In Das Weisse Band: Eine Deutsche Kindergeschichte (originele Duitse titel) neemt regisseur Michael Haneke de toeschouwer mee naar een boerendorp in het begin van de vorige eeuw, waar het leven sinds mensenheugenis z’n gewone gangetje gaat. De baron, eigenaar van het dorp en het ommeland, is de bewaarder van orde en vrede, de dominee zorgt voor het zielenheil en de dorpsarts waakt er over de gezondheid van de dorpelingen. Voor het relaas over de nooit opgehelderde gebeurtenissen uit die ene zomer, net voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, doet Haneke een beroep op de voormalige onderwijzer (Christian Friedel), ondertussen een oude man geworden (Ernst Jacobi), die een zo goed mogelijk beeld schetst van de omstandigheden. Hij waarschuwt ervoor dat hij zich mogelijk vergist of de dingen fout inschat, want het is allemaal zo lang geleden en de feiten waren ook voor de betrokken destijds niet duidelijk, waarmee de regisseur vanaf het prille begin een sfeer van onzekerheid creëert en bij de toeschouwer en gevoel van onbehagen oproept. 

 

In het anders zo rustige Eichwald, ergens in Noord-Duitsland, komt de dorpsarts (Rainer Bock) in het voorjaar tijdens een ritje met z’n paard ten val, net voor hij het erf van zijn woning bereikt. Hij is zwaar gewond aan gezicht, linkerarm en -schouder en wordt naar een ziekenhuis in de stad afgevoerd. De politie stelt vast dat het paard is gestruikeld over een stalen kabel, aangebracht op kniehoogte tussen twee berkenbomen. Noch de dochter des huizes, noch de spelende kinderen in de buurt kunnen een schuldige of betrokkene aanwijzen. Ook over wie de kabel nadien heeft verwijderd, kan niemand uitsluitsel geven. De inwoners van Eichwald zijn geschokt en ook de baron (Ulrich Tukur) en de barones (Ursina Lardi) begrijpen niet wie de enige arts in het dorp naar het leven staat. Een paar dagen later wordt hun zesjarige zoontje (Fion Mutert) vermist. De dorpelingen organiseren een zoektocht en vinden het jongetje lang na middernacht in het bos, vastgebonden aan een boomstam en gemarteld. De graaf doet in de kerk na de hoogmis een oproep om namen te noemen, maar het dorp zwijgt. Daarna wordt het stil in Eichwald en de beide incidenten worden vergeten.

 

In het najaar, tijdens het inhalen van de oogst, raakt een landarbeidster levensgevaarlijke gewond na een vloerverzakking in de schuur van het kasteel. De vrouw overlijdt. Haar oudste zoon houdt de baron verantwoordelijk en richt tijdens het oogstfeest een ravage aan op het koolveld. Z’n vader wordt ontslagen en z’n oudste zus weggestuurd als keukenhulp. Niet lang daarna brand de graanschuur van de kasteel tot de grond af. In de pastorie naast de kerk straft de dominee (Burghart Klaussner) z’n oudste zoon en dochter wegens onbehoorlijk gedrag: z’n dochter omdat ze relletjes in het leslokaal, net voor het begin van de godsdienstles van haar vader, niet onder controle heeft proberen te houden (maar liever participeerde in de heibel), z’n zoon omdat die heeft toegegeven aan vleselijke lusten waardoor hij niet alleen puisten in het aangezicht krijgt, maar wellicht op korte termijn zal sterven. Beiden krijgen een wit lint om de arm dat hun voortdurend moet herinneren aan hun zondige staat en manen tot boetedoening. Een paar dagen later wordt in het bos het gemartelde zoontje van de dokterassistente (Susanne Lothar) teruggevonden. Volgens de dorpsarts is het knaapje als gevolg van de mishandelingen mogelijk voor de rest van zijn leven blind. Op een ochtend hangt er op de voordeur van de dokterswoning een briefje dat de zaak is opgeheven: de dorpsarts heeft Eichwald samen met zijn dochter en zoontje zonder mededeling verlaten.

