Degene die met een zwaard naar ons toekomt, zal sterven door het zwaard. Daar staat Rusland voor en daar zal het altijd voor staan. (Aleksandr Nevski)

 

Slechts weinig regisseurs die in het tijdperk van de stomme film furore maakten, slaagden erin om een succesvolle overstap naar de geluidsfilm te maken. Eisenstein mag dan slechts twee geluidsfilms (Aleksandr Nevski  en Ivan De Verschrikkelijke) hebben geregisseerd, toch worden ze beide als een meesterwerk beschouwd. Was Eisenstein in zijn vroegere films een grootmeester qua montagetechniek, dan is hij dat in zijn latere films voor zijn ingenieus schaduwspel.

 

In 1938 kreeg Eisenstein van Stalin de opdracht om het verhaal van Aleksandr Nevski te verfilmen. Deze grootvorst uit de 13e eeuw staat bekend als de stichter van het Russische Rijk en daarmee is hij het ultieme voorbeeld voor iedere Russische nationalist. Stalins bevel kwam trouwens niet geheel toevallig, want op het einde van de jaren 30 had Hitler een immense interesse in het Russische land. Het uitgestrekte gebied beschikt immers over een schat aan kostbare grondstoffen die de Führer nodig had voor zijn Europese veroveringstocht. Stalin sloot wel met Hitler een niet-aanvalsverdrag, het veelbesproken Molotov-Ribbentroppact, toch werd dat broze akkoord verbroken toen twee jaar later de Führer Rusland aanviel. Het was dan ook om die reden dat de Russische despoot besloot om de film opnieuw in roulatie te brengen, want net als Stalin, moest ook Nevski de agressie van de Teutonen bestrijden.
 

  

 

Na een bloederige slag met de Zweden in de 13^e eeuw, zit Rusland tussen twee vuren. Aan de ene flank wordt het aangevallen door de Mongolen, terwijl aan de andere kant de Duitse ridders oprukken. De bevolking is er allesbehalve gerust in, want ook al zijn de Mongolen niet bepaald de liefste doetjes, zijn ze niks in vergelijking met de wreedaardige Duitsers. Prins Aleksandr Nevski die op heldhaftige wijze de Zweden op de Neva versloeg, is niet opgezet met de onderdanige taal van zijn streekgenoten. Een echte soldaat verdedigt niet, hij valt aan. De minderbedeelden van Novgorod onthalen de stoere taal op luid gejuich, want ook zij willen maar al te graag de Duitsers verpletteren. De welgestelde burgers kiezen daarentegen voor hun rijkdom waarbij het doel de middelen heiligt, zelfs indien ze hun land moeten verraden.
 

     

 

Ondertussen is het naburige Pskov reeds ingenomen door de Teutoonse ridderorde die onder leiding staat van de meedogenloze Hubertus, een tirannieke veldheer die er genoegen in schept om de gevangenen op de meest beestachtige wijze te martelen. Wie films van Eisenstein heeft gezien, weet ook dat deze cineast niet verlegen zit om wat barbaarse beelden. Wie het niet gelooft moet maar eens kijken naar de scène waarin Hubertus gewetenloos enkele onschuldige kinderen op de brandstapel gooit. De rijken zijn echter niet door de afslachting geïmponeerd. Integendeel, op laffe wijze trachten zij de bewoners van Novgorod ervan te overtuigen dat ze niks te vrezen hebben van de Teutonen. Als je je medewerking verleent, komt alles goed en een thuisland is volgens hun niet meer dan de plaats waar je bed staat. Uiteraard beseffen deze landverraders dat hun snode plan enkel kan lukken indien ze erin slagen om de bevolking op te zetten tegen Nevski. De dappere prins is echter sterker dan verwacht en de vorst beraamt een geniaal strategisch plan dat op de bevroren Peipuszee zal worden uitgevochten, een slag die op 5 april 1242 wordt geleverd en de Russische geschiedenis voor eeuwig zal veranderen. De Russische vissers en boeren mogen er dan wel vrij weerloos uitzien tegenover de in maliënkolder gehulde Duitse ridders, toch slagen zij erin om met de nodige portie woede en nationale trots de vijand naar de bevroren zee te lokken. Wie niet slim is, moet sterk wezen, denkt Nevski. De uitrusting van de Duitsers is loodzwaar waardoor de ridders door het ijs zakken en de Duitse macht letterlijk versmoord wordt.
 

  

 

Zoals we van Eisenstein gewoon zijn, is de fotografie in deze prent prachtig en bij momenten vrij geniaal waarbij sommige fotografische vondsten je aan Ingmar Bergman doen denken. Eisenstein is een meester in het regisseren van massascènes waardoor de slag op de Peipuszee een cinematografisch orgasme is. De dialogen zijn eerder statisch en staan uiteraard bol van nationalistische uitspraken, maar wat had je verwacht van een film die gedraaid is onder het bewind van een dictator? Ondanks het theatraal en chauvinistisch tintje, blijft Aleksandr Nevski een film die tot de verbeelding van de jongere filmliefhebber kan spreken, al was het maar om aan te tonen dat het mogelijk is een grootse spektakelfilm te draaien zonder CGI-effecten.

 

BEELD EN GELUID
Deze klassieker is van heel wat beschadigingen gespaard gebleven waardoor we met volle teugen kunnen genieten van de prachtige fotografie. Helaas is het met de geluidskwaliteit heel wat minder gesteld, daar er vrij veel gekraak en geruis te horen valt. Naast een resem traditionele Russische liederen, is er ook de klassieke score die gecomponeerd is door Prokofjev .
 

  

 

Er is een fotogalerij aanwezig die amper 50 seconden duurt, wat uiteraard veel te weinig is om als een volwaardige extra te beschouwen.

 

Eisenstein bewijst in Aleksandr Nevski dat hij zowel in de stomme als in de gesproken film een grootmeester is. Het thema en de theatrale aanpak zijn misschien wat oubollig, maar toch doet deze film heel wat hedendaagse, peperdure producties verbleken.