Op het filmfestival van Deauville vond op 11 september 2004 een persconferentie plaats met drie wel zeer bekende filmmakers; George Lucas, Walter Murch en Francis Ford Coppola gaven er toelichting bij de nakende dvdrelease van George Lucas’ THX-1138. We waren zelf helaas niet aanwezig, maar hebben dankzij de filmmaatschappij Warner Bros toch een transcriptie van de persconferentie te pakken gekregen.

Bent U tijdens het maken van deze film (THX-1138) beïnvloed door andere bekende special effects-technici zoals Ray Harryhausen, en hoe ziet U de evolutie van de filmkunst sinds U beginnen bent?

Francis Ford Coppola: We zijn hier natuurlijk om George’s eerste film, THX 1138, te herdenken, die zoveel jaar geleden gemaakt is, en die was gemaakt met erg schaarse middelen. Dus de échte speciale effecten zaten eerder in de geest van George, en met de weinige hulpmiddelen die hij in die tijd ter beschikking had, probeerde hij de wereld de creëren die hij zich verbeeldde.

George Lucas: Het was mijn eerste film, en een science-fictionfilm proberen te maken uit in weze niets, was erg moeilijk. We gebruikten het medium cinema tijdens het editeren, en Walter creëerde er de muziek bij, en daardoor lieten we het aanvoelen als een abstracte stad in de toekomst. Het was een film waarbij we niet de luxe hadden van enige speciale effecten; feitelijk was het enige speciale effect dat in de originele film zat, een deur die we hebben opgeblazen met wat vuurwerk. Het was een klein schaalmodel-deur, en dat was ongeveer hoe ver we konden geraken. En daar begon dan de frustratie dat je geen echte wereld kon creëren, want toen kon ik me geen matte-paintings of zoiets veroorloven, of niets wat de wereld er een beetje zou laten uitzien zoals ik het wilde.

Walter Murch: Laat me daar één ding aan toevoegen: toen wij met ons drieën aan THX aan het werken waren, zei George toen we eens een keertje bij elkaar zaten: "Francis, we hebben camera’s, we hebben een geluidssysteem, en nu hebben we alleen nog een optische camera nodig om de optische effecten te maken." Francis antwoordde: "Kijk, George, er zit een limiet aan wat we ons op dit ogenblik kunnen veroorloven. Dat was eigenlijk de start voor wat later Industrial Light and Magic zou worden. Het beantwoordde aan een reële nood, zelfs op dat bescheiden niveau voor dat soort effecten.

Als iemand jullie ten tijde van THX had gezegd dat jullie binnen enkele jaren beschouwd zouden worden als enkele van de grootste filmmakers aller tijden, wat zouden jullie hen dan geantwoord hebben?

George Lucas: Ik denk niet dat we 35 jaar geleden dachten dat we nu hier zouden zitten. Nu, wat was het tweede deel van de vraag?

Hebben jullie geen heimwee naar de dagen dat jullie een film als THX konden maken zonder enige commerciële druk?

George Lucas: THX is gemaakt in een periode waarin een hoop chaos de filmindustrie beheerste, en toen we naar San Francisco verhuizden had ik het geluk dat Francis het gevecht voor mij aanging om me deze film te laten maken. Ik wist dat het een kans was om een film te maken die niet bijzonder commercieel was, en dat we die kans niet meer zouden krijgen. Het was een erg vreemde tijd, we maakten films en het leek alsof we alles aankonden. Toen werden we erg snel wakker en realiseerden we ons dat dat net zo was. THX werd één van die films die het enthousiasme voor excentrieke films wat aan banden legde, maar gelukkig hield Francis het gevecht tot het einde vol, alhoewel het bijna het einde betekende van Zoetrope (de productiemaatschappij, nvdr.) én al onze carrières.

Hoe is de filmkunst geëvolueerd?

George Lucas: Het is op een hoop verschillende manieren geëvolueerd, en vooral de invloed van de studio's in de Verenigde Staten heeft het proces gestuurd. Ik denk dat dat een remmend effect heeft gehad op het soort films die we mochten maken, en tegelijkertijd heeft de vooruitgang van de technologie ervoor gezorgd dat we meer dingen konden realiseren, en onze verbeelding heeft bevrijd, zodat we films konden maken die we vroeger nooit hadden kunnen maken. Wat de stijl aangaat, denk ik dat het vocabularium dat we vandaag gebruiken verfijnder is, omdat het publiek dat de films komt bekijken, ook meer verfijnd is, en sneller het verband legt tussen de verschillende shots in een film. De dialogen zijn alsmaar sneller geworden; we kunnen gemakkelijk van punt A naar punt B springen zonder het publiek in verwarring te brengen, en ik denk dat die verandering redelijk drastisch is gebeurd.