 

 

In Das Weisse Band onderzoekt de van oorsprong Oostenrijkse regisseur Michael Haneke geliefde thema’s als angst, geweld en schuld. Daarvoor kiest hij een kleine protestantse gemeenschap waar men rechtschapenheid en godsvrucht hoog in het vaandel voert, waar geen tegenspraak wordt geduld en waar een strikte sociale controle, onvoorwaardelijke gehoorzaamheid en collectieve verantwoordelijkheid elke vorm van individuele vrijheid en persoonlijke ontwikkeling in de weg staan. Het geweld en de intimidatie die daarmee gepaard gaan, eisen uiteindelijk hun tol, hoewel Haneke geen schuldigen aanwijst. Hij suggereert, hij toont wat de grondoorzaak van weerstand kan zijn, subtiel en nooit nadrukkelijk. Hij zet de toeschouwer op het verkeerde been, hij introduceert tal van zijdelingse verhaallijnen om de aandacht af te leiden en de broeierige sfeer op te heffen, maar hij komt ook telkens met nieuwe bizarre ontwikkelingen en verdachtmakingen, met nieuwe vormen van geweld en misbruik, waardoor niet alleen de kinderen, maar ook de volwassenen mogelijke daders worden, want die hebben stuk voor stuk boter op het hoofd of zijn zelf het slachtoffer van hypocrisie en machtsmisbruik of van nauwelijks verhulde minachtig en zijn dus mogelijk uit op wraak.

 

Michael Haneke draait Das Weisse Band heel bewust in zwart-wit, want alleen op die manier komt de morbide en beklemmende sfeer helemaal tot z’n recht en heeft hij de garantie dat er te allen tijde sprake is van een zekere afstand tussen z’n personages en het publiek. De toeschouwer is bevoorrechte getuige van wat zich op het witte doek afspeelt en hij wordt uitgenodigd om een oordeel te vellen, schuldigen aan te wijzen. Maar daartoe behoort hij ook objectief en onpartijdig te zijn, afstand te houden, terwijl de regisseur met een perfect acterende cast in ontroerende en beklijvende situaties precies het omgekeerde effect probeert te bereiken, nl. dat de toeschouwer zich wél engageert, dat hij zich wél het lot van de slachtoffers aantrekt en de daders verafschuwt, met als resultaat dat nog meer verwarring ontstaat over schuld en onschuld, zodat het ondanks de vloed van revelerende details uiteindelijk onmogelijk wordt om tot een definitieve conclusie te komen.

 

Net zoals La Pianiste (2001) en Caché (2005) is Das Weisse Band een gelaagde film die z’n vele geheimen beslist pas in de loop van meerdere kijkbeurten prijsgeeft, zonder dat de toeschouwer erop mag hopen uiteindelijk alle antwoorden op alle vragen te krijgen: een whodunit zonder sluitende conclusie, het is frustrerend, maar ook spannend en het is een techniek die Michael Haneke heel bewust tot zijn handelsmerk heeft verheven. Z’n films zijn zoals perfecte romans: ze doen nadenken, ze dagen uit en ze houden de toeschouwer nog tot lang na de aftiteling in de ban. Das Weisse Band is zo’n film: de toeschouwer wordt in het allereerste fragment gewaarschuwd door de dorpsonderwijzer die het allemaal heeft meegemaakt en die de feiten vele decennia later op een rijtje zet, die zelf nooit de goeden van de slechten heeft weten te scheiden, die nooit precies heeft geweten hoe de vork aan de steel zat, maar die zich altijd is blijven verbazen over de waardigheid en de rust waarmee de dochter van de dominee, samen met haar vier vriendinnen, van hem wegliep na haar mededeling dat ze hem niets kon vertellen over de geheimzinnige kabel.

