1976. We herinneren er ons niets meer van, maar naar het schijnt was het een zomer om u tegen te zeggen. Het was ook het jaar dat men de VHS-tape uitvond. Op tv had je Het Rad Van Fortuin en er bestond zoiets als Kunstzaken. TV was toen niet meer dan het schaarse aanbod van de Nederlandse kanalen, een paar Franse en Duitse zenders maar vooral was het bij ons de BRT die de plak zwaaide. Een staatsomroep die het voor de komst van VTM alleen voor het zeggen had en die in feite mocht uitzenden wat ze wilden. Er is toch geen ander tv-station en we hebben toch geld genoeg, nietwaar! Het getuigt van snobisme, want niet iedere burger was tevreden dat hij naar bed werd gestuurd met een gedicht van Herman De Conninck dat voorgelezen werd door Regine Clauwaert. Maar daarnaast had je ook het voordeel dat er mogelijkheden bestonden die nu niet meer denkbaar zijn. Een daarvan was Made In Vlaanderen. Een programma prime time op zondag waarbij men een Vlaamse film toonde die gemaakt werd met geld van de staatskas. Het lijkt op communisme van het zuiverste water, maar het bood cineasten van hier wel kansen die ze nu niet meer krijgen, of ze moeten plat op hun buik voor de commerce gaan liggen. Een van de films die in dat kader werden getoond was De Komst Van Joachim Stiller van Harry Kümel.

Dat men in België niet altijd even dierbaar met zijn kunstenaars omgaat wordt helaas bewezen met de wat vergeten (om niet te schrijven fel onderschatte) Harry Kümel. Deze Vlaamse cineast was één van de weinigen die in dit land de moed had om het pad van de boerenroman te verlaten en met een geheel eigen stijl cinema te creëren. Dat maakt hem in het buitenland tot een cultfilmmaker van wie onlangs het grensverleggende Daughters Of Darkness op 4K is verschenen. Ter vergelijking: in eigen land is deze film niet eens fysiek uitgebracht. Kümel keek verder dan zijn Vlaamse neus lang was en in 1971 verfilmde hij Jean Rays roman Malpertuis en wist hij zo waar de onuitstaanbare Orson Welles te strikken die weliswaar louter naar de set afzakte om zijn vette cheque te kunnen innen. Maar toch, je moet het als Belgisch filmmakertje toch maar doen! Verder maakte hij Het Verloren Paradijs met Willeke van Ammelrooy en het sterk erotisch getinte, maar compleet geflopte The Secrets Of Love uit 1985. Veel films heeft Kümel uiteindelijk niet gemaakt, maar bij het begin van de jaren '90 ging met de verfilming van Eline Vere, het boek van Louis Couperus, een droom in vervulling. Het werd een internationale productie met onder meer Monique van de Ven, maar ook deze film kwam niet echt boven water drijven. Ergens daartussen, 1976 om precies te zijn, zat De Komst Van Joachim Stiller.

Een verfilming (in feite een televisiebewerking) van het gelijknamige boek van Hubert Lampo, en die is misschien wel samen met Ward Ruyslinck het beste wat je kan vinden op de Vlaamse literaire markt, en mocht je dat niet geloven, dan mag je er zeker van zijn dat deze Antwerpenaar de Belgische grondlegger is van het magisch realisme. Verhalen die iets te maken hebben met magie, esoterie en paranormale verschijningen. Dingen die je wel voelt, maar nooit kan uitleggen en dat uit zich ook in zijn romans, en zeker ook in deze verfilming. Een uitleg is er niet omdat er simpelweg geen uitleg is. Op zich misschien vreemd voor de doorsneekijker, maar troost je met de gedachte dat er niemand op deze aardbol rondloopt die in feite weet wat Lynch met Twin Peaks wilde zeggen, maar het blijft wel één van de allerbeste tv-series ever.

Oorspronkelijk uitgezonden in drie delen, maar Kümel zag het liever als één geheel en Cinematek ging in op de wil van de regisseur waardoor het een langspeelfilm van ruim 150 minuten is geworden. Zelfs een aanrader voor sinjoren die niet meteen iets met deze film voelen, want op Zaman en Zware Jongens (en eventueel The Antwerp Killer) na zag je op pellicule maar zelden zo’n mooie authentieke beelden van de Antwerpse binnenstad van vroeger. Kümel trok er zich niks van aan dat miljoenen Vlamingen meekeken en ging geheel zijn eigen weg wat tot prachtige visuele taferelen leidt zoals de Brabofontein en het schoon verdiep van Antwerpen dat is omhuld door allerlei psychedelische kleuren. Het is het vreemde relaas van een Antwerpse journalist die van de ene verbazing in de andere valt. Hij hoort in het midden van de nacht de beiaard terwijl anderen dat niet horen, hij ziet werken op de openbare weg die nooit hebben plaatsgevonden of hij krijgt een brief uit 1919 die veertig jaar onderweg was. De enige constante in deze vreemde rollercoaster van onverklaarbare gebeurtenissen is dat alles gelinkt wordt met de naam 'Joachim Stiller'.

De film is zeker niet beter dan het boek, uiteraard niet. En de film laat je met meer vraagstukken achter dan het werk van Lampo zelf. Zo valt alles psychologisch te verklaren en gaat alles terug naar de archetypen van Jung en de verdringing uit de psycho-analyse van Freud die dienst doet als een soort van afweermechanisme. Haarfijn legt Kümel dat niet uit en doet voor deze materie beroep op de kennis van de kijker, die daar dus in de meeste gevallen niets van afweet, en daardoor komt het einde ook wel wat verwarrend over. Ook minder expliciet in het filmscript aanwezig is het religieuze gedeelte, wat bij Lampo toch een niet onbelangrijke element van de roman was. Maar goed, wie het boek wil lezen, moet maar de 200 pagina’s van Lampo op de schoot nemen. De verfilming van Kümel houdt stand en hoe, alhoewel er iemand op de set moet hebben gestaan die dacht dat de haartooi van Ward De Ravet ronduit ridicuul was. De Komst Van Joachim Stiller is zo’n film die iets met je doet, zoals bijvoorbeeld het besef dat niet alles in het leven te vatten valt. 

De Komst Van Joachim Stiller kan zeker niet wedijveren met hetgene je tegenwoordig te zien krijgt op Vlaams cinema-niveau en dat is maar goed ook! Harry Kümel heeft een zeer eigen stijl (wat sowieso op filmgebied in Vlaanderen een uitzondering was) en hoewel dit werk niet evenredig is met Lampo’s meesterwerk een surrealistisch meesterwerkje dat je gezien moet hebben.

BEELD EN GELUID

Deze film werd uitgebracht door Cinematek, wat staat voor het Koninklijk Belgisch Filmarchief en dus tevens de behoeder is van onze Vlaamse filmpjes, en dan verwacht je toch wel een toprelease op technisch vlak. Zo zijn we! En jawel, deze dvd is tot in de puntjes verzorgd en het lijkt bij momenten wel alsof er een Blu-ray in je lader is gesukkeld. Zo mooi, zo gedetailleerd en zo’n heerlijke '70's-vibe vind je maar zelden op dvd’s van Vlaamse films. De geluidsband is een Dolby Surround 2.0 en is voorzien van Nederlandse en Engelse ondertitels, wat bij momenten een must is als Antwaarps niet je moedertaal is. De geluidsband is verouderd, maar ook hier mooi gerestaureerd.

EXTRA'S