Opgelet, spoilers volgen!

I. Realiteit - het naakte verhaal

Fred Madison, een saxofinist, heeft ernstige huwelijksproblemen. Het grote struikelblok is dat hij te snel 'schiet'. Zo vinden we al meteen één van de stokpaardjes van Lynch terug: seksuele repressie. De communicatie tussen Fred en zijn vrouw, Renée, loopt als gevolg van de seksuele spanningen ook op andere vlakken spaak. Zoals menige vrouw wellicht zou doen, zoekt Renée een uitweg. Zo komt ze bij een zekere Andy terecht, die ze ontmoet in een bar, Moke's. Deze brengt haar in contact met Dick Laurent, een 'producent' van pornofilms (wie weet, misschien zelfs van snuff movie's, zoals aan het einde van de film wordt gesuggereerd). Zoals het een goede producent betaamt, probeert Laurent haar uit in het Lost Highway Hotel, kamer 26. Renée heeft uiteraard geen bezwaar, want hier vindt ze wat ze thuis moet missen (een 'Dick'!). Zo duikt een eerste identiteitscrisis op in het verhaal. Renée, die stilaan in de midlifecrisis verzeild raakt, stapt uit haar normale leven op zoek naar avontuur en vrijheid, op zoek naar haar ware identiteit als je wil. Vanaf dan wordt Renée Alice, maar zoals we later zullen zien, niet letterlijk. Fred wordt achterdochtig, vermoedt dat Renée haar plezier ergens anders zoekt. Vandaar dat hij haar vanuit de club waar hij tenorsax speelt, probeert te bellen. Renée neemt echter niet op. Deze situatie sleept aan en op een goed moment schaduwt hij zijn vrouw, volgt haar naar het Lost Highway Hotel, resideert in kamer 25 en wacht zijn kans af om Dick Laurent te mollen. Vervolgens keert hij terug naar huis, alwaar hij zijn vrouw op een verschrikkelijke wijze ombrengt. Tot zover het verhaal, dat eigenlijk één groot cliché is. Dat is het fundament dat aan de basis ligt van de bizarre trip die Lynch ons voorschotelt. Want nu gaan de poppen pas aan het dansen of, zoals ze dat in het Engels zo mooi uitdrukken: this is where the plot thickens.


II. Hallucinatie - de negatie van de daad

Freds daad komt neer op een passiemoord en niet op een moord met voorbedachte rade. Het gevolg is dat Fred door het lint gaat zodra hij door de cops wordt ingerekend. Hij kan de onmiddellijke mentale consequenties en implicaties van zijn actie niet verwerken. En bijgevolg ontkent hij tegenover zichzelf de moord gepleegd te hebben, hetgeen in zo'n situatie kan beschouwd worden als een vrij gebruikelijke reactie. Nadat hij Renée vermoord heeft, begint zijn geest vreemde zijwegen in te slaan of meer bepaald, in de Lost Highway te diffunderen. Fred weeft een fictief verhaal rond de gebeurtenissen, een spontane hallucinatie tengevolge van zijn gebroken psyche om het eens anders uit te drukken. Hij verdraait zijn herinneringen zodanig dat ze in zijn voordeel spreken. Vanaf nu bevinden we ons in Freds vreemde en bizarre droomwereld (A world where time is dangerously out of control). De stem over de intercom deelt hem mee: 'Dick Laurent is dead.' Fred weet van niets. Hij tuurt naar buiten door het raam, maar ziet niemand. Hij denkt uiteindelijk niet verder over het voorval na. Vervolgens blijkt iemand hem en zijn vrouw videocassettes op te sturen. Renée is duidelijk niet blij met deze presentjes, wat makkelijk uit haar reacties af te leiden is. De tapes staan mogelijk symbool voor het feit dat Renée door Dick werd gechanteerd. In werkelijkheid kwam Fred wellicht gewoon uit op een van de pornotapes waarop Renée meespeelde. Zo verkreeg hij zekerheid omtrent de excessen van zijn vrouw. Maar dat laatste verdringt hij in zijn droomwereld. Vandaar dat hij namelijk niet de ware inhoud van de tapes ziet, maar wel enkele beelden van zijn huis, zowel vanbuiten als vanbinnen. Waarom? De beelden stellen voor wat Fred zag toen hij, nadat hij Dick om zeep had geholpen, naar huis terugkeerde om Renée te doden. Maar, en dit is typisch Lynch, hij ziet natuurlijk zichzelf naast Renée in het bed liggen. Zo suggereert hij dat iemand anders in de kamer was en dat die iemand zijn vrouw heeft vermoord.

Ziedaar de ontkenning. Niettemin begint de realiteit de hallucinatie stilletjes aan in te halen, hoewel Fred zelf de verzonnen beelden op de tapes nog niet juist kan of beter, wil interpreteren. Ze halen twee detectives - die uiteraard sprekend lijken op de cops die hem al hebben ingerekend - bij de zaak. Die besluiten het huis te surveilleren. Daarna herformuleert Fred op zijn verwrongen wijze het feestje bij Andy. Daar ontmoet hij voor het eerst de Mystery Man, die hem vertelt dat ze elkaar al eerder ontmoet hebben omdat Fred hem zou 'uitgenodigd' hebben. Wie is de Mystery Man? Hij is louter een symbool en geen fysieke entiteit. De Mystery Man verpersoonlijkt Freds inherente demon (Vinden we hier Twin Peaks in terug? Trouwens - en dit is een detail - het hoofd van de Mystery Man is grauw, wit geschminkt en zijn tanden zijn geel en vuil. Vergelijk Laura Palmers gezicht in Fire Walk With Me (de scène waarin ze de eeuwige woorden 'Fire Walk With Me' uitspreekt). Uiteraard heeft Fred hem uitgenodigd om Renée te kunnen doden.

Verder ontmoet Fred Andy aan wie hij vraagt wie die rare man in het zwarte pak is. Andy vermoedt dat het een vriend van Dick Laurent is, waarop Fred reageert met het nieuws dat Laurent dood zou zijn. Realiteit en droom komen nu weer heel even dicht bij elkaar, aangezien Andy zeer verbaasd is over Laurents dood en het zelfs ontkent. Dick Laurent was in de realiteit op dat ogenblik inderdaad nog niet dood. Af en toe wankelt het waanbeeld van Fred dus wel. Na de fuif keert het koppel huiswaarts en het is dan dat Renée Fred vertelt vanwaar ze Andy kent. De werkelijkheid kruipt weer dichterbij. Eens thuis staart Fred zich aan in de spiegel. De tweede identiteitscrisis barst weldra los. We zien Fred voor een zoveelste maal naar een tape kijken. En deze keer reconstrueert hij grafisch door middel van de beelden de gruwelijke mutilatiescène. De moord is geschied. Maar door wie? 'Niet door mij!' schreeuwt hij terwijl hij een opdoffer van jewelste krijgt van een detective.


III. Death row - zelfverwerkelijking

Die fysieke schok laat hem weer in de realiteit belanden. Er volgt een proces en een uitspraak. Fred wordt ter dood veroordeeld en opgesloten op Death Row. Het besef dat hij zal omgebracht worden tezamen met het feit dat hij de moord nog steeds niet heeft verwerkt, leidt opnieuw tot een hallucinatie, waarin hij alsnog probeert met zichzelf in het reine te komen. De vraag is of dat lukt? Fred transformeert zich in wat hij altijd al had willen zijn: een gezonde, jonge kerel met een sex-appeal om u tegen te zeggen. De tweede identiteitscrisis neemt een aanvang (A graphic investigation into parallel identity crises). Dat is het psychologische hoogtepunt van de film. Slaan we er de Zwitserse psychiater Carl Jung op na dan vinden we een plausibele uitleg voor Freds transformatie.

