefening tussen de zoektocht van twee mensen naar een geliefde en het beeld dat de regisseur ophangt van de sociale en maatschappelijke veranderingen ter plaatse. De mate waarin zijn film werkt hangt af van de appreciatie van de individuele kijker en diens bereidheid om zich met het lot van Han en Shen te vereenzelvigen. Jia Zhang ke hanteert een afstandelijke en weinig dramatische stijl met een sterk documentaire karakter. Door uitdrukkelijk te focussen op de ontwrichting van de plaatselijke samenleving en het sociale passief van het Drieklovenproject in de hele regio, bestaat het gevaar dat de kijker alleen oog heeft voor het documentaire gedeelte van Still Life en het fictiegedeelte eerder als een bijkomstig of storend onderdeel van de film gaat beschouwen.



De sociale en maatschappelijke kritiek die Jia Zhang Ke in Still Life zichtbaar maakt is indrukwekkend en uitzonderlijk rauw voor een Chinese film. Het begint al heel vroeg wanneer hoofdpersonage Han zich met een veerboot naar de andere kant van het water laat brengen: een groepje goochelaars zorgt voor vermaak tijdens de overvaart. Bij aankomst eisen ze van de reizigers een vrijwillige bijdrage. Wanneer Han beweert geen geld te hebben wordt hem z'n tas afgenomen en doorzoekt men zijn spullen. Het is een voorproefje van de wetteloosheid die in dit pioniersgebied schering en inslag is en bendes eigen regels hebben om met hun concurrenten af te rekenen. Op het gemeentehuis laat Jia Zhang Ke zijn hoofdpersonage Han getuige zijn van een discussie tussen een ambtenaar en onteigende burgers die zich bedrogen voelen door de lage prijs die de overheid voor hun eigendom biedt. De man wijst op de vele dossiers die hij moet afhandelen, maar voor de ontevreden burgers blijft er maar weinig tijd: hun huizen zijn al veroordeeld tot de sloop en ze hebben het geld dringend nodig om elders of hogerop tegen de heuvel een nieuw onderkomen te kopen. Het verdwijnen van de eeuwenoude centra tegen het water heeft het sociaal weefsel van de meeste steden totaal vernietigd: mensen hebben hun job verloren en gezinnen vallen uit elkaar omdat de echtelieden over de vier windstreken verspreid raken op zoek naar ander werk. De echtgenote van Han is door een oom eertijds verkocht aan een schipper omdat ze niet voor zichzelf kon zorgen. Ze is niet zijn minnares maar zijn slaaf. De man vraagt 30.000 Yuan om de vrouw vrij te laten. Deze en andere mistoestanden stopt Jia Zhang Ke tussen de verhalen van zijn beide hoofdpersonages en je kan je als kijker niet van de indruk ontdoen dat de regisseur zelf veel meer onder de indruk is van de plek en de leefomstandigheden dan van het scenario dat hij er wil verfilmen.

Still Life valt uiteen in een fictiegedeelte en een documentaire, waarbij deze laatste de neiging heeft om alle aandacht naar zich toe te trekken wegens het unieke van de locatie en het extreme van de omstandigheden. De verhaal van Han en Shen is aandoenlijk en roerend, maar de kans bestaat dat u Jia Zhang Ke's uitwerking ervan te gereserveerd en te afstandelijk vindt om werkelijk te boeien.



BEELD EN GELUID
In de buurt dan de Drieklovendam regent het bijna het hele jaar door. De temperatuur is er zacht tot broeierig en de hoge heuveltoppen in de onmiddellijke omgeving trekken wolken aan. In de vallei hangt meestal mist die door de zon overdag niet of nauwelijks wordt opgelost. De heuvels zijn eerder kaal en begroeid met struikgewas. Tegen het water liggen de eindeloze hopen puin. Hogerop in de heuvels heeft men nieuwe torenflats opgetrokken voor wie niet wil verhuizen en er het geld voor heeft. Het gebied heeft iets onnatuurlijks en surrealistisch tegelijk en de krijtwitte nieuwbouwflats contrasteren met de dorpsmentaliteit en de gebruiken van de bevolking ter plekke die tot voor kort in nauwe straatjes en primitieve oude huizen woonde. Jia Zhang Ke brengt het allemaal met veel realisme in beeld. Hij smukt het beeld niet op met felle kleuren en verrassende camera-instellingen, maar kiest voor een zeer realistische aanpak. Het kleurenpalet is bijgevolg eenzijdig en grauw: veel groen en grauw van de in mist gewikkelde heuvels, grijs voor de steenhopen, vuilbruin voor de modderige steegjes en de afgebladderde huizen. Het zwart-witcontrast is acceptabel, maar voor details is er vaak weinig ruimte. In de donkere scènes is er sprake van uitwaaiering op grote plasmaschermen.
Het geluid is zonder veel poespas opgenomen en dus realistisch. De muziek is spaarzaam maar nadrukkelijk aangebracht met af en toe melige schlagers naar westers model die zeer populair zijn in China.

EXTRA'S
Als extra krijgt u de documentaire Dong over de Chinese schilder Liu Xiaodong. Jia Zhang Ke reist met hem mee naar het gebied van de Drie Kloven waar hij een groot schilderij maakt van een groep arbeiders en vervolgens naar Bangkok waar Liu een enorm portret schildert van een groep jonge meisjes. De schilder vertelt over zijn werk en zijn levensfilosofie.

CONCLUSIE
Still Life is een rustige en intieme film over twee mensen op zoek naar een verloren liefde. De regisseur volgt hun zoektocht van op een afstand, houdt de dialogen beperkt en ruimt een bijzondere plaats in voor het decor, nl. de omgeving van de Drieklovendam bij Fengjie in de Chinese provincie Sichuan. Heel veel aandacht gaat naar de sociaal-maatschappelijke gevolgen van het titanenwerk voor de plaatselijke bevolking en bij uitbreiding voor de hele Chinese bevolking naar aanleiding van de economische boom die China sinds ruim 15 jaar kent en die een crisis veroorzaakt in de schoot van de Chinese samenleving. Het beeldmateriaal is indrukwekkend, het verhaal eerder een gedicht dan een roman. Mocht het verhaal over Han en Shen u niet zo interesseren, dan blijft Still Life in elk geval interessant wegens het portret dat Jia Zhang Ke maakt van het Drieklovendamproject en de impact ervan op de omgeving en op de mensen.