FILM
Hier, bij ons, trouwt men niet uit liefde. Men trouwt na bemiddeling van een koppelaar. De liefde komt na jaren van gedeelde ervaringen, de kinderen en alle dagelijkse beslommeringen, die voor een onderlinge band zorgen.

Dat is een citaat uit De Verstotene, een novelle van nauwelijks 100 pagina's van de Frans-Joodse schrijfster en filosofe Eliette Abécassis, gepubliceerd bij Athos/Manteau in 2000 en door de auteur zelf tot scenario omgewerkt op verzoek van Amos Gitaï. Abécassis vertelt in het boekje over het milieu waarin ze opgegroeid is en treedt met een fijnzinnige tekst naar buiten die grote indruk maakt en die de atmosfeer en de mentaliteit van haar geboortegrond en cultuur perfect weet te vatten in korte zuinige zinnen en rake beschrijvingen. Voor het script en de verfilming past Abécassis hier en daar wat passages aan om te vermijden dat een controverse over details het hoofdthema overschaduwen. Voor de rest houdt ze zich samen met de regisseur aan het boek, verandert een paar voornamen en locaties en probeert de innerlijke stem van de verteller in suggestieve beelden op te vangen. Het verhaal speelt zich af in Jeruzalem in de wijk Mea She'arim, het stadsdeel waar vooral chassidische joden wonen. Chassidiem zijn joden die uit Oost-Europa afkomstig zijn, en die net zoals hun Antwerpse soortgenoten heel laat hun woongebieden hebben verlaten. In Antwerpen is hun aanwezigheid sinds de jaren '50 erg toegenomen. Ze zijn te herkennen aan hun zwarte kledij, lange baarden, slaaplokken (papillotten, zeg maar), keppel en op vrijdag en zaterdag aan hun met bont overtrokken zwarte hoofddeksel in de vorm van een hoedendoos die ze bij regenweer met een plastic zak overtrekken. Hun vrouwen zijn donker en sober – maar daarom niet minder elegant – gekleed, als ze gehuwd zijn met een onopvallende hoofddoek of een pruik en meestal met een kinderwagen en een aantal peuters aan de hand. Chassidische joden houden zich streng aan de wet van de Thora. Het aantal verbodsbepalingen en beperkingen waaraan ze zich houden is vrij groot. De meest opvallende slaan op een kosjere keuken, rituelen gebruiken in de loop van een etmaal, kuisheidswetten en ethische voorschriften. Chassidiem leven in gemeenschap en beperken vrijwillig hun omgang met andere joden en buitenstaanders ten einde hun cultuur en hun geloof te bewaren. Chassidische joden hebben in de meeste gevallen geen radio en geen televisie, maar wanneer ze in een gemengde omgeving wonen is het minder evident om geen auto te hebben, geen gsm, etc. Vóór en tijdens de sabbath is er ook een beperking op de activiteiten die mogen worden verricht: het gebruik van liften, het bereiden van maaltijden en ander werk zijn verboden of gelimiteerd. Zo zie je in de donkere maanden van het jaar in Joodse wijken van Antwerpen dat de verlichting in de flats de hele nacht blijft branden omdat men niet aan de lichtknoppen mag komen.

In Kadosh maken we kennis met Rivka en haar echtgenoot Meir, zoon van een rabbi. Rivka werkt in de winkel van haar oom en zorgt voor het inkomen, want Meir – als chassidische jood – houdt zich de hele tijd bezig met het bestuderen van Thora en Talmoed en met bidden. Zoals de meeste mannelijke Chassidiem in Israël brengt hij z’n tijd door in de synagoge, waar de dag heel vroeg begint en heel laat eindigt. Rivka en Meir zijn al tien jaar gelukkig getrouwd. Hun huwelijk was gearrangeerd zoals dat in hun milieu normaal is, maar van de kant van Rivka was het liefde op het eerste gezicht toen ze haar toekomstige man voor het eerst zag. Ook Meir houdt heel veel van zijn vrouw die hem uiteindelijk onderhoudt en voor zijn droogje en zijn natje zorgt. Maar het huwelijk van Rivka en Meir is al die tijd kinderloos gebleven en een vrouw die geen kinderen baart is geen vrouw, haar man onwaardig en komt in aanmerking voor verstoting. De jonge vrouw raadpleegt haar moeder, neemt rituele en reinigende baden, houdt zich aan de voorschriften qua onthouding en menstruatie, zet haar echtgenoot vitaminerijk voedsel voor, maar niets helpt.

Rivka's zusje Malka is uit een ander soort hout gesneden: terwijl Rivka zich aan de voorschriften van het chassidisch geloof houdt, is Malka opstandig. Zij neemt de regels, de wetten en de verboden zo maar niet voor waar. Ze heeft een vriendje, Yakov, maar die is door de Chassidiem uitgestoten omdat hij legerdienst heeft gedaan in het Israëlische leger en zich niet houdt aan de voorschriften. Chassidische joden in Israël weigeren hun land te erkennen vóór de komst van de Messias. Malka ontmoet Yakov vaak in de zaak waar Rivka werkt en Meir vindt dat geen goede zaak. De rabbi is van mening dat Yakov geen goede partij is voor Malka en arrangeert een huwelijk met zijn assistent. Malka verzet zich en dreigt ermee haar maagdelijkheid op te offeren voor Yakov, maar legt zich uiteindenlijk bij de wil van haar familie neer en trouwt met de lichtjes irritante en fanatieke assistent.

