FILM
Ergens in de jaren '70 vestigt auteur Alan Bennett (Alex Jennings) zich in de Londense wijk Camden, een typische wijk voor de nieuwe middenklasse. Het straatbeeld wordt echter danig ontsierd door de aanwezigheid van Mary Shepherd (Maggie Smith), een oud en koleriek vrouwtje dat in een bestelwagentje - of wat daar tenminste van overblijft - woont, en haar dagen onder meer vult met het schelden op de kinderen in de wijk die te veel muziek maken naar haar gading. De buren zijn maar wat blij, telkens Mrs. Sheperd besluit haar wagen enkele meters verderop te parkeren, want laten we het erop houden dat haar persoonlijke hygiëne alleen wordt geapprecieerd door de ratten en het ongedierte. Wanneer de gemeente een permanent parkeerverbod op straat uitvaardigt en Mrs. Shepherd haar bestelwagen autowrak noodgedwongen moet verplaatsen, biedt de schrijver de parkeerruimte voor zijn huis aan, die hij toch niet gebruikt - zij het met de voorwaarde dat het hoogstens voor drie maanden is. Het verblijf van Mrs. Shepherd zal echter vijftien jaar duren, en de schrijver geraakt gefascineerd door haar verborgen verleden, waarin ze de concertpianiste Margaret Fairchild was, die achtereenvolgens uit een klooster en uit een gekkenhuis is gaan lopen, en haar naam heeft veranderd nadat ze vluchtsmisdrijf heeft gepleegd in een ongeval waar haar nota bene geen schuld trof. En alhoewel het niet bijzonder fijn is dat Mrs. Shepherd op tijd en stond Alex' toilet gebruikt, is haar aanwezigheid een belangrijker troef voor hem om in het reine te komen met zijn verdoken homoseksualiteit en zijn stroeve relatie met zijn dementerende moeder (Gwen Taylor), die het niet normaal vindt dat hij háár niet in huis pakt, maar anderzijds wel die vreemde luis op zijn oprit tolereert. Mrs. Shepherd moet echter niet weten van liefdadigheid, en ze wijst de hulp van de sociale werkster (Cecilia Noble) af, bang dat ze haar in een instelling willen stoppen...




Toneelschrijver Alan Bennett baseerde zijn stuk op zijn eigen ervaringen met Mrs. Sheperd, die daadwerkelijk vijftien jaar resideerde op zijn oprit; de scheidingslijn tussen fictie en realiteit is in deze film dan ook flinterdun. Regisseur Nicholas Hynter maakt gebruik van een ietwat moeilijke vertelstijl, waarbij acteur Alex Jennings via split screen tweemaal in beeld komt, en voortdurend in discussie gaat met zichzelf; er wordt geïmpliceerd dat de éne Alan Bennett uit de film de schrijver als observator is, terwijl de andere de man is die daadwerkelijk de strapatsen van Mrs. Shepherd moet ondergaan. Het onderscheid is echter niet altijd even duidelijk, en de surrealistische sfeer werkt toch zeker in het begin alleen maar verwarring in de hand. Bovendien wordt op het einde van de film uitgezoomd, en zien we de cameraploeg aan het werk bij Bennetts huis; de échte Alan Bennett vereert bij die gelegenheid overigens de set met een bezoekje, wat ook op pellicule is vastgelegd. Een verhaal binnen een verhaal binnen een verhaal.

Dé reden waarom deze film echter vooral gemaakt werd, is om de immens populaire bejaarde actrice Maggie Smith, die als professor McGonagall in de Harry Potter-serie, maar vooral als Violet Crawley in Downton Abbey zichzelf heeft opgewerkt tot de best betaalde tachtigjarige van het moment, de rol te laten hernemen die ze in Bennetts toneelstuk in 1999 in het Queen's Theatre in Londen opvoerde. De film voelt ook echt aan als een toneelstuk, met slechts een beperkt aantal locaties - de flashbacks en een trip naar de kust van ons florissant oud besje niet meegerekend - en vooral lange monologen, die de vaart van de film niet veel goed doen. Voor een tragikomedie valt er eigenlijk niet veel te lachen, en The Lady In The Van zou dan ook een saaie, slaapverwekkende film zijn zonder de inbreng van de getalenteerde Britse actrice die met alleen al haar rol hier genoeg présence uitstraalt om een handleiding over acteren uit te puren, alhoewel de actrice toch een voorliefde schijnt te koesteren voor excentrieke personages. Maar she's doing what she does best! Naarmate we meer over haar personage te weten komen, wint de film aan momentum, alhoewel de spoiler over haar gewongen onderduiken - het vluchtsmisdrijf - al in de eerste seconde van de film aan de kijker getoond wordt, en Bennett ruim anderhalf uur / vijftien jaar nodig heeft om de puzzelstukjes in elkaar te passen. Het helpt natuurlijk ook wel dat Alex Jennings als Bennett gewoon een zeer enerverend en onsympathiek personage is, en dat - nu de grenzen tussen fictie en realiteit schijnen te verdwijnen - de film een beetje te veel tot een zelfverheerlijkend portret van Bennett verwordt.




Smiths personage is ook niet dadelijk aangenaam - u zou het ook niet leuk vinden als een bejaarde elke morgen in uw vuilnisemmer kwam kakken - maar haar Mrs. Shepherd heeft alleszins iets doorleefds als een vrouw die verworden is tot wat ze is door enkele ongelukjes die ze zelf niet helemaal in de hand had, en waar ze met haar gebrekkige emotionele intelligentie volledig verkeerd op heeft gereageerd. The Lady In The Van probeert ook een spreekbuis te zijn voor ongebreidelde tolerantie in tijden waarin zulks een schaars goed schijnt te worden; dat de tolerantie van Bennett zodanig ver uitstrekt dat hij daardoor vijftien jaar zijn oprit én zijn toilet ter beschikking stelt, lijkt me evenwel wat bij de haren gesleurd. Bennetts wrang gevoel voor humor doet je bovendien twijfelen of de man nu écht medelijden had met de arme dakloze op zijn oprit, of haar integendeel een potje zat uit te lachen, wellicht met het idee er zonder enige vorm van altruïsme in het achterhoofd, een boek over te kunnen schrijven. Nicholas Hynter is echter een bekwaam regisseur, en de film ademt echter de authentieke Britse flair uit van veel van zijn genregenoten; Mrs. Shepherd zit in haar eponieme bestelwagentje naar de (afgetapte) televisie te kijken hoe Margaret Thatcher de oorlog verklaart aan Argentinië omwille van de Falklandcrisis, en kankert op de hulpverleners die haar uit barmhartigheid drie (!) jassen cadeau doen, hen uitscheldend dat er in haar camionette geen plaats is voor drie jassen. We mogen overigens blij zijn dat er niet zoiets bestaat als dvd's met geur, want ander zou de uitdrukking stank voor dank bij deze een totaal nieuwe dimensie krijgen.

BEELD EN GELUID
De beeldkwaliteit van The Lady In The Van is zonder meer goed; met slechts een beperkt aantal locaties en totaal ontdaan van elke vorm van speciale effecten - behalve dan de split screen om Alex Jennings altijd in tweevoud te tonen - kan de aandacht voornamelijk gefocust worden op de natuurlijke kleuren, de details in het gedelapideerde *ahem* "interieur" van Mrs. Shepherds busje en de textuur van de upper middle class-huisjes van Camden. Details zoals de roestplekken en de lamentabele kwaliteiten van Maggie Smith als schilder komen goed uit de - vergeef me deze flauwe woordspeling - verf. De DTS-HD MA 5.1-track volstaat ruimschoots voor deze dialooggedreven film; er wordt slechts tweemaal gebruik gemaakt van de mogelijkheden van het medium: één keer in de openingsscène, waarin de aanrijding wordt getoond, en een tweede maal wanneer twee jonge hooligans het nodig vinden om het rare kwezeltje in haar minibusje te terrorizeren.




EXTRA'S
Het bonusmateriaal biedt een paar mogelijkheden om wat meer te weten te komen over het ietwat ongewone achtergrondverhaal bij deze film. In het audiocommentaar vertelt regisseur Nicholas Hytner hoe hij van The Lady In The Van eerder een minimalistische film wilde maken waar de inhoud primeert op de vorm. In Playing the Lady: Maggie Smith as Miss Shepherd (6:22) steekt iedereen die bij de film betrokken was, de loftrompet over Maggie Smiths talent, inclusief Smith zelf, en voor één keer mag dat eens geen valse bescheidenheid heten. The Making of Lady in the Van (13:46) leert ons hoe Nicholas Hynter onder meer ter voorbereiding de echte inwoners van Camden ging interviewen, de toneelopvoering bestudeerde en hemel en aarde bewoog om Maggie Smith haar rol te herhalen. The Visual Effects (7:29) behandelt feitelijk uitsluitend de schizofrene dubbelrol van Alex Jennings. Na drie verwijderde scènes (4:34), een trailer (1:58) en het nodige handjevol cross-promotionele trailers is de grote Maggie Smith-show afgelopen.

CONCLUSIE
Rekening houdend met het feit dat Maggie Smiths toneelcarrière nog tien keer groter is dan haar toch al niet zo bescheiden filmcarrière, moet je The Lady In The Van vooral zien als een poging om nog een souvenir van haar toneelprestaties te bewareren voor het nageslacht, want laten we eerlijk wezen, dertig jaar zal haar carrière niet meer duren. The Lady In The Van is dan ook voornamelijk The Maggie Smith One Woman Show, want er zijn betere tragikomedies uit het Verenigd Koninkrijk op de markt. Vooral een film voor wie het een beetje meer bizar mag zijn - de rest pakt beter Downton Abbey nog eens ter hand.