Net voor z’n dood in 1736 legt de 26-jarige Giovanni B. Pergolesi de laatste hand aan het Stabat Mater, een opdracht van de Confraternità dei Cavalieri di San Luigi di Palazzo (Napels) ter vervanging van een gelijksoortig werk van Alessandro Scarlatti dat de broederschap sinds 20 jaar ten gehore brengt op Goede Vrijdag. Pergolesi schuift de opdracht uit 1734 een hele tijd voor zich uit wegens andere bezigheden, maar komt z’n belofte tot grote verrassing van z’n omgeving toch na. In maart 1736 overlijdt hij in het  Kapucijnenklooster van Pozzuoli aan tuberculose. Z’n lichaam wordt in een massagraf naast de kathedraal begraven. Hij zal de muziekgeschiedenis ingaan als één van de vroege componisten van het operabuffagenre (komische opera), maar hij garandeert zichzelf op de valreep de status van onsterfelijkheid met z’n Stabat Mater, tot op vandaag een onbetwiste hit in het klassiekemuziekgenre.
 

 

Pergolesi is een unieke figuur, want hij schreef al z’n grote werken in een periode van vijf à zes jaar. Tijdens z’n leven was z’n bekendheid beperkt tot Rome en Napels, na z’n dood werden z’n werken in beperkte oplage in Europa op de markt gebracht en bereikte hij in geen tijd een cultstatus. Hij was hét symbool van de Europese pre-romantiek, volgens de legende een briljant maar ongelukkig musicus en omdat er voorts over zijn leven weinig bekend is, werden honderden composities van mindere goden of zelfs pure vervalsingen als echte Pergolesi’s aan de man gebracht. Onderzoek heeft uitgewezen dat minder dan 40 van de aan hem toegeschreven 300 werken ook echt van zijn hand zijn. O.a. de beroemde Concerti Armonici zijn ondertussen toegeschreven aan de Nederlander Unicio Wilhelm van Wassenaar (1692-1766). De composities van Pergolesi danken hun succes aan een combinatie van factoren: een vereenvoudigde contrapuntstijl, elementen uit de seculiere muziek (de zgn. commedia musicale) en stemmen die nauw aansluiten bij de instrumentale begeleiding (unisono).
 

 

Het Stabat Mater Dolorosa (Latijn voor: de moeder stond wenend) is een dertiendelige compositie over Maria die aan de voet van het kuis haar overleden zoon beweent. Dat insinueert dat het om een zwaar en treurig muziekstuk zou gaan, maar dat is niet het geval: trage en snelle, ingetogen en uitbundige fragmenten volgen elkaar op, stuk voor stuk goed in het oor liggende melodieën voor twee zangstemmen (sopraan, alt of contra-alt, strijkers en continuo). In Pergolesi’s tijd was het not done om vrouwen en meisjes tot de uitvoeringspraktijk toe te laten en dus werd het Stabat Mater door een jongens- (sopraan) en een mannenstem (contra-alt) gezongen. Eén van de zeldzame uitvoeringen is van onze eigen René Jacobs op het Harmonia Mundi-label, een sobere versie, maar eentje die beslist nauw aansluit bij de bedoelingen van de componist. Voorts zijn er gemengde uitvoeringen voor vrouwelijke sopranen en mannelijke contra-alten, in beperkte mate voor koor en solisten, maar in het gros van de beschikbare versies gaat het om uitvoeringen door twee vrouwenstemmen (sopraan, alt), zoals recent nog door Anna Netrebko en Marianna Pizzolato op het Deutsche Grammophon-label, waarbij de nadruk op de virtuositeit van de solisten (vaak specialisten inzake Italiaanse opera) ligt ten koste van de innerlijke spanning van de compositie, nl. het verdriet van een moeder over de dood van haar kind.
 

 

De uitvoering van het Stabat Mater op deze dvd is een opname uit 1997, live vanuit het Santuario della Beata Vergine dei Moracoli, Saronno in het Noord-westen van Italië. De Filharmonica della Scala o.l. v. dirigent Riccardo Mutti, de sopraan Barbara Frittoli en de alt Anna Caterina Antonacci kiezen voor een moderne interpretatie, want beide solisten zijn grote namen in het Italiaanse operagenre. Het uitgedunde Scala-orkest gebruikt moderne instrumenten, doch onder invloed van de dirigent produceert het wel een opvallend melodisch en warm geluid dat zelden in Noord-Europese en Angelsaksische versies aan bod komt. De stemmen klinken allebei overtuigd en krachtig, waarbij Anna Caterina Antonacci de show steelt met haar fysieke inleving, maar sopraan Barabara Fritolli op haar manier indruk wekt. Wellicht omdat het om een live-opname gaat verweven de stemmen zich niet altijd perfect, maar dat draagt op de een of andere manier toch bij tot de charme van de registratie.
 

 

De registratie op deze dvd is eenvoudig en doeltreffend. De camera wordt op de beide solisten gericht, af en toe op de dirigent en op de leden van het orkest. Tussendoor zweeft de lens langs de beeldhouwwerken en schilderijen in de kerk, meestal werken die perfect in het verhaal van het Stabat Mater passen: een huilende Maria, engelen die verschillende instrumenten bespelen rond de troon van God, etc. Het publiek komt nooit in beeld, maar via de kuchen en kuchjes is het soms wel duidelijk aanwezig.

 

In het Interview met Riccardo Mutti (10 min.) legt de dirigent uit waarom deze registratie van Pergolesi’s Stabat Mater zoveel authentieker is dan vele andere registraties en in Pergolesi and his Double (7 min.), een kort filmpje met oude schilderijen en tekeningen,  wordt u over het leven van Giovanni B. Pergolesi verteld.
 

Het Santuario della Beata Vergine dei Moracoli in Saronno is een prachtig versierde kerk met in de linkse zijbeuk de beschilderde figuren uit de kruisingsscène: een jammerende maagd Maria die wordt ondersteund door Maria Magdalena en de andere Maria kort na het afleggen van het dode lichaam van Christus. De beeldkwaliteit is goed tot zeer goed, maar minder hadden we van EMI niet verwacht. Het geluid kan u in stereo, maar ook in 5.1 beluisteren, waarbij de indruk ontstaat alsof u midden in de kerk zit.

Weinig videoregistraties zijn zo boeiend als die van het Stabat Mater van Pergolesi, want de compositie duurt niet té lang, hooguit 45 minuten, de muziek is zeer toegankelijk en de solartiesten zorgen voor vuurwerk tijdens de duetten. Het gezelschap dat aantreedt in het Santuario della Beata Vergine dei Moracoli in Saronno bestaat stuk voor stuk uit professionele artiesten die in samenwerking met dirigent Riccardo Mutti alles in het werk stellen om publiek en kijkers te verrassen met een uitstekende opvoering en dat is precies wat u op deze dvd mag verwachten.