Ondertussen dringt de rabbi bij Meir aan om zich te laten scheiden en een jonge vruchtbare vrouw te nemen die hem wél kinderen kan schenken. Op die manier zal hij opnieuw gerespecteerd worden in de gemeenschap en zijn plicht doen jegens het Chassidisme dat zoveel mogelijk kinderen wil om de progressieve en linkse krachten in Israël te neutraliseren en te overvleugelen op termijn. Meir werkt op uitstel en probeert met uitspraken uit de Thora en de Talmoed de rabbi te overtuigen. Op aanraden van haar jongere zus bezoekt Rivka een vrouwelijke gynaecoloog die haar verzekert dat er niks mis is met haar vruchtbaarheid. De rabbi deelt Meir mee dat de discussie gesloten is. Hij moet zijn trouwboekje inleveren en Rivka wordt verplicht om te verhuizen naar een éénkamerflatje. Voor haar betekent het verlies van Meir dat ze haar eigen leven verliest. Ze brengt de dagen en weken wakend en als in trance door. Meir op zijn beurt raakt aan de drank.

Amos Gitaï heeft van Kadosh een rustig voortkabbelende film gemaakt met veel plaats voor de rituelen en de gebruiken van de Chassidiem. Voor een goed begrip van de ideeën en de opvattingen van deze joden is een uitgebreide inleiding tot hun universum geen overbodige luxe. Samen met de beperkte dialogen en handelingen leidt dat tot een verstild resultaat met veel aandacht voor Meirs ochtendritueel bij het bidden en aankleden, de gebedsritus in de synagoge, het rituele bad, de straten en interieurs van de oude eeuwige stad. Gitaï schildert de Chassidiem in hun dagelijks doen en laten en toont de kijker dat hun houding in religieuze en ethische materies teruggaat op de teksten van Thora en Talmoed, de grondslag van hun geloof en dat hun conclusies het logische gevolg zijn van een letterlijke en dus conservatieve interpretatie van de voorschriften die geen ruimte laat voor improvisatie. De Chassidiem zijn overigens zeer consequent: de wet is de wet en gezien ze geen moderne technieken aanvaarden is het bewijs van het tegendeel waardeloos en taboe.

Rivka, consequent als het om de regels van haar geloof gaat, houdt de besluiten van de gynaecoloog voor zichzelf: het onderzoek is volgens het chassidisch geloof een overtreding en dus ongeldig. Ze aanvaardt de gevolgen van de beslissing van de Raad op basis van de voorgelegde argumenten, ook al wordt haar eigen geluk en dat van Meir daardoor vernietigd. Amos Gitaï gebruikt klagende klarinetmuziek om het verdriet uit te drukken. De lucht is zwanger van onrecht en onbegrip, schijnbare harteloosheid en fundamentalisme en als kijker kan je niet anders dan je afkeren van een geloof dat het geluk en de toekomst van mensen naar de tweede plaats verdringt en alles opoffert voor wetten en regels die millenia geleden op papier zijn gezet voor een andere tijd en mensen in totaal andere omstandigheden. Amos Gitaï neemt de positie in die hij het best kent: die achter de camera met z'n onbevooroordeelde lens die de onmacht en de hulpeloosheid van Rivka vastlegt, de kwaadheid van Malka, de minachting van Yakov, de radeloosheid van Meir, de vastberadenheid van de rabbi. De kijker heeft alle elementen in handen en kan dus zelf zijn besluit trekken. In een gelaïciseerde maatschappij als de onze zal het oordeel allicht niet in het voordeel van de Chassidiem uitdraaien. Voor ons zijn persoonlijke ontwikkeling en individualisme het hoogste goed, de Chassidiem ontwikkelen zich binnen de krijtlijnen van hun godsdienst en hun maatschappelijk emancipatie speelt zich af binnen de omschrijving van hun milieu, hun gemeenschap en hun geloofsgenoten. Maar dit soort samenlevings- en samenhorigheidsbeleving is ons westerlingen totaal vreemd.

BEELD EN GELUID
Amos Gitaï houdt de kleuren van zijn film beperkt en gedempt. Kleur drukt vreugde uit, uitgelatenheid en hoop, elementen die de regisseur niet in deze melancholische en een beetje zwaarmoedige film wil stoppen. Kadosh is met andere woorden kleurarm, wat de rust en de bedrukte sfeer onderstreept. De pellicule is netjes naar dvd overgeschreven, zonder vuil of beschadigingen. De ondertitels staan in een prettig leesbaar lettertype, bevatten voldoende vertaalde informatie en zijn laag geplaatst. Het geluid staat in Dolby Surround 2.0 waarbij de klarinet en het orkest op de buitenkant van het geluidsspectrum zitten en de stemmen vooraan in het midden. De klarinet zweeft tussen links en rechts en geeft een uitgebreide ruimtelijke werking door de verrassende toonschakeringen en volumebuigingen.

EXTRA'S
Deze dvd bevat de bioscooptrailer en nog een trailer.

CONCLUSIE
Kadosh is een indringende en beklijvende film met personages die tot ieders verbeelding spreken en de geïnteresseerde kijker zonder meer meesleuren in dit droevige verhaal over godsdienstconservatisme, patriarchale onderdrukking, dienstbaarheid en sociale controle. Het beeld dat de regisseur schets is niet zwart/wit, maar de warmte en intimiteit die in vele fragmenten zijn geïnvesteerd overtuigen wellicht weinigen van het terechte van de beslissingen die de figuren in deze film nemen. De leefwereld van de Chassidiem staat heel ver van ons af, en tegelijk spreekt dit drama, dat zich in hun kille en stille huizen afspeelt, heel erg aan door een uitstekende vertolking, het zeer menselijk en persoonlijk verhaal van Eliette Abécassis en de unieke stijl van Amos Gitaï die op een sobere en onderkoelde manier voorzichtig de doos van pandora opent.