 

Michael Haneke heeft Das Weisse Band in kleur gedraaid. Nadien is er een zwart-witkopie van gemaakt. Wat overblijft is een uitgebreid palet van ontelbare grijstinten dat de dramatischee affecten die de regisseur nastreeft, intensifieert. Een goed voorbeeld daarvan kan u zien in een fragment in de making-of-documentaire, waarin de rentmeester van het kasteel van z’n zoon eist dat hij een fluitje teruggeeft dat hij van het zoontje van de baron heeft gestolen. De jongen ontkent en het komt tot een handgemeen. In het kleurenfragment gaat het om niet meer dan een heftig incident tussen een vader en een onwillige zoon, in zwart-wit krijgt de opname een veel gevaarlijker karakter en draait de confrontatie uit op een vorm van intense kindermishandeling. De transfer is goed uitgevoerd, zij het misschien af en toe net iets te donker, waardoor niet alle details altijd even goed zichtbaar zijn, bijv. in het fragment waarin de boerenzoon het levenloze lichaam van zijn vader in de kelder vindt. Ongerechtigheden en beschadigingen hebben we niet opgemerkt. Het geluid staat zowel in stereo als in 5.1 en naast de originele versie is er een Franse dub, die wij u niet aanbevelen. Haneke gebruikt heel veel muziek in zijn films en dat is ook hier weer het geval, zij het dat hij ook van rustige momenten houdt en dankbaar gebruikt maakt van het geluid van stilte, wat in een zwart-witfilm vaak voor een groter effect zorgt dan in een kleurenfilm wegens de doorgedrukte dramatiek in sommige scènes.

 

Op disk 2 van deze Collector Edition staat een Making of Das Weisse Band (38 min.) waarin uitgebreid aandacht wordt besteed aan de omvangrijke casting: 7000 kinderen werden uitgenodigd voor een screentest en in Roemenië rekruteerde een speciaal team meer dan honderd figuranten voor de rol van de plattelandsbewoners. Haneke vertelt ook hoe hij de volwassen cast samenstelde, hoe hij de locatie vond en hoe hij op het idee van de film kwam. Kinderen en acteurs worden uitgebreid geïnterviewd met voorop Susanne Lothar en Ulrich Tukur. De reportage is gestoffeerd met kleurenfragmenten op de set en dezelfde zwart-witscènes uit de film. Eén keer zien we een kleurenfragment dat de film niet heeft gehaald, maar deleted scenes zijn bij Haneke zeer zeldzaam omdat hij meestal op voorhand al zeer precies weet hoe hij de fragmenten na elkaar wil monteren. Tijdens het Festival van Cannes bevat o.a. de verplichte fotoshoot voor de pers op het befaamde red carpet, de uitreiking van de Palme d’Or aan Haneke door Isabelle Huppert (Le Temps du Loup, 2003) en een uitgebreid verslag over de interviewsessie van Haneke en zijn hoofdacteurs voor de internationale pers, waarin hij nogmaals bevestigt dat hij veel vragen stelt in zijn films, maar niet zinnens is om antwoorden te geven, want die ontkrachten d hele opzet van zijn producties. In een zeer intens Portret van Michael Haneke krijgt u vervolgens een duidelijk beeld van de regisseur aan de hand van een lang interview, fragmenten uit Das Weisse Band en uit zijn vorige films (o.a.   

Das Weisse Band van Michael Haneke werd terecht bekroond met de Palme d’Or, de Golden Globe en de European Film Award. Bij de uitreiking van de Oscars viel de film naast de prijzen, maar dat heeft beslist te maken met het weinig commerciële karakter (en de zwart-wituitvoering) en de speelduur van bijna twee en een half uur.  Das Weisse Band is de combinatie van een zachte thriller, een vlijmscherpe karakterstudie en een heimatfilm in de stijl van Edgar Reitz. De acteerprestaties zijn buitengewoon, het scenario inventief en gedurfd, de uitwerking verrassend en vooral geheimzinnig met een voorliefde voor suggestie. Disk twee van deze Collector Edition bevat bijna twee uur interessante extra informatie over Das Weisse Band, plus nog een pak materiaal uit deze en andere films. Een must voor de liefhebbers.