FILM
Advocaat Govert Miereveld (Senne Rouffaer) zit nerveus te draaien op zijn bureaustoel. Hij wacht op z’n dochtertje die hem thee brengt en z’n vrouw die voor z’n gestreken pak zorgt. Hij drinkt afwezig z’n kopje leeg en passeert langs z’n kapper voor een weldoende duimmassage. Bijgevolg is hij te laat op de prijsuitreiking op de plaatselijke middelbare school waar een aantal 18-jarige meisjes afstuderen. De schepen (wethouder) van Onderwijs (Luc Philips) en de secretaresse van de school, juffrouw Freken (Hilda Van Roose), kijken zuur over deze schromelijke laattijdigheid en Govert schaamt zich voor zijn tekortkoming. Maar er is ook goed nieuws: volgend schooljaar krijgt hij definitief de post van rechter Brantink (François Bernard) die zijn tijdelijke opdracht in de school opgeeft en die hem, Miereveld, voorgedragen heeft als zijn opvolger – wat een hele eer is uiteraard. Daarmee kan de prijsuitreiking beginnen en Brantink in de bloemetjes gezet worden. Eén van de laureaten is Fran (Beata Tyszkiewicz) en Govert koestert tedere gevoelens voor het meisje en blijkbaar worden die beantwoord en Govert is over zijn toeren, want na vandaag zal hij Fran nooit meer zien. Hij probeert nog in haar buurt te komen via een boek dat ze van hem te goed heeft, maar uiteindelijk ziet hij Fran niet meer terug.

Drie jaar passeren en Govert probeert in die tijd zijn gevoelens onder controle te krijgen. Hij neemt ontslag op school, wordt medewerker op het paleis in Brussel en verhuist met zijn gezin naar een onopvallend rijtjeshuis. Op een dag nodigt een collega hem uit om een lijkschouwing bij te wonen van een anoniem lijk, een wansmakelijke aangelegenheid waarvoor Govert liever had bedankt, maar niet durfde. 's Avonds, in het hotel komt hij Fran tegen die in de stad is voor een muziekoptreden in de schouwburg. Ze zien elkaar maar even op de trappen in de foyer, maar later op de avond is de zangeres niet meer te bespeuren. Govert gaat dan maar naar haar kamer waar Fran hem een aantal bekentenissen doet die hard aankomen. Met een revolver in de buurt is een drama dan gauw gebeurd.

André Delvaux past het boek van Johan Daisne aan voor zijn scenario en vermeldt bijvoorbeeld niet dat Govert Miereveld een zieke man is die in een inrichting zit. De toeschouwer ziet vanaf het prille begin dat er met de kerel iets aan de hand is en dat er een eigenaardige en min of meer dreigende sfeer om zijn hoofd hangt, maar beseft niet dat wat hij ziet puur Goverts kijk op de dingen is. Er is natuurlijk sprake van veel innerlijke dialoog en gemijmer van de hoofdfiguur waardoor het duidelijk is dat het om zeer persoonlijke ervaringen gaat, maar de afstand tussen realistische fragmenten, droombeelden en waanvoorstellingen van Miereveld zijn niet makkelijk van elkaar te onderscheiden: gaat het er op de prijsuitreiking werkelijk zo aan toe met een stuurs kijkende secretaresse en een schepen van onderwijs die vooral zichzelf belangrijk vindt? Is de achtervolgingswaanzin van Govert ingebeeld of echt? Is het vocht op zijn gezicht zweet of is er sprake van tranen? Vermoordt hij Fran in haar hotelkamer of niet? De toeschouwer komt door de aanpak van Delvaux niet zo makkelijk tot het besef dat Govert steeds meer hallucineert en minder vat heeft op de realiteit. Pas wanneer de arme kerel tegen het einde van de film in een inrichting zit, dringt de idee zich op dat wat we zien niet noodzakelijk is wat we denken dat we zien.

De Man Die Zijn Haar Kort Liet Knippen is dan ook geen gewone film: Johan Daisne ontwikkelde een concept dat Magisch Realisme wordt genoemd en dat moeilijk met een eenduidige regel te verklaren is. Het gaat in elk geval over realisme en droom, waarbij het onderscheid tussen beide niet noodzakelijk duidelijk is of aangekondigd wordt. Het procédé laat toe om innerlijke beleving en psychologische verwerking naadloos aan verhaalwendingen te koppelen die zich in de realiteit afspelen, van inbeelding naar uitbeelding over te schakelen in hetzelfde tijdssegment. Wat dat betreft geen probleem, er zijn wel meer films die – maar dan zonder het gebruik van dure woorden - droom en werkelijkheid mengen (Wild At Heart van David Lynch om er maar eentje te noemen). Mocht de eersteling van André Delvaux voor de rest dezelfde kwaliteiten hebben als vergelijkbare buitenlandse films uit dezelfde periode, was er geen vuiltje aan de lucht. Maar dat is niet het geval: het verhaal stuitert voort met veel lege plekken en overbodige scènes (het luchtje scheppen tijdens de rit naar de lijkschouwing), verkeerde ensceneringen (Fran die op de prijsuitreiking het lied Drie Koningen zingt, waarvoor een veel te professionele en vooral veel te diepe vrouwenstem is gebruikt), foute casting (Beata Tyszkiewicz als Fran is een veel te 'rijpe' actrice voor een meisje van 18, maar wat meer stoort is het feit dat deze Poolse mevrouw het Nederlands totaal onmachtig is waardoor we ze tijdens Drie Koningen zelfs niet zien playbacken) en archaïsch Nederlands à la 1946 (de periode waarin het boek is geschreven) dat André Delvaux ter hoogte van 1965 zonder probleem had kunnen, mogen en moeten actualiseren en moderniseren.

Eind 1965 kunnen de Vlamingen De Man Die Zijn Haar Kort Liet Knippen op televisie zien. Bij de BRT legt filmbaas Jos Op De Beeck flink wat geld op tafel en regisseur André Delvaux verfilmt het literaire werk met de instemming en de goedkeuring van de auteur zelf. Maar de teleurstelling is algemeen: specialisten en publiek reageren koel. Men verwijt Delvaux o.a. langdradigheid, grote afstandelijkheid en een slechte hoofdactrice. In het buitenland is er na een moeizame start sprake van meer enthousiasme en zelfs groot succes: Michel Cournot van Le Nouvel Observateur vergelijkt de film met Citizen Kane en in Les Cahier Du Cinéma staat ie op de vijfde plaats van de beste films van 1966. De film krijgt ook een screening op het Festival du Jeune Cinéma in Hyères en wordt er bekroond met de Khalimer-prijs, daarna met de Prijs van de Jonge Kritiek op het Festival du Jeune Cinéma in Pesaro, met de Bijzondere Prijs op het Festival van Mannheim en de Sutherland Trophy van het British Film Institute als de origineelste film van 1966 in het National Film Theatre. Voorts selecteert men de film voor het New York Film Festival, de festivals van Tunis en Barcelona en in 1966 herziet de Belgische filmpers dan maar met het schaamrood op de wangen haar mening en bekroont De Man Die Zijn Haar Kort Liet Knippen met de Grote Prijs op het 7de Festival van de Belgische Film. Maar: maakt dat alles van deze film een meesterwerk? Heeft er iemand sindsdien deze film nog zien opduiken in buitenlandse Beste Film-lijstjes die Citizen Kane altijd in de top-5 plaatsen? Wat is er van het enthousiasme van toen overgebleven na 40 jaar?

BEELD EN GELUID
Het beeld van deze dvd is uitstekend. Er zijn geen beschadigingen en vuiltjes te zien en dat komt door de digitale restauratie van het origineel onder de beste omstandigheden. Qua belichting en zwart/wit-contrasten is er niet echt iets spectaculairs te melden. Deze film valt niet op door extravaganties op één van beide vlakken. Het geluid is gedigitaliseerd van een niet perfect optisch signaal omdat het gebruikelijke magnetische spoor niet meer beschikbaar was. Dat laat lidtekens na op de dvd en resulteert in een lagere kwaliteit dan de restaurateurs wellicht voor ogen hadden.

EXTRA'S
Het Koninklijk Filmarchief heeft zich inmiddels een goede naam opgebouwd wat de extra’s op dvd's betreft. Deze dvd is geen uitzondering op die regel met de zeer degelijke en interessante documentaire De Man Die Zijn Haar Kort Liet Knippen Archieven (ruim 36 minuten)van Erik Martens, hoofdredacteur en mentor van dit project, over auteur en regisseur van deze film. Zoals bij alle vorige gelegenheden is zijn bijdrage degelijk gedocumenteerd en met kennis van zaken gemaakt. Alleen al voor de unieke Archieven-documentaires is de aanschaf van deze dvd-reeks aan te bevelen. Achter Het Scherm (1966) van François Beuckelaers en André Delvaux is een Making of-documentaire over Les Demoiselles De Rochefort met Catherine Deneuve en Gene Kelly, de eerste Franse muziekfilm naar Amerikaanse snit. Het is een documentaire in 5 afleveringen (40 minuten) in opdracht van de BRT met gedenkwaardige dansscènes o.l.v. de Britse choreograaf Norman Maen en interviews met alle betrokkenen. L'Auteur Dans La Cité is een korte voordracht van André Delvaux in oktober 2002 – kort voor zijn dood overigens datzelfde jaar – op het Encuentro Mundial De Las Artes over zijn leven en werk in het Belgische kader. Voor de collega’s vertelt hij op bijna pathetische wijze dat de unitaire Belgische filmindustrie uiteengevallen is in een Vlaamse en een Franstalige tak waarbij de laatste op internationale bijval kan rekenen terwijl de Vlaamse filmsector (door de taalbarrière) nauwelijks bekend is. Het siert André Delvaux – die zijn meeste films in Frankrijk en in de taal van Molière heeft gedraaid – dat hij de Vlaamse film zo ter harte neemt, maar Oscaroverwinningen van de Nederlandse films Karakter en Antonia én het grote internationale succes van Lars von Trier en Emir Kusturica (allebei afkomstig uit een klein taalgebied) bewijzen dat het uitblijven van succes niét aan de taal ligt of de grootte van het producerend land. Misschien had Delvaux beter gewezen op het provincialisme en het protectionisme, de ons-kent-ons-mentaliteit of het Belgique à papa bij de toekenning van overheidssteun aan filmproducenten en het gemis aan visie en objectieve maatstaven bij het vooraf bepalen van de kwaliteit van een scenario en het inschatten van de kansen op de eigen en de internationale markt. Of misschien liggen de filmonderwerpen in Wallonië gewoon op straat, wie zal het zeggen?

CONCLUSIE
De Man Die Zijn Haar Kort Liet Knippen, de eerste lange speelfilm van André Delvaux op een boek van Johan Daisne is een zgn. magisch-realistische productie waarin droom en werkelijkheid van de hoofdpersoon door elkaar lopen zonder duidelijke waarschuwing. Het verhaal op zich is in orde, de verfilming laat op tal van vlakken kwalitatief te wensen over. Senne Rouffaer levert een professionele, soms wat té dramatische en onpersoonlijke prestatie af, voor zijn tegenspeelster, de Poolse actrice Beata Tyszkiewicz, waren er vast en zeker Vlaamse alternatieven zonder de nadelen van een Nederlandsonkundige, iets té oude en té vampachtige figuur voor een 18-jarig meisje. De spreektaal is ouderwets en gekunsteld. In de loop der jaren is deze Delvaux opgeklommen tot het niveau van klassieker en daar hoort deze icoon ook thuis. Maar een goede verfilming, nee, daarvoor voldoet De Man Die Zijn Haar Kort Liet Knippen te weinig aan de minimale kwaliteitsvoorwaarden die tegenwoordig gelden voor nieuwe zowel als voor oude films. De technische kwaliteit is redelijk en de extra's zijn meer dan de moeite waard. Wie zich al een aantal titels uit deze reeks heeft aangeschaft hoeft dus niet te twijfelen.

In de reeks Kroniek van de Vlaamse Film 1955-1990 verschenen eerder ook al Meeuwen Sterven In De Haven, Mira, De Loteling, Verbrande Brug, De Witte Van Sichem, Brussels By Night en Crazy Love. Nog te verwachten titels: Louisa, Een Woord Van Liefde, Malpertuis en Joachim Stiller.