Volgens Jung is de persoon voortdurend bezig zichzelf te verwerkelijken. Hij streeft - bewust of onbewust - naar zelfrealisatie: de meest volledige en meest complete ontwikkeling en differentiatie van alle aspecten van zijn persoonlijkheid en het harmonieus in elkaar overgaan van deze aspecten. Is deze diversiteit bereikt, dan worden de gedifferentieerde systemen geïntegreerd door de transcendente functie, die in staat is tegengestelde neigingen te verenigen en om te werken tot het ideale doel van perfecte eenheid. Dat houdt in dat het zelf zich ontwikkelt tot het nieuwe centrum van de persoonlijkheid en daarmee de plaats inneemt van het oude centrum, het ego.

Fred gebruikt die spontaan geïnduceerde en versnelde zelfverwerkelijking als een vluchtroute (A terrifying ride down the Lost Highway). In de film wordt de verwerkelijking bij wijze van stijlfiguur, letterlijk weergegeven alsof het zo in de realiteit gebeurt, maar dat is slechts een leuke, zij het wat zwaar op de hand liggende gimmick. Alles wat Pete aangaat speelt zich echter enkel en alleen af in het hoofd van Fred, die zijn verlangens in een droomwereld projecteert. Madison verdwijnt en Pete Dayton neemt zijn plaats in. Uiteraard kunnen de autoriteiten Dayton niet vasthouden, bij gebrek aan een aanklacht. Ze moeten hem noodgedwongen laten gaan, maar blijven hem wel schaduwen. Pete, een garagist, herneemt zijn oude, door Fred geïdealiseerde leventje: ouders die op overrijpe hippies lijken en hun zoon vrijlaten in de omgang met een zootje joints consumerende, 'what the fuck do I care'-type, lowlife, quasi-junkies en een vriendin, Sheila, die maar niet genoeg van hem krijgt. So far, so good. Pete blijkt echter ene Mr. Eddy te kennen. Daar heb je de overschaduwende realiteit weer. Mr. Eddy is, zo blijkt, zeer gesteld op Pete. Na een (zeer leuke) rit met Mr. Eddy, biedt deze laatste Pete een pornocassette aan, maar Pete weigert ze te bekijken. Goede keuze van Fred voor Pete, want de realiteit zou Pete/Fred veel sneller ingehaald hebben dan hij kon vermoeden. Maar de twee politieagenten, die Pete schaduwen, herkennen Mr. Eddy natuurlijk als Dick Laurent. Wanneer Mr. Eddy 's anderdaags met de Cadillac naar de garage rijdt, wordt hij vergezeld van de bevallige blondine Alice. Renée duikt op onder de vorm van Alice op in Freds droom. Uiteindelijk raken de twee in een stormachtige affaire verwikkeld. Fred laat zijn opgepompt alter ego het er goed van nemen. Maar troubles are coming. Mr. Eddy vermoedt dat Alice hem bedriegt en stuurt een duidelijke waarschuwing aan het adres van Pete (Merk op hoe de rollen hier plotseling worden omgedraaid. Mr. Eddy voelt zich bedrogen en Pete krijgt zijn waar, staat tegenover: Fred wordt bedrogen en Dick Laurent gaat ermee lopen. Persoonlijk vind ik dat een stukje subtiele en omnifascinerende cinema, nog het best omschreven als een grafische chiasmeopstelling).


Alice stelt voor een zekere Andy te nekken en met zijn geld aan de haal te gaan. Ze vertelt Pete over Moke's, waar ze Andy leerde kennen en hoe hij haar met Mr. Eddy in contact bracht. Thuis krijgt Pete telefoon van Mr. Eddy, die nu duidelijk weet dat Pete van Alice snoept. De Mystery Man duikt weer op, maar deze keer lijkt hij te zijn overgelopen. Dat is niet verwonderlijk, want Pete heeft geen Mystery Man. Pete is clean; daar heeft Fred namelijk voor gezorgd. Diegene die de droom droomt, Fred, heeft echter wel zijn persoonlijk duiveltje dat hier als waarschuwing voor de mentale gevolgen van Freds hallucinatie opduikt. De Mystery Man vertelt Pete namelijk een verhaaltje over het Verre Oosten, waar iemand opgesloten wordt zonder zeker te zijn wanneer de beul zal opduiken om hem met een nekschot af te maken. Dat maakt de gevangene krankzinnig (Bedenk dat het woord 'mad' in 'Madison' is terug te vinden.). Nu is deze gevangene Fred zelf. De Mystery Man vertelt Pete ook dat ze samen enkele moorden gepleegd hebben. Dat is ook zo, want Fred heeft de moorden op Renée en Dick Laurent al op zijn geweten. Hoe dan ook, Pete zet zijn heroïsche, prinselijke tocht voort en gaat naar het huis van Andy. Daar lukt het hem Andy ongelukkig te vermoorden in een exuberante scène. Vervolgens ziet hij een foto op een kastje met daarop zowel Renée als Alice. Hij vraagt aan Alice of ze dat tweemaal is, waarop Alice zichzelf aanduidt op de foto en zegt dat zij de blondine is.

Stilaan begint de waarheid in Freds droom door te sijpelen. Pete krijgt hoofdpijn en loopt naar de badkamer in Andy's huis. Al gauw bevindt hij zich in het Lost Highway Hotel, waar Fred Laurent met Renée betrapte. In kamer 26 ziet hij Alice geneukt worden, terwijl ze hem vraagt: 'Wilde je me vragen waarom?' Deze vraag is vooral gericht aan Fred (in verband met het overspel van Renée). Pete en Alice verlaten het huis van Andy en rijden naar de woestijn, naar de hut van een heler die er niet blijkt te zijn. Ze bedrijven de liefde en Alice vertelt Pete dat hij haar nooit zal krijgen. Pete's hoop lost op en het personage heeft voor Fred dus geen reden tot bestaan meer. Fred wordt weer zichzelf, de realiteit heeft hem bijgebeend.

De Mystery Man verschijnt opnieuw en schotelt Fred op met de vraag: 'Who are you?'. Daarop begint Fred aan zichzelf toe te geven wie hij is en wat hij heeft gedaan. Hij herinnert zich/droomt nu dat hij naar het Lost Highway Hotel ging en er Dick Laurent ontvoerde. In de woestijn maakt hij met behulp van zijn demon Dick Laurent koud. Voor Dick neergeknald wordt, prevelt hij zijn laatste woorden: 'You and me, mister, we can really out-ugly the scumbitches, can't we?'. Daarmee maakt Fred zich duidelijk dat hij zelf enkele vreselijke daden op zijn geweten heeft: de moord op Dick en de verschrikkelijke verminking van Renée. Hij beseft nu in zijn droom dat hij Dick en Renée heeft gedood. Vandaar dat hij naar huis rijdt en symbolisch aan zichzelf bekent door in de intercom te zeggen dat Dick Laurent dood is. De politiemannen die zijn huis surveilleren, merken hem op. Hem beschouwend als de mysterieuze man met de filmcamera, zet de politie de achtervolging in. Fred geeft zijn hoop op een mirakuleuze ontsnapping echter niet op en eens te meer rijdt hij de Lost Highway op (Fred's face begins to change again, grotesquely contorting as he races into the vortex). Wij weten echter dat Madison, hopeloos gestoord, in de realiteit in zijn cel zit en hoe dan ook de genoegens van de elektrische stoel zal ervaren.


