:: BESPREKINGEN ::
DVDInfo.be >> Bespreking >> CATCH-22
CATCH-22
Bespreking door: William - Geplaatst op: 2014-04-04
FILM
Joseph Hellers debuut roman Catch-22 (1961) was destijds een instant succes. De auteur deed er naar eigen zeggen tien jaar over om de dialogen helemaal goed te krijgen, maar toen het boek uiteindelijk verscheen paste het precies in het tijdskader, want ondertussen waren de VS in een nieuw conflict in Zuid-Oost-Azië verwikkeld en Hellers kritische kijk op het oorlogsbedrijf was gesneden koek voor de anti-Vietnambeweging. Het verhaal speelt zich af in 1944 tijdens de Tweede Wereldoorlog. De Amerikanen hebben grote delen van Zuid-Italië ingenomen en voeren bombardementen uit op het door de Duitse troepen bezette deel van het schiereiland van op hun basis op het eiland Pianosa. Het hoofdpersonage is luchtmachtkapitein John Yossarian (Alan Arkin) die er genoeg van heeft, want hij is bang dat hij op een keertje niet meer naar de basis terug zal keren. Hij wil naar huis en dus probeert hij om zich gek te laten verklaren, want alleen wie niet goed bij z’n verstand is mag de dienst verlaten, maar dat is tegelijk in tegenspraak met de absurde en nooit neergeschreven Paragraaf 22 (Catch-22) die zegt dat iedereen die uit de hel van de oorlog weg wil eigenlijk heel goed bij z’n verstand is…

 

Regisseur Mike Nichols nam een groot risico toen hij besloot om Hellers roman naar het witte doek te vertalen, want de combinatie van zwarte humor, absurdisme, sarcasme, droomsequenties en flashbacks werkt uitstekend in het boek, maar het ontbreken van een sterke en alles dominerende verhaallijn én het feit dat John Yossarian in de tweede helft van het boek een veel minder prominente rol speelt, het heeft de regisseur tot keuzes verplicht die het effect van Hellers boodschap grotendeels tenietdoen. Nichols houdt de grote thema’s uit Catch-22 over, maar het onderling verband is grotendeels zoek en alleen de echte eyecatchers (overigens allemaal uit het boek gelicht) toveren een glimlach op de lippen, terwijl zo veel andere scènes quasi onbegrijpelijk blijven voor wie het boek niet heeft gelezen. Dat heel veel grapjes en oneliners betrekking hebben op typisch Amerikaanse situaties waarmee wij in Europa niet vertrouwd zijn of waarvan we geen flauw vermoeden hebben, het is niet te vermijden, maar het zet een domper op de pret en het verklaart ook waarom het effect van boek én film een flink stuk kleiner was in onze contreien.

 

Het grootste probleem met de verfilming van Mike Nichols is evenwel dat hij er niet in slaagt om bij de kijker sympathie op te wekken voor z’n personages. In een poging om de toon van Hellers dialogen te evenaren, kiest hij constant voor overacting in plaats van een evenwicht te zoeken tussen de waanzin en de angst van sommige van z’n personages enerzijds en het onderkoelde realisme van hun penibele levensvoorwaarden anderzijds. Bijgevolg zijn figuren zoals Yossarians direct chef kolonel Catchcart (Martin Balsam) en korpsoverste generaal Dreedle (Orson Welles) totaal ongeloofwaardig en is Anthony Perkins (als kapitein-aalmoezenier A.T. Tappman) met zijn eenvoudige en ongekunstelde aanpak zowat de enige van het zootje die normaal lijkt, op John Yossarian na, want ondanks vlagen van verbijstering naar aanleiding van de dood van zijn collega en piloot Snowden, komt hij toch weer elke keer op beide voeten terecht om voor de kijker getuigenis af te leggen van de krankzinnige levensvoorwaarden van soldaten in een oorlogssituatie.

