1944

• De Estische inzending voor de Academy Awards 2016
• Beste eerste week in de geschiedenis van de Estische cinema
• Geschreven door auteur en voormalig militair officier Leo Kunnas
• In Estland grootste blockbuster van eigen bodem ooit, na Names in Marble van dezelfde regisseur
• Betaald door het Estische Film Instituut, het Ministerie van Defensie, het culturele departement van Estland en privé-investeerders
• Geselecteerd door een groot aantal internationale filmfestivals

Het verhaal
1944 opent in het beboste noordoosten van Estland, waar een groepje pro-Duitse soldaten vanuit de loopgraven strijd levert met Russische tanks en scherpschutters. Onder hen bevindt zich de 17-jarige Karl Tannik (Kaspar Velberg), een gevoelige jonge boer die gebukt gaat onder een zwaar schuldgevoel sinds zijn familie door veiligheidsagenten van de Sovjet-Unie werd gedeporteerd naar Siberië toen hij zelf niet thuis was. Wanneer Tannik oog in oog komt te staan met zijn even jonge vijanden die voor de andere kant vechten, begint de spanning haast voelbaar te worden.

Een tijdje later ontmoeten we ook Juri Jugi (Kristjan Ukskula), de zoon van een communistische collaborateur, die door het Rode Leger is ingelijfd. In de door oorlog verscheurde Estische hoofdstad Tallinn wordt Juri’s moreel besef danig op de proef gesteld. Wanneer hij ook nog eens een romance begint met Aino (Maiken Schmidt), beseft hij al snel dat dit hem in de problemen kan brengen bij zijn superieur, kapitein Kreml, een stalinistische fanaticus die niets minder dan volledige gehoorzaamheid eist van zijn ondergeschikten…

Achtergrond
1944 is het keiharde relaas van twee Estische sergeanten die zich aan tegenovergestelde kanten van het strijdtoneel bevinden. Dat zulke situaties zich daadwerkelijk vaak voordeden in Estland, heeft alles te maken met het feit dat het land in 1940 door de Sovjet-Unie was geannexeerd, waarop 55.000 mannen ingelijfd werden in het Rode Leger. Het jaar daarop wist Duitsland het kleine Baltische landje echter te bezetten. 72.000 Esten werden verplicht om zich te integreren in de Waffen-SS en andere militaire eenheden. Alleen de Wehrmacht liet geen buitenlanders toe, want daarin mochten enkel mensen vechten die als Duitsers waren geboren. Later besliste het Internationaal Militair Tribunaal van Nürnberg trouwens dat de SS een criminele organisatie was, maar dat dit niet gold voor de Baltische eenheden van de Waffen-SS, die dus vrijuit gingen.

Tegen 1944 werden de bloederigste gevechten aan het Oostfront beslecht door soldaten van kleine landen die heel lage overlevingskansen hadden. Ze hadden ondertussen geleerd om niet te protesteren, hun monden dicht te houden en te doen wat hen was opgedragen – ondanks het feit dat die bevelen vaak tot een gewisse dood leidden.

1944 neemt ons mee van de strijd aan de Tannenberglinie in juli (na de slag om Stalingrad het zwaarste conflict aan het Oostfront) tot de bezetting van het schiereiland Sorve door het Rode Leger in november.

Regisseur van dienst was Helmer Nüganen, die eerder al met Names in Marble (een historisch drama over enkele Estische studenten die in 1918 beslisten om te rebelleren tegen de heerschappij van de Sovjets) voor het grootste kassucces in de geschiedenis van Estland had gezorgd. De man is zelf ook een topacteur en speelde in Tangerines, dat genomineerd werd voor een Oscar, de hoofdrol. Die ervaring hielp hem dan ook om de emoties op het slagveld zo realistisch als mogelijk te maken.

Dat het verhaal zo realistisch overkomt, heeft echter te maken met het feit dat scenarist Leo Kunnas ook een gevierd auteur en Estische officier is. Zijn kennis van de militaire geschiedenis en het leven aan het front is doorheen 1944 haast voelbaar.