IV. Pete en de bewuste avond

Wat er juist met Pete die bewuste avond gebeurde, weet niemand precies. Meer zelfs, dat kan niemand ooit precies weten. We hoeven maar te bedenken dat de transformatie van Fred zich in de film zogezegd werkelijk voordoet (de gimmick waarover we het hadden). Op een goede avond moet er dus wat gebeurd zijn met Pete waardoor hij de plaats kon innemen van Fred. De man waarover sprake, kan niemand anders dan Fred geweest zijn. De avond is het punt in de film waar vermeende realiteit en droom elkaar even aanraken. Wanneer Fred in zijn cel begint te transformeren, ziet hij de Mystery Man en de brandende hut van de heler. Terloops, het beeld vuur tezamen met de Mystery Man roept het idee van de hel op. De reden waarom de beelden van de brandende hut achteruit worden afgespeeld, is niet ver te zoeken. Fred zal namelijk pas aan het eind van de droom in zijn hel terechtkomen wanneer hij beseft dat hij de dader is. De brandende hut is een hint naar een hel die op het ogenblik van de transformatie nog niet bestaat. We bevinden ons op de Lost Highway. Fred begint aan zijn trip. Die avond wacht Pete hem langs de kant van de weg op in de vermeende, filmische realiteit. Het is daar dat Madison noodgedwongen - omdat de transformatie wordt voorgesteld als een reëel feit - even uit zijn droom moet stappen, wat een onwezenlijk en onbegrijpelijk osculatievlak tussen realiteit en droom oplevert. Fred en Pete begeven zich samen naar het ouderlijk huis van Pete, waar de transformatie zich op een of andere, onduidelijke manier, voltrekt.

V. Andy's dood

Is Andy werkelijk dood of niet? Beide mogelijkheden kunnen verklaard worden en vinden eigenlijk tegelijk plaats. Enerzijds kunnen we zijn dood opvatten als een waanbeeld uit Freds droom - Pete dood Andy (per ongeluk) uit liefde voor Alice (weeral een door Fred geïdealiseerde situatie met Pete als de ridder die het opneemt voor de jonkvrouw). Maar anderzijds moeten we Pete natuurlijk opvatten als een reëel personage, aangezien Freds droom (zelfverwerkelijking) in de film geprojecteerd wordt in een voor de kijker echte werkelijkheid - de politieagenten in Andy's huis zien trouwens enkel Renée op de foto staan. Opnieuw krijgen we te maken met raakvlakken tussen droom en realiteit, waardoor de eens zo duidelijke grenzen uitgesmeerd worden over een schemerzone waarin niets nog kan zijn wat het lijkt.


VI. Hegelianisme

Als we dieper graven in de hallucinatie van Fred Madison, vinden we niets minder dan de gedachtegang van de Duitse filosoof Georg Hegel terug omtrent het zelfbewustzijn. In Die Phänomenologie des Geistes (1807) schreef Hegel zijn opvatting neer over hoe de menselijke geest zich ontwikkelt. Hegel zag als de twee elkaar afwisselende en beïnvloedende elementen van het proces het bewustzijn en het zelfbewustzijn. Het bewustzijn staat aan het begin omdat het alles buiten zich heeft en alles buiten zich ervaart. Geleidelijk begint het bewustzijn in te zien dat de ertegenover staande werkelijkheid zijn eigen product is en gaat over in het zelfbewustzijn. Nu weten we dus waarom Freds hallucinatie als een reële gebeurtenis wordt voorgesteld. We kunnen de hallucinatie dan namelijk beschouwen als Freds eigen product in de Hegeliaanse opvatting. Verder zegt Hegel dat de overgang van bewustzijn naar zelfbewustzijn zich in iedere fase opnieuw voltrekt (Een constante wisselwerking. Denk aan these, antithese en synthese.) totdat tenslotte het zelfbewustzijn ervaart alle realiteit te zijn en zo tot het absolute weten komt (Freds bekentenis aan zichzelf). Er is dus nooit een onmiddellijke, echte waarheid, maar alleen een waarheid die steeds dieper en voller wordt. De weg naar het inzicht verloopt niet van het concrete naar het abstracte, maar omgekeerd. Enkel de laatste fase (bekentenis) van de waarheid bevat alles en is dus volkomen concreet. De vroegere fasen bevatten slechts een geabstraheerd (Freds voorstellingswijze van de feiten) deel van de waarheid. Een mooi beeld dat Freds reis door zijn bewustzijn symboliseert, vinden we terug in de scène waar Pete naar een speelgoedschip in een zwembadje staart - Pete zit op een schip dat de oceaan van zijn bewustzijn bevaart. Let ook op de volgende citaten uit het scenario: 'Fred perched on the cot in his cell resembles a man adrift on a tiny raft in the middle of an ocean.' en 'He walks over and leans over the neighbor's fence. His eyes fall on a plastic toy boat floating in a child's plastic swimming pool. He watches the boat as the warm breeze blows it lazily in a circle.' Waarom het bootje een cirkelbaan zou volgen, laten we aan de verbeelding en interpretatie van de lezer over.


