COLUMN
Herinneringen aan je kindertijd. Het kan van alles zijn. De boze blik van een wanhopige leraar wiskunde of gewoon die allereerste keer dat je zonder enig hulpmiddel erin slaagt om een paar meters te fietsen zonder pijnlijk op je bek te gaan. Je kan duizenden dingen opnoemen, maar wees er maar zeker van dat er bij één ieder ook een brok cinema inzit.

Mijn allereerste herinnering gaat terug naar mijn kleuterjaren toen ik samen met mijn oma zag hoe het “lijk” van Sneeuwwitje in een glazen kist geopenbaard lag. Decennia later vind ik het nog steeds een gruwelijk Disney-beeld, maar de bioscoop deed wat hij moest doen: beelden op het netvlies branden zodat het nooit meer weg zou gaan. Een paar jaar later beleefde ik in de Gentse Veldstraat (ja, in die tijd waren daar nog bioscoopzalen gevestigd!) een eerste cinefiele droom toen ik op het witte doek tijdens de openingsscène van The Empire Strikes Back het gigantische ruimteschip van het Galactische Keizerrijk zag voorbij glijden. Een droom die aan diggelen geslagen werd toen ik op latere leeftijd via de dvd-release ontdekte dat het monsterachtige ruimtetuig in werkelijkheid een ridicule maquette was. Maar dat is nu eenmaal de toverkracht, of zo je wil de bedriegkunst van cinema…

Net zoals veel andere kinderen en tieners zag ik net als de jonge Antoine in Truffauts Les 400 Coups de bioscoop alseen plaats om weg te dromen. Denken dat je Indiana Jones bent en met een belachelijk zweepje de wereld de baas kan, 90 minuten lang naar Kathleen Turner zitten staren of gewoon van Mozart genieten ook al kende je als kind geen noot van de componist. Je zat er gewoon omdat mensen waar je naar luisterde je vertelden dat Amadeus van Forman een film was die iedereen moest gezien hebben. Dat was (en is) cinema…

Wat is nu de aantrekkingskracht van die bioscoop? Op het einde van de jaren 70 barstte de tv uit zijn voegen met zenders als BBC die we eindelijk in Vlaanderen konden zien of bij onze noorderburen Veronica die niet alleen de verboden vruchten toonde, maar ook blockbusters op hun publiek losliet. Er was eveneens de komst van de niet te stoppen videotheken (ter herinnering: dat waren winkels waar je video’s kon huren) waarmee je huiskamer plotseling een cinema werd (het geknoei met de videobanden kreeg je er als gratis vertier bij). Wie van nature inventief was, bouwde met behulp van wat karton het mozaïekscherm om tot een cinemapeepshow, want Filmnet (wat nu Play More is) probeerde destijds iedereen gek te maken om een decoder te bestellen. We lijken de heren van Fixkes wel met al deze nostalgie, maar toch wonder boven wonder…ondanks al die nieuwe dingen bleef de bioscoop nog steeds die heilige plaats. En neen, aan de vieze popcorn lag het niet…

Size matters, daar mag je zeker van zijn, maar ook hier hinkt de cinema weer achterop want wie voldoende geld wil investeren kan zijn huiskamer omtoveren tot een filmpaleis dat de buren kan aanzetten tot niet te voorziene wanhoopsdaden.

Misschien ligt (of lag) de toverkracht van de bioscoop wel in haar exclusiviteit. Toen onze ouders op het einde van de jaren 50 het beeld van Charlton Heston als Ben Hur zagen, dan wisten ze dat ze het een tijdje met dit cinemafragment moesten stellen. Tenzij ze een tweede kaartje kochten… Voor de rest werd het een deel van het filmgeheugen in de hersenpan. Dat was in de jaren 60 en 70 ook zo, maar de televisie en vooral de videomarkt brachten daar een eerste kentering in. Van overaanbod (hoewel, herinner je je de gigantische videotheken) was toen nog geen sprake, niemand die toen wist wat de betekenis van bingewatching was, maar je kon wel op ieder ogenblik een film (her)bekijken of bepaalde scenes gaan terugspoelen en analyseren. Dat was zeker het geval wanneer de koopvideo zijn intrede maakte. Het lijkt gek, maar men had er indertijd met plezier 799 Belgische frank (zo’n twintig euro) voor over om via een lompe cassette de favoriete filmbeelden op het televisiescherm te kunnen zien. Dat na vijf speelbeurten, of minder, het beeld begon te beven vond men niet eens erg. Wel had de cinema er een serieuze concurrent bij… De eerste vonken van magie waren verloren…
Wist men toen veel dat het internet of de betaaltelevisie er nog moest aankomen… Eens dat het geval werd, werd men overdonderd met het feit dat alles met een muisklik kon bekeken worden. We hebben het niet alleen over de legale streamingdiensten, maar iedereen met ook maar een beetje internetervaring (wie niet?) kan binnen de kortste keren de weg naar sites vinden met een minder legaal karakter en zo krijg je toegang tot (slik) alle films ter wereld.

Overaanbod vreet cultuur kapot, zo veel is zeker. Dat merkte men in de muziek, en dat is bij film niet anders. Tenzij we een uitweg zoeken in het labyrint en terugkeren naar de essentie: het oog. Film mag gerust om een inspanning vragen. Je ogen gebruiken en niet die verdomde smartphone nemen om midden in een film te zien of iemand een duim heeft gegeven aan je onbenullige Facebookpost. Je laten verblinden door de magie van de filmkunst, zelfs al mocht je de grandeur van het witte doek voor een laptop hebben ingeruild.