FILM
"I made the Atrocity Exhibition because I wanted to see a very different kind of film ... something that had to do with life, not with filmed theatre or entertainment ... the work of Tarkowsky was the turning point - I realised it was possible to make something powerful, with duration, which had something profound to say about the activity of living".

Het zijn de woorden van Jonathan Weiss, de regisseur van Atrocity Exhibition (in de brochure die de dvd vergezelt), waarmee hij probeert aan te geven waar het in deze film om te doen is. Het is meteen duidelijk dat Weiss geen blockbuster voor ogen heeft voor een groot publiek. Hij kiest bewust voor een zeer persoonlijke film die vragen stelt over het leven en de perceptie van de realiteit. In het gelijknamige boek van de Engels auteur J.G. Ballard - bekend van veel scifi-literatuur en het door Steven Spielberg verfilmde autobiografische Empire Of The Sun - vindt de voormalige student Internationale Relaties & Recht alle inspiratie die hij nodig heeft om de filosofische indrukken die hij eerder opdeed tijdens een vrij lang verblijf in Tibet en Oost-Mongolië vorm te geven op pellicule.

Het in 1968 gepubliceerde Atrocity Exhibition is een donkere en hermetische vertelling in vijf delen. Het is zgn. niet-narratieve fictie, wat betekent dat de nadruk veel minder op de logica en de voortgang van het verhaal ligt dan op - in dit geval - het metaforische en intuïtieve karakter van de handelingen. Het verhaal, dat volgens J.G. Ballard tot stand is gekomen tijdens een bezinningsronde over aspecten van de dagelijks realiteit, inclusief de mogelijke laterale dimensies, begint op de psychiatrische afdeling van een Onderzoeksinstituut waar een zekere professor Travis in de jaren '50 van de vorige eeuw af te rekenen heeft met een mentale instorting, een psychische meltdown waar hij niet van zal herstellen. De afbrokkeling van zijn geestelijke evenwicht houdt gelijke tred met de toenemende waanzin in de na-oorlogse maatschappij: de Amerikaanse atoomtests in de Nevadawoestijn, de eerste bom op Hiroshima, de wapenwedloop met Rusland, de Cuba-crisis, de moord op Kennedy, de oorlog in Vietnam. De man wordt gek in een gekke wereld. Jonathan Weiss blijft vrij dicht bij de tekst van J.G.Ballard, een innerlijke monoloog geschraagd door een grote visualisering, en verkent samen met de auteur de verontrustende paden die de gedachten van de professor volgen als diens innerlijke avataren gaan samenvallen (of juist niet) met de realiteit van de externe wereld.

De film is onderverdeeld in vijf hoofdstukken. Het zijn tegelijk de mogelijkheden op het selectiescherm:
1. World War Three As A Conceptual Act
2. The Geometry Of Her Face As A Diagram For A Murder
3. The Crash As A Fertilizing Event
4. Nightmares Of Anxiety (Death In Space)
5. Virtual Death

Om een uitweg te bieden aan zijn innerlijke spanning maakt de professor een film en doet voor de performance, de enscenering van zijn experiment, zeg maar, een beroep op de medewerking van patiënten en leden van de ziekenhuisstaf. Die stopt hij in allerlei rolletjes en situaties die tot een conclusie leiden. Een collega-professor verklaart of situeert het resultaat, zich baserend op zijn bekendheid met de persoonlijkheid van de professor en de clues die Travis in de film verstopt. Professor Travis treedt zelf in elk onderdeel van de film als hoofdrolspeler op en beperkt zijn aandacht tot vijf terreinen: geweld, seks, technologie, pornografie en dood. Hijzelf geeft geen verdere informatie want hij is sinds geruime tijd spoorloos. Elk hoofdstuk begint met originele en verrassende footage als inleiding tot een experiment: geweld wordt geassocieerd met oorlog en bombardementen; seks met machinale penetraties zonder zinnelijke inhoud en dood met de zinloze moord op Kennedy, die de professor wil overdoen om ze inhoud en bruikbare betekenis te geven.

Daarmee betreedt deze film het stadium van de bevraging: wat is fictie en wat is realiteit? Wat is tijd en kan je die fotografisch vastleggen? Jonathan Weiss weeft originele en unieke footage van wetenschappelijke experimenten en eenmalige historische gebeurtenissen tussen de vervreemdende en niet altijd even doorzichtige hersenspinsels van Travis en creëert op die manier een film die uniek is in zijn genre en die de grenzen van de normale cinema overschrijdt. Atrocity Exhibition is niet één film, maar een combinatie van films met als gemeenschappelijk basis de verstoorde geest van één man die naar aanleiding van de waanzin om hem heen een aantal voor hem al even waanzinnige ideeën in de doldraaiende wereld uitprobeert en het moet gezegd: niet altijd met een goede afloop. Er is een echtgenote en er is een maîtresse en eentje van beiden zal het einde van de tests niet halen; moord uit waanzin of zelfmoord uit radeloosheid, wie zal het zeggen? De omstandigheden worden pas echt complex als verschillende realiteiten zich tegelijk manifesteren in confrontatie met één of diverse ficties. Wat is nog realiteit en wat is onwerkelijkheid en zelfs droom? Het is een geruststelling dat noch de regisseur, noch de auteur zelf op dat punt tot een definitieve conclusie zijn gekomen. Atrocity Exhibition als de vrucht van het gemengd dubbel bewustzijn/onderbewustzijn en realiteit/fictie heeft ook voor hen nog onbekende, niet-verkende en misschien zelfs onvoorstelbare consequenties. Ballard noch Weiss proberen alle mogelijke varianten in kaart te brengen. Boek en film zijn als het ware een aanleiding om het introspectieproces van de toeschouwer op gang te brengen en bevatten aanwijzingen over mogelijke en bruikbare terreinen die het overwegen waard zijn.

Het ligt voor de hand dat gezien de vrij hoge drempel van de problematiek het geen overbodige luxe is om deze film meermaals te bekijken en liefst minstens één keer mét de commentaartrack van auteur en regisseur. Atrocity Exhibition is geen vrijblijvende film die louter appelleert aan de primitieve instincten van de toeschouwer. De nieuwe Reel 23-serie van de Nederlandse uitgever Filmfreaks wil een plaats bieden aan films die in het Europees commerciële filmcircuit nauwelijks aan bod komen en waarvoor een beperkte interesse bestaat. Het project steunt op de globale aanpak van een aantal gemotiveerde Europese dvd-uitgevers die samen de productiekosten betalen. Het siert Filmfreaks dat het voor deelname aan dit project kiest, maar met de uitgave van de Buyens & Chagoll – Films 1962-2004 Collection 1 en de Buyens & Chagoll – Films 1962-2005 Collection 2 bewees het bedrijf eerder al niet vies te zijn van kwaliteitsproducten die niet meteen de kassa doen rinkelen, een keuze die overigens in de hele Filmfreaks-catalogus terug te vinden is.

BEELD EN GELUID
Het beeld van deze film is zeer divers van samenstelling en tinten. Weiss heeft de beelden die Ballard in zijn boek probeert op te roepen op een originele manier tot leven gewekt, meestal gestileerd en zelfs geraffineerd. De tinten zijn in de vijf onderdelen van de film heel verschillend aangebracht: van bijna kleurloos of licht grijzig met felle rode en gele uitschieters tot fragmenten overspoeld met fel blauw en zacht roze, beige en licht bruin. De overgangen tussen zwart/wit-footage en nieuweopnamen gebeuren geleidelijk. De footage is vaak korrelig, wazig en beschadigd, de nieuwe opnamen daarentegen haarscherp en met een massa details. De transfer is in orde en uiteraard zijn er Nederlandse ondertitels.
Het geluid staat in stereo. Muziek is er nauwelijks. J.G. Thirlwell doet iets met geluiden en geruis, eerder dan met echte instrumenten. Het stereo-effect laat zich vooral voelen bij het opstijgen van vliegtuigen en andere zichtbare of onzichtbare bewegingen.

EXTRA'S
Een zeer noodzakelijk Commentaar van J.G. Ballard en J. Weiss, eerder een soort lezing over de ideeën en bedenkingen die aan de basis liggen van deze film, is het perfecte hulpmiddel om door te dringen tot de moeilijke materie die Ballard in zijn boek behandelt. Het bijgeleverde boekje of Brochure is feitelijk de dichtgevouwen zwart/wit-affiche van Atrocity Exhibition op A3-formaat met de Synopsis van de film (tekst), een Statement van J.Weiss over zijn motivatie en inzichten met betrekking tot het maken van deze film (tekst), de Biografie van de schrijver en de regisseur (tekst) en het kopietje van een Fax van J.G.Ballard aan J.Weiss over hun samenwerking voor Antrocity Exhibition. De kartonnen slipcase ziet er prima uit: een mooi en verzorgd ontwerp.

CONCLUSIE
Atrocity Exhibition van Jonathan Weiss op het profetische meesterwerk van J.G. Ballard zoals het boek wel eens wordt genoemd, is een unieke visuele en intellectuele ervaring die aan het medium film een totaal nieuwe inhoud geeft, ver voorbij de grenzen die als gangbaar en geaccepteerd worden beschouwd. Het materiaal is vertrouwd en benauwend hermetisch. Het stelt associatieve eisen, een metaforisch begrip, psychologisch doorzicht of gewoon gezond verstand. De film is een mengeling van science fiction, de gruwelgeschiedenis van de 20ste eeuw, geweld en pornografie en wordt bevolkt door figuren die nergens toe behoren en zich nergens aan houden. Jonathan Weiss' eerste en voorlopig laatste filmproductie dwingt respect af door het compromisloze karakter van de stijl, het aparte tempo van de montage en de rijkgeschakeerde inhoud.