 

Het absurdistische taalgebruik en de hele sfeer die Nichols in z’n film stopt, het zijn stoplappen uit de jaren 70 en 80 toen het modieus was om anti-dit en anti-dat te zijn. Anno 2014 werkt het een flink stuk minder goed, tenzij je als kijker in de bewuste periode zou zijn blijven steken uit principe of gewoon uit nostalgie. Anthony Perkins (Murder On The Orient Express, 1974) maakt zoals eerder aangegeven de beste indruk, maar Alan Arkin (Argo, 2012; Jakob The Liar, 1999) komt goed in de buurt, want als kijker begrijp je z’n angst om te sterven voor een zaak die niet de zijne is – alhoewel oorlogvoeren in Amerika meestal wordt voorgesteld als een daad van vaderlandsliefde en men dat nog schijnt te geloven ook – en heb je ook met hem te doen als blijkt dat het hele opzet een valkuil is om mensen in het systeem te houden. De verhaallijn over de illegale handel in het kamp, waardoor Eerste Luitenant Milo Minderbinder snel rijk hoopt te worden (hij ruilt de parachutes uit de gevechtsvliegtuigen en de morfine uit de verbanddoosjes tegen spullen die hij elders makkelijk kan verkopen), werkt eveneens veel beter in het boek dan in de film, want Nichols lijkt het er allemaal toch een beetje zonder veel structuur in te hebben gestopt.

 

Wellicht is er hier en daar nog wel iemand die van dit soort nonsensicale producties houdt en die de absurde oneliners en de bizarre dialogen prachtig vindt; jammer genoeg gaat het met dergelijke films vaak zoals met monumenten: ze blijven langer overeind dan eigenlijk zinvol is.

 
BEELD EN GELUID
Ondanks z’n leeftijd, oogt deze film nog uitstekend, zij het dat de kleuren er een beetje polaroidachtig uitzien en dat de digitale remastering korrelvorming tot gevolg heeft. Het geluid is oké, maar niet sensationeel.

 
EXTRA’S
De Originele Bioscooptrailer, een overbodige Fotogalerij en Audiocommentaar in het Engels, Frans, Duits, Italiaans en Spaans.
 
CONCLUSIE
In de periode na de Tweede Wereldoorlog en tijdens de Vietnamoorlog in de jaren zeventig hield Joseph Hellers Catch-22 de vinger aan de pols, want de westerse maatschappij was nog redelijk in de ban van de voorbije grote oorlog en zag die in Zuid-Oost-Azië als een slecht voorteken voor de toekomst. Het amateurisme van toen heeft evenwel plaats gemaakt voor professionalisme op alle niveaus (opleiding, materiaal, knowhow) en situaties zoals in deze film kan je je in het tijdperk van stealth-bommenwerpers, drones en telebestuurde mariniers echt niet meer voorstellen. Wel grappig dus, maar ook flink belegen.




cover




Studio: Paramount

Regie: Mike Nicols
Met: Alan Arkin, Martin Balsam, Richard Benjamin, Arthur Garfunkel, Jack Gilford, Buck Henry, Bob Newhart, Anthony Perkins, Paula Prentiss, Martin Sheen, Jon Voight, Orson Welles

Film:
6,5/10

Extra's:
3/10

Geluid:
8/10

Beeld:
8/10


Regio:
2

Genre:
Komedie

Versie:
Benelux (NL)

Jaar:
1970

Leeftijd:
16

Speelduur:
117 min.

Type DVD:
SS-DL

Barcode:
5014437818836


Beeldformaat:
2.35:1 anamorf PAL

Geluid:
Engels Dolby Digital 5.1
Frans Dolby Digital Mono 1.0
Duits Dolby Digital Mono
1.0
Italiaans Dolby Digital Mono 1.0
Spaans Dolby Digital Mono 1.0


Ondertitels:
Nederlands, Engels, Frans, Duits, Arabisch, Kroatisch, Bulgaars, Deens, Tsjechisch, Fins, Grieks, Hebreeuws, Hongaars, IJslands, Italiaans, Noors, Pools, Portugees, Roemeens, Sloveens, Spaans, Zweeds, Turks, Engels voor Gehoorgestoorden
Extra's:
Originele Bioscooptrailer
• Fotogalerij
• Audiocommentaar (Engels, Frans, Duits, Italiaans en Spaans)

Andere recente releases van deze maatschappij