Francis Ford Copolla: Sinds de jaren waarin ik begonnen ben heb ik gemerkt dat alles veel groter is geworden, en dat er zoveel mensen zijn bijgekomen die hun belangen in de filmindustrie hebben zitten, dat de zaak meer gecontroleerd is geworden. George zei daarnet terecht "het soort films die we mochten maken"; we mogen alleen maar bepaalde soorten films maken, tenzij dat je bereid bent om er je eigen geld in te steken. Gelukkig is daardoor een krachtige onafhankelijke filmwereld ontstaan, waarin jonge mensen alles bij elkaar schrapen om toch maar films te kunnen maken, ondanks het feit dat ze "ze niet mogen maken". En op dit ogenblik is dat het meest vruchtbare gebied binnen de filmwerld. In de meer zogenaamd gevestigde filmbusiness is het erg moeilijk om iets te doen dat al niet eerder al eens is gedaan.

Zullen jullie op een dag misschien al jullie eigen films kunnen verdelen via American Zoetrope?

Francis Ford Copolla: Ja, ik denk dat dat mogelijk zijn, en wel wegens dat fenomeen dat zich zo snel heeft voltrokken: het Internet. Daar komen de mensen die hun dingen maken rechtstreeks in ontact met de mensen die ze misschien wel willen zien, of in het geval van andere producten, ze consumeren. Maar dat staan nog in zijn beginfase, en de traditionele distributiekanalen hebben vanzelfsprekend de middelen om daar eerst aan te geraken. Maar ik zie al snel een nieuwe vorm van verdelen aankomen, en dat zou goed zijn, want door de distributiekanalen druipt er heel wat geld langszij; de middelen komen raar of zelden terecht bij de mensen die die zouden aanwenden aan interessante films.

George Lucas: Ik denk dat door de technologische vooruitgang die we vandaag kennen, in het bijzonder het gebruik van digitale cinema, de kosten van het filmmaken gedrukt worden, waardoor het toegankelijker wordt voor meer mensen. Met internet en digitale theaters zal de manier waarop films vertoond worden, een stuk gemakkelijker worden. Ik denk dat dat uiteindelijk zal leiden tot meer en meer mensen die in staat zullen zijn om films te maken. En dat is een goeie zaak. Nu is het zo duur om films te maken, en de studio's hebben zo'n grote vinger in de pap bij wat voor films er gemaakt worden wegens het kostenplaatje; als je die torenhoge kosten om films te kunnen maken zou kunnen wegnemen, zou het medium toegankelijker worden voor meer mensen, en wordt het meer zoiets als een boek schrijven. Iedereen met een computer, een schrijfmachine of een potlood kan hét ultieme boek schrijven als die het talent en de ambitie heeft om dat te doen. Voor mezelf den ik dat ik meer terug zal gaan naar dat soort films, die in weze in de minder commerciële arena aantreden, om zo'n beetje ideetjes uit te proberen. Dat is iets dat ik nu al een redelijke tijd zou willen doen.

Wat denk je van de explosieve groei van dvd's in het algemeen?

George Lucas: Dit is een geweldige meevaller voor iedereen. Hopelijk zal het medium snel genoeg evolueren, en worden de hoge definitie-tv's de standaard. Dan krijgt de filmmaker de kans om de film te eindigen op de manier waarop hij dat origineel van plan was, of dat nu in een director's cut moet zijn, of door de mogelijkheid om uit te leggen wat hij aan het proberen was (Lucas heeft het hier over commentaartracks, nvdr.) Dit is geweldig voor filmstudenten en filmliefhebbers die verder wensen te gaan dan de gewone ervarig om een film in een bioscoop te zien. Ik denk dat iedereen zal blijven naar films op het grote scherm zien met een groep mensen, als sociaal evenement. Maar het geweldige nu is dat je films kan zien, in het bijzonder oudere films, waar je vroeger nooit toegang tot had. En het biedt aan de filmmaker de mogelijkheid om die op te kuisen. Het heeft me twee jaar gekost om THX te restaureren tot op het kwaliteitsniveau die deze had bij zijn originele release. We zullen meer en meer films krijgen (op dvd) die je met een betere kwaliteit kan zien dan op je TV of in de bioscopen.

Wat is de invloed van globalisatie op de filmwereld?

Francis Ford Copolla: Het proces van het maken van een film begin op zo'n eenzame manier, of dat zou toch zo moeten zijn. Je hebt een idee of een thema waar je nieuwsgierig om bent, en je onderzoekt dat dan. Het feit dat er zo'n grote systemen bestaan van elementen, die onder meer acteurs, filmagenten en verdelers omhelzen, zorgt dat voor het uitgangspunt, namelijk hoe je dit persoonlijk werkstuk waar je alleen aan bezig was, een slot wordt gevonden in een erg complexe en commerciële machine; dat is de reden waarom zovele films, of tenminste toch de grote blockbusters, in weze allemal hetzelfde zijn. Dezelfde film wordt opnieuw en opnