Deze film maakt deel uit van de negendelige Powell And Pressburger Collection waartoe ook nog The Life And Death Of Colonel Blimp, A Canterbury Tale, I Know Where I'm Going, A Matter Of Life and Death, The Red Shoes, The Battle Of The River Plate, Ill Met By Moonlight en They're A Weird Mob behoren. Recent verscheen een update van deze boxset die Black Narcissus en Tales Of Hoffman toevoegt aan de collectie.

FILM
Toen de Nazi's in september 1939 Polen binnenvielen en daarmee het startschot gaven tot de Tweede Wereldoorlog, werden niet enkel de legers van de geallieerde landen ingeschakeld om Hitler te bestrijden, maar ook de propagandamachines. En gezien toentertijd de bevolking gemiddeld zo'n dertig keer per jaar naar de bioscoop trok, ging men eerst aankloppen bij de filmindustrie om opbeurende propagandafilms te draaien. Die moesten niet enkel de troepen een hart onder de riem steken, maar ook het publiek aanzetten tot het kopen van oorlogsobligaties om het conflict geldelijk te ondersteunen. In 1940 verschenen de eerste dergelijke propagandafilms in de zalen, maar de ware vloedgolf volgde pas een jaar later toen de ene brandend actuele oorlogsfilm na de andere het scherm haalde.

In Engeland ontmoetten dat jaar een tegen heilige huisje schoppende jonge regisseur en een gevluchte Hongaarse schrijver wiens kennis van de Engelse taal beperkt was elkaar voor het eerst. Hun namen waren Michael Powell en Emeric Pressburger en onder hun tweetjes zouden ze de komende vijf jaar de kroonjuwelen van de filmische propaganda produceren: prachtige meeslepende epossen met één oog op het Europese conflict en een ander op artistieke uitmuntendheid. De eerste vrucht van hun samenwerking, een verhaal over gestrande U-bootnazi's in Canada, werd 49th Parallel gedoopt.



De film kiest meteen intrigerende maar voor die tijd controversiële protagonisten. 49th Parallel volgt immers de pogingen van een Duitse U-bootcrew om zich een weg door Canada te banen richting de 49ste lengtegraad die de grens vormt tussen Canada en de toen nog neutrale Verenigde Staten. Op hun route komen ze in contact met eskimo's, Franstalige avonturiers, leden van een Christelijke sekte en een Britse kunstliefhebber. De ontmoetingen hebben grote spanningen tot gevolg, zowel tussen de Canadezen en de Duitsers als tussen de U-bootcrewleden zelf. Maar ook de autoriteiten, die de Duitsers steeds dichter op de hielen zitten, jagen de spanning de hoogte in.

De premisse van 49th Parallel is zonder meer voer voor een potentieel opwindend en relevant oorlogsverhaal, maar helaas rammelt er nogal wat in de uitwerking. Het kiezen van Duitsers als protagonist werkt bijvoorbeeld niet goed omdat het scenario hen als zwart-witte nazikarikaturen afschildert. Er is goedheid te vinden onder sommigen van hen, maar die wordt steevast de kop ingedrukt door interventies van slechtheid in de persoon van de bevelhebber van de troep. Ook wordt je als kijker voortdurend heen en weer geslingerd tussen plots, situaties en locaties die niet noodzakelijk een coherent geheel vormen. Je krijgt het gevoel dat Emeric Pressburger drie of vier ideeën voor aparte speelfilms in één scenario heeft willen combineren wat resulteert in een opeenvolging van goede scènes die echter in successie een deel van hun kracht verliezen.
Een goed voorbeeld is de sequentie halverwege de film die zich afspeelt in een nederzetting van een christelijke sekte. De Duitsers worden er vriendelijk ontvangen, hoewel het voor velen duidelijk is dat zij nazi's zijn. De vredelievende samenleving heeft een heilzaam effect op Vogel, een lid van de U-bootcrew dat voor zijn verplichte dienstneming in Hitlers leger bakker was. Hij krijgt de kans zijn broodbakkunsten met de groep te delen en leeft helemaal op, vergeet er de ontsnapping richting Amerika zelfs van. Gekoppeld aan Vogels sympathie voor een onschuldig 16-jarig meisje levert dat niet enkel de meest ontroerende momenten van de film op, maar ook de meest thematisch relevante omdat Powell en Pressburger in deze scènes aantonen hoe goed en slecht in realiteit slechts schakeringen van een tussengrijs zijn. Maar de tocht richting de 49ste parallel moet worden voortgezet en dus wordt het intrigerende segment bruusk – en grotesk propagandistisch – afgebroken.



De sekte-sequentie herbergt ook de beste acteerprestaties van de prent. Vooral Anton Walbrook excelleert als Peter, de sceptische maar eerlijke leider van de groep. Niall McGinnis, als Vogel, levert eveneens een prachtige, genuanceerde vertolking af. De rest van 49th Parallel grossiert echter in performances die op zijn best wisselvallig te noemen zijn. Als de leider van de Duitsers zet Richard George een aartsslechterik neer met weinig ruimte voor empathie en ook de rest van de crew van de U-boot is niet meer dan wat naamloze pionnen in de plot. Leslie Howards portret van een patriottische Britse kunstliefhebber krijgt des te meer weerklank als je weet dat hij amper twee jaar na het inblikken van deze film zelf om het leven kwam in een oorlogssituatie. Worst-in-show is dan weer voorbehouden voor de grootste naam uit de cast, Laurence Olivier, die een potsierlijk en ongeloofwaardig Frans accent boven haalt en aldus zowel zijn vertolking als het personage genadeloos keldert.

De enige plaats waar wisselvalligheid plaats moet ruimen voor een doorgedreven visie is in de regie van Powell, de beelden van director of photograhy Freddie Young en de snedige montage van David Lean. Met zulke grote heren uit het pantheon van de Britse film op sleutelposities verwacht je niets minder dan een technisch gave prent en dankzij goed gekozen beeldkaders, enkele wonderlijke beelden van Canadese landschappen en een montage die de onvolkomenheden van het script deels weet te verbloemen, krijg je dat ook.

Als puntje bij paaltje komt, kan je 49th Parallel echter geen geslaagde film noemen. Het handvol prima scènes moet het immers afleggen tegen een meanderende focusloze plot die nooit de indruk geeft dat hij zijn gewonnen Oscar waard is. Als propagandafilm slaagt de prent daarentegen wel in zijn opzet en ik vermoed dat het Britse Ministerie van Oorlog in 1941 heel wat oorlogsobligaties heeft verkocht dankzij de inspanningen van Michael Powell en Emeric Pressburger. Wat de carrière van de twee filmmakers betreft is 49th Parallel echter maar een voorgerechtje op wat nog zou volgen; te beginnen met wat velen hun beste film noemen: The Life And Death Of Colonel Blimp.



BEELD EN GELUID
49th Parallel is dan niet de beste film van het duo Powell-Pressburger, de prent verdient een betere behandeling op dvd dan het beeld en geluid dat ons hier wordt voorgeschoteld. Het beeld bevat heel wat grain, wordt regelmatig verstoord door printbeschadigingen en heeft vooral te leiden onder een contactniveau dat de witte vlakken te fel accentueert. Met het geluid is het niet veel beter gesteld. De originele monotrack kent nogal wat achtergrondruis en de dialogen zijn geregeld moeilijk te verstaan. Pluspunt is dan weer de mooie weergave van de muziek.

EXTRA'S
De enige extra op de schijf is een Trailer (3 min.) die vooral de Duitsers als een verpersoonlijking van kwaad neerzet en die met actiescènes het publiek tracht te lokken.

CONCLUSIE
49th Parallel, de eerste samenwerking tussen het vermaarde duo Michael Powell en Emeric Pressburger, is tevens hun minst bevredigende. De goede intenties van het scenario worden immers overwoekerd door een al te propagandistische toon en een gewrongen episodische structuur. Maar een knappe fotografie, een snedige montage en een handvol prima acteerprestaties maken de film toch nog het bekijken waard. Beeld en geluid trekken echter aan het kortste eind op vlak van kwaliteit en een trailer is de enige aanwezige extra.