VII. De essentie

Als we echter trouw blijven aan de veronderstelling dat Freds ontkenning van zijn daad leidt tot een geïdealiseerde hallucinatie waarin hij het personage Pete creëert, kunnen we de gimmick (dat alles werkelijk zou gebeuren) blijven afdoen als pretentieuze spielerei. De essentie is en blijft dat Fred Madison uiteindelijk aan zichzelf toegeeft dat hij schuldig is aan een passiemoord. Hij werd er tenslotte voor opgepakt en veroordeeld. Dat we de gimmick inderdaad als spielerei kunnen opvatten, wordt bevestigd door Patricia Arquette, die in een interview het volgende over de film kwijt wilde: '(...) It's not a linear movie. (...) In a way you start going into the mind of a psychotic man, who's obsessively jealous with his wife. (...) It's a sort of dead relationship. (...) He kills her and then he recreates himself as this young, virile guy and her as his girl, who needs him, who wants to sleep with him and loves him and he needs to save her, but his whole fantasy again turns to shit because he's just a sick man.'

VIII. Verwijzingen

Een verwijzing naar Twin Peaks hadden we al gevonden in de Mystery Man. Maar er is meer. In de gang naar Freds slaapkamer hangt een rood, gedrapeerd gordijn, net zoals in de Black Lodge. Het kamernummer 26 in het Lost Highway Hotel, is hetzelfde als dat van het appartement van Henry in Eraserhead. Merk ook op dat 26 gelijk is aan twee keer 13. Dat onheilspellend getal vinden we ook terug in het huisnummer van Pete Dayton, 814, 8 + 1 + 4 = 13. Op dezelfde manier was in Eraserhead het huisnummer van Mary, de vriendin van Henry 2416, 2 + 4 + 1 + 6 = 13. In de openingsscène zit een close-up van Fred, die aan een sigaret trekt, waardoor het puntje oplicht. Wild At Heart zit vol met zulke shots. Op een gegeven moment ligt Pete Dayton in een tuinstoel. Achter hem zien we een wit hek. Wanneer hij overeind komt, kijkt hij naar de tuin van de buren, waar hij een tuinslang ziet en een hond. Dezelfde hond, hetzelfde witte hek en de tuinslang komen voor in Blue Velvet. Kyle MacLachlan ligt aan het einde van Blue Velvet trouwens ook in een tuinstoel.


IX. Conclusie

Lost Highway maakt bij een eerste kijkbeurt ongeveer evenveel zin als de invloed van de Noord-Oostelijke Passat winden op de masturbatie van de Antarctische zeehond, maar je raakt erdoor geïntrigeerd en gefascineerd, wat je niet kunt zeggen van die masturbatie. Pas nadat alles even heeft kunnen bezinken, vallen de puzzelstukjes langzaam op hun juiste plaats. Lost Highway is een onmiskenbaar meesterwerk dat, spijtig genoeg, niet is weggelegd voor het grote publiek. Het nadeel daarvan is dat Lynch wellicht niet zal mogen rekenen op enige cashflow voor een eventueel volgend project. Dat valt natuurlijk alleen maar te betreuren. Blijft de vraag vanwaar de Mystery Man werkelijk komt? Om met een citaat uit 2001 A Space Odyssey te eindigen: 'Its origin and purpose, still a total mystery.'
(Copyright "movie, de interactieve filmgids" TM. Met toestemming van de auteur gepubliceerd op DVD Info. Niets uit deze publicatie mag worden overgenomen zonder uitdrukkelijke toestemming van de auteur).