De film is rijk aan historische details, met veel referenties aan de repressie van de Sovjets in 1940 en 1941, zoals de arrestaties van onschuldige mensen, deportaties en executies. Op die manier valt het ook iets gemakkelijker te begrijpen waarom moe getergde mannen als Karl de kant van de Duitsers kozen, ook al begingen die op hun beurt de ene oorlogsmisdaad na de andere. Het wordt in 1944 allemaal in beeld gebracht met een brede lens, waardoor de afschuwelijke gebeurtenissen op het scherm nog meer aan geloofwaardigheid winnen. Dat de invloedrijke Zweedse salesmaatschappij Eyewell besliste om aan boord te klimmen van deze Estische-Duitse coproductie, hoeft dan ook niet te verbazen. Met een budget van ongeveer 1,5 miljoen euro is 1944 trouwens de duurste Estische film aller tijden.

Wat de pers schrijft
‘Elmo Nüganens gruizige, epische oorlogsfilm, die geldt als het grootste binnenlandse kassucces van Estland ooit, biedt een hard perspectief op de pijnlijke twintigste-eeuwse geschiedenis van het land. Zoals de film illustreert, was het jaar waarvan sprake is gevaarlijk voor Estische mannen die oud genoeg waren om te vechten en uiteindelijk landgenoten op hun eigen thuisgrond moesten bekampen.’ - Alissa Simon, Variety

‘[De] enorme populariteit [van 1944] bij meer dan 100.000 kijkers is een bewijs van de aanvaarding van een sleutelidee dat in de film wordt gepresenteerd – zijn focus op het Estische collectieve Zelf als een natie en op zijn eigen binnenlandse trauma’s en verliezen. 1944 is een voorbeeld van zelfreflectie als het belangrijkste instrument dat [de Esten] weerhoudt om in een Russisch-achtig patriottisme te verglijden. … Nüganens film heeft weinig heldere kleuren – en dat is precies omdat hij over een thema handelt dat Estland enkel een de facto verlies van nationale soevereiniteit bracht en een scheur binnen de natie veroorzaakte. Dat doet de vraag rijzen waar alles om draait: wat doe je als je voor de uitdaging komt te staan om een kwaad over een ander te kiezen, alleen maar omdat je het ongeluk hebt dat je leeft in een tijd waarin twee gigantische systemen tegen elkaar stoten?’ - Alessandra Yatsyk, Universiteit van Tartu

‘Zelfs tussen het geweervuur door zoomt de film in op de gewone mensen die vast zijn komen te zitten in het midden van de rommelende oorlog. De film verschuift zijn focus effectief tussen beide kanten en toont op een heel slimme manier hoeveel schade iemand een ander kan berokkenen. … Er ligt menselijkheid in het hart van 1944. Het doet ons eraan denken dat er op elke hoek een keuze moet gemaakt worden. Hoewel iedereen in staat is tot kwaad, kan eender wie ook de onverwachte redder zijn.’ - Katri Tenhola, Helsinki International Film Festival

Artistieke Fiche
Marko Leht: Valter Hein
Maiken Schmidt: Aino Tammik
Kristjan Üksküla: Jüri Jõgi
Mait Malmsten: Omavalitsuse tegelane
Anne Reemann: Omakaitse naisvõitlejaBerg
Priit Pius: Vennad Käärid
Kaspar Velberg: Karl Tammik

Technische specificaties
Release: 22 maart 2016
Speelduur: 100 minuten
Taal: Estisch, Russisch en Duits gesproken, Nederlandse ondertitels
Beeldformaat: 16:9
Audio: Dolby Digital 5.1
Regie: Elmo Nüganen
Scenario: Leo Kunnas
Productie: Ilkka Matila, Kristian Taska
Muziek: Jaak Jürisson
Cinematografie: Patrick Ghiringhelli
Montage: Kimmo Taavila, Tambet Tasuja

---

NAKED AMONG WOLVES

• Winnaar Bavarian TV Award (beste regisseur)
• Winnaar German Television Award (beste film gemaakt voor televisie)
• Nog eens 7 nominaties
• Gebaseerd op het gelijknamige boek van Bruno Apitz – verplichte literatuur in de DDR

Het verhaal
Het concentratiekamp van Buchenwald in 1945. De Amerikaanse troepen zijn snel aan het oprukken vanuit het westen en de 55 SS-officieren die verantwoordelijk zijn voor de 25.000 gevangenen zien zich verplicht om hun opties af te wegen. Moeten ze het kamp evacueren of iedereen afslachten en proberen om alle sporen naar het kamp uit te wissen?

Wanneer een aantal van de gevangenen een driejarig jongetje vinden dat het kamp in een tas werd binnengesmokkeld, beslissen ze om de SS niets te vertellen over zijn bestaan. Al snel komen de nazi’s echter te weten wat er aan het gebeuren is, waardoor de aanwezigheid van het kind voor een dodelijk spel van kat en muis zorgt. Zullen de gevangenen in staat blijken om de Duitsers telkens een stap voor te blijven en hun beschermeling van de ene verstopplaats naar de andere te brengen voor hij wordt gevonden?

Achtergrond
Naked Among Wolves (oorspronkelijke titel: Nackt Unter Wölfen) is een intense Duitse film die gebaseerd is op het gelijknamige boek van Bruno Apitz uit 1958 – verplichte lectuur voor alle middelbare schoolkinderen van de voormalige Duitse Democratische Republiek. Dat het verhaal zo realistisch aanvoelt, is niet verwonderlijk, want de communistische auteur werd tussen 1937 en 1945 zelf gevangen gehouden in het concentratiekamp van Buchenwald. De jongen die in de film Stefan Cyliak wordt genoemd, heet in het echt Stefan Jerzy Zweig, maar door wat er gebeurd is, zal hij wellicht altijd beter gekend blijven als ‘het Buchenwald kind’.

In 1960 werd Nackt Unter Wölfen voor het eerst verfilmd, toen nog door de Oost-Duitse tv-zender. Drie jaar later volgde er nog een speelfilm van regisseur Frank Beyer, die maar liefst twee Oscarwinnende films zou geïnspireerd hebben: La Vita È Bella van Roberto Benigni en Schindler’s List van Steven Spielberg. Het was meteen ook de eerste rolprent over concentratiekampen die in Oost-Berlijn werd opgenomen.

Anno 2015 was het echter al 52 jaar geleden dat het verhaal rond het concentratiekamp nog in filmvorm werd gegoten en het is dan ook passend dat deze remake verscheen in het jaar waarin de 70ste verjaardag van de bevrijding van Buchenwald werd gevierd. Er werd gekozen om de geschiedenis nog beter te volgen, waardoor deze nieuwe versie historisch een stuk accurater is dan die uit 1963.

Dat het niet zomaar om een tv-drama gaat, maar om een waar prestigeproject, werd al snel duidelijk aan het aantal nominaties die Naked Among Wolves wist binnen te rijven: drie in 2015 en nog eens zes in 2016. Daarvan werden er twee meteen verzilverd. Ook de pers bleek unaniem lovend te zijn, maar dat was niet de enige reden waarom Just Entertainment besloot om de film ook in de Benelux uit te brengen. Het verhaal is namelijk nog steeds bijzonder relevant en drukt ons nogmaals op het hart dat we dit soort gruwelijke misdaden tegen de mensheid nooit meer mogen laten gebeuren. Als je als filmbedrijf en als pr-bureau een klein beetje mee kunt helpen aan die herdenking, moet je natuurlijk niet lang twijfelen.

Over Buchenwald
Buchenwald werd opgericht in juli 1937, vlakbij Weimar, ongeveer 4 jaar na de opening van Dachau. Het was een van de eerste en grootste concentratiekampen op Duitse bodem. De gevangenen – niet alleen Joden, maar ook Polen en andere Slaven, geesteszieken, mensen met aangeboren fysieke afwijkingen, religieuze en politieke gevangenen, Roma, Sinti, vrijmetselaars, Jehova’s getuigen (toen nog ‘Bijbelstudenten’ genoemd), criminelen, homoseksuelen en 350 geallieerde oorlogsgevangenen – werden ingezet als werkkrachten in de plaatselijke wapenfabrieken.

Oorspronkelijk zou het kamp ‘K.L. Ettersberg’ heten, naar de berg waarop het was gebouwd, maar omdat die naam te veel associaties opriep met de legendarische auteur Goethe, die er delen van zijn werken had geschreven, werd er uiteindelijk beslist om voor ‘Buchenwald’ te kiezen. Tijdens de ontbossing die ruimte moest maken voor het concentratiekamp, werd de centrale eik waaronder Goethe zou hebben vertoefd echter gespaard. Het lot van die ‘Goethes Eik’ was volgens heel wat bijgelovige Duitsers nauw verbonden met dat van Duitsland zelf.

In totaal zouden er ongeveer 56.000 mensen gestorven zijn in het kamp, waaronder ongeveer 2.000 als gevolg van een gedeeltelijk misluk Amerikaans bombardement. De meesten bezweken echter aan uithongering, ziekte, evacuaties, executies en experimenten. Zo moesten 154 van de 729 proefkonijnen voor een vaccin tegen tyfus het onderspit delven. Onder de Vernichtung durch Arbeit-politiek van de SS hadden de gevangenen de keuze tussen executie of hard labeur, waardoor heel wat ongelukkigen zich letterlijk doodwerkten.

Buchenwald was ook gekend omwille van een aantal sadisten. De tweede vrouw van Karl-Otto Koch, de commandant die het kamp van augustus 1937 tot juli 1941, leidde, werd zelfs bekend als Die Hexe von Buchenwald (‘de heks van Buchenwald’) omdat ze zo wreed was en de gevangenen een zoo met een berenput had laten bouwen in het kamp. Het was zelfs zo erg dat Koch zelf werd opgesloten in zijn eigen concentratiekamp, na beschuldigingen van aanzetten tot moord, corruptie, geldverduistering, illegale transacties en het uitbuiten van de werkers voor persoonlijk gewin. Hij werd vervangen door SS-Standartenführer Hermann Pister, de laatste bevelhebber die Buchenwald als Duits concentratiekamp zou hebben.

Wat de pers schrijft
‘Tv-drama van het jaar… beelden die je niet snel zult vergeten.’ - TV Movie

‘De aangrijpende en hartverscheurende remake van deze antifascistische klassieker zorgt voor televisie van wereldklasse.’ - Tilmann Gangloff, Blickpunkt: Film

‘Enorm aangrijpend… een verwoestend verhaal in meedogenloze beelden, met een uitstekende bezetting.’ - Dorit Koch, dpa

‘Nu is er een remake. Een brutale. Een noodzakelijke.’ - Elmar Krekeler, Welt am Sonntag

‘Regisseur Philipp Kadelbach, scenarist Stefan Kolditz en UFA Fiction-producer Nico Hofmann weten hoe ze hun kunst moeten gebruiken om de door media verzadigde kijker van zijn emotionele afstand weg te trekken en de viscerale impact van het onderwerp fysiek voelbaar te maken.’ - Nikolaus von Festenberg, Tagesspiegel

‘Deze tv-film mag niet gemist worden. De fictie is geladen met emotie en bevat bepaalde ondraaglijke martelscènes, maar bovenal wordt het ongelooflijke verhaal verteld zonder op de klippen van overdreven melodrama te lopen.’ - Sandra Karas, TV Grandes chaines

‘Naked Among Wolves is een opmerkelijke tv-film die geregisseerd werd door het team van Generation War en schittert met hetzelfde ijskoude realisme. We verlaten de kamer aangedaan, met tranen in onze ogen.’ - Constance Jamet, Figaro

Artistieke Fiche
Florian Stetter: Hans Pippig
Peter Scneider: André Höfel
Sylvester Groth: Helmut Krämer
Sabin Tambrea: Hermann Reineboth
Robert Gallinowski: Robert Kluttig
Rainer Bock: Alois Schwahl
Rafael Stachowiak: Marian Kropinski

Technische specificaties
Release: 22 maart
Speelduur: 102 minuten
Taal: Duits, Pools en Pools gesproken, Nederlandse ondertitels
Beeldformaat: 16:9
Audio: Dolby Digital 5.1
Regie: Philipp Kadelbach
Scenario: Stefan Kolditz, gebaseerd op het boek van Bruno Apitz
Productie: Benjamin Benedict, Nico Hofmann, Verena Monßen, Sebastian Werninger
Muziek: Michael Kadelbach
Cinematografie: Kolja Brandt
Montage: Bernd Schlegel