Erbarme Dich is een aria uit Bachs Mattheuspassie, waarin het lijdensverhaal centraal staat. Het is niet zo dat alleen protestanten de Mattheus kunnen begrijpen, meende Gieling tijdens een colloquium op het IFFR (Internationaal Film Festival van Rotterdam), de passie is in de eerste plaats muziek, en muziek is de mensheid zelve. Derhalve wordt Erbarme Dich – Matthäus Passion Stories een confrontatie tussen mensen en de muziek van Bach, waarbij die ene aria een centrale plaats krijgt, want ze behoort niet alleen tot de sterkste en meest intense fragmenten uit de passie, ze is ook het onderdeel waarin het menselijk lijden aan bod komt, en bij uitbreiding alle mogelijke vormen van lijden, aldus de regisseur, en veel minder de geschiedenis van het vervolgde christendom.

Voor de enscenering is een beroep gedaan op het Nederlands Bachkoor en Orkest, dat onder leiding van dirigent Pieter Jan Leusink een aantal stukken uit de Mattheuspassie opvoert in een oud kerkgebouw, met als publiek de leden van het Amsterdamse daklozenkoor De Straatklinkers, die fragmenten uit de Mattheuspassie op hun repertoire hebben en dus bekend zijn met de partituur. De aankleding van de film is bij momenten zeer erg gestileerd en er wordt niet alleen gebruik gemaakt van wat het decor te bieden heeft, want Gieling last ook filmfragmenten in (uit Pasolini’s La Ricotta uit1962), en zelfs zwart-witopnamen van kruisraketinslagen in Afghanistan. Wondermooi is de enscenering van het laatste avondmaal en de calvarieberg (met de leden van het daklozenkoor), terwijl de Italiaanse danser Empio Greco fragmenten brengt uit zijn zeer aparte versie van de Mattheuspassie.

Het hart van de documentaire wort evenwel gevormd door de getuigenissen, die allemaal op de een of andere manier verband houden met het Erbarme Dich, met de Mattheuspassie of met het werk van J.S. Bach, en die in sommige gevallen heel intens en confronterend zijn, zoals het verhaal van een vrouw van middelbare leeftijd die vertelt dat haar moeder kort na de oorlog afzag van een abortus na een uitvoering van de Mattheuspassie en de gevoelens die werden opgeroepen door het Erbarme Dich. Ze heeft de pillen om de vrucht af te drijven achteraf niet ingenomen, zegt ze, en ik ben daar het bewijs van. Je zou Bach voor minder dankbaar zijn, zoals bijv. schrijfster Enquist die na de dood van haar dochter weer moed in het leven vond via haar schrijfwerk, maar ook via de Goldberg Variaties van Bach, die ze regelmatig op de piano speelde. Ze vragen een dermate hoge concentratie van de pianist, dat die z’n problemen voor een tijdje vergeet, zegt ze, en dat werkt therapeutisch.

Dirigent Pieter Jan Leusink, die de Mattheuspassie ondertussen meer dan 300 keer heeft gedirigeerd, werd in het begin van z’n carrière geconfronteerd met een zeer conservatieve vader die meende dat een dergelijk religieuswerk niet in een theater thuishoort. Het bleef jarenlang één van de struikelstenen in de vader-zoonrelatie, die pas na verloop van tijd een oplossing kreeg. En de Amerikaanse operaregisseur Peter Sellars praat over de troostende kracht van de Mattheus en het Erbarme Dich, want wenen als het directe resultaat van berouw, heeft een positieve impact op het individu.

BEELD EN GELUID
Omdat de regisseur in deze documentaire alle onderdelen perfect onder controle heeft, is er sprake van een productie met de kwaliteit van een langspeelfilm. Het kleurenpalet is veelzijdig, warm en meestal een beetje donker als gevolg van de locatie. De muziek, uitgevoerd door het Nederlands Bachkoor en Orkest, is wondermooi en ook de aria’s zijn zo goed als perfect gezongen.