Dekalog is een reeks van tien films die regisseur Krzysztof Kieslowski en scenarist Krzysztof Piesiewicz draaiden voor de Poolse televisie in 1989. De films hebben enkel een nummer van 1 t/m 10 als titel. Ieder deel is een moderne interpretatie van een van de tien geboden. Dekalog 1 behandelt het eerste gebod: ‘Ik ben de Heere uw God. Gij zult geen andere goden in Mijn aangezicht hebben.'

FILM
Dekalog 1 werd twintig jaar geleden op film vastgelegd maar is anno 2008 wellicht relevanter dan in 1989. De prent focust op de hechte band tussen een vader en zijn zoon in een grauwe Poolse stad. Vader Krzysztof is docent aan de plaatselijke universiteit en komt er openlijk voor uit een atheïst te zijn. Hij aanbidt geen God maar de ratio. Die waarden tracht hij ook op zijn zoon Pawel over te dragen. Grotendeels is de jongen ook een rationalist, maar hij staat open voor andere opvattingen, zoals blijkt uit zijn bereidheid om bij zijn tante catechese te  volgen. De opvattingen van zowel vader als zoon worden echter op de proef gesteld wanneer ze de dikte van het ijs op het nabije meer berekenen. De resultaten geven een vals gevoel van veiligheid met potentieel dramatische gevolgen voor het duo.

In principe hoef je de context van Dekalog 1 niet te kennen om vijftig fascinerende minuten met de prent door te brengen. In de eerste plaats is de film immers een uitstekend geschreven en geregisseerd menselijk drama dat volledig los kan worden gezien van een religieuze invalshoek. De plot leent zich voor een melodramatische aanpak, maar Kieslowski en Piesiewicz beperken de sentimentaliteit tot een minimum en benadrukken vooral de natuurlijke, realistische band tussen een vader en zijn zoon. De regie blijft sober en functioneel, muziek komt slechts sporadisch het drama ondersteunen. In tegenstelling tot wat je zou denken, rekent de cineast bovendien vooral op een visuele overdracht van informatie en emotie, want dit is allesbehalve een dialoogzieke film. Voor de kijker is het eventjes wennen om mee te zijn met het verhaal, maar eenmaal de korte expositie achter de rug is, word je probleemloos meegesleept. Op enkel dit niveau is Dekalog 1 al een erg geslaagde film.

Maar als je de context van het Eerste Gebod erbij betrekt, krijgt de prent nog een heel andere dimensie. Dekalog 1 staat namelijk bol van de metaforen en gebruikt als geen andere subtext om ingewikkelde religieuze mijmeringen bevattelijk te maken. Zo vormen vader, zoon en een ouderwetse PC met helgroen oplichtend scherm – als stand-in voor de ‘Heilige Geest’ – een nieuwe heilige drievuldigheid waarin de rede centraal staat. Wat Dekalog 1 zo modern maakt is bovendien het feit dat technologie als de voornaamste bedreigende afgod vvoor de Christelijke God wordt geïntroduceerd. Twee decennia later lijkt het wel alsof de filmmakers profetische gaven hadden. De twee protagonisten leven haast in een vacuüm: hun contacten met andere mensen zijn sporadisch en vluchtig. In het extreem katholieke Polen is dat een statement over de plaats van de ratio dat kan tellen.

Kieslowski en Piesiewicz hameren de religieuze context er niet genadeloos in, maar wie hem wil zoeken, zal hem snel vinden. De intelligente ingewikkeldheid van de vele lagen van het scenario is des te indrukwekkender als je weet dat de filmer en zijn scenarist de tien films in de Dekalog-cyclus inblikten – van conceptie tot vertoning – in amper anderhalf jaar en met een budget dat zelfs naar Poolse normen niet hoog lag. Alle medewerkers aan de film zetten overigens hun beste beentje voor. De acteurs zetten stuk voor stuk voortreffelijke vertolkingen neer, hoewel nagenoeg alle personages passief zijn, zelfs de protagonisten. De productie oogt ook grootser dan het budget laat vermoeden. Hiervoor verdienen de production designer en de cameraman bijzondere lof.

Het is nooit gemakkelijk als eersteling van een reeks thematische films tegelijkertijd de toon te zetten én zelf uit de verf te komen als een geslaagd, op zich staand segment. Dekalog 1 klaart die klus haast probleemloos: de film geeft de kijker een gevoel van opperste voldoening en maakt hem toch nieuwsgierig naar meer. Als eerste aflevering had de Dekalog-cyclus kortom geen betere opener kunnen hebben.

BEELD EN GELUID
De film krijgt zeker geen gave transfer op deze dvd. Vuiltjes, grain en printbeschadigingen zijn legio, maar werken nooit echt storend. Het contrast fluctueert van scène tot scène maar haalt een degelijk niveau. Hetzelfde geldt voor de scherpte van het beeld. Wanneer je er rekening mee houdt dat Dekalog 1 louter gedraaid is voor vertoning op de Poolse tv bijna twintig jaar geleden, dan ben je eigenlijk nog best tevreden met deze transfer. De soundtrack staat als stereospoor op de disk en klinkt redelijk helder. Achtergrondruis wordt niet volledig weggewerkt, maar dat draagt net bij tot de charme van de film.

EXTRA’S
Er staan geen extra’s op deze schijf.

CONCLUSIE
Dekalog 1 is een beloftevolle start voor de ambitieuze serie tv-films van Krzysztof Kieslowski en Krzysztof Piesiewicz die een moderne invulling willen geven aan de tien geboden. De prent laat een stevige indruk na en doet je meteen verlangen naar de volgende delen van de cyclus. Beeld en geluid halen een degelijk niveau maar de bonussectie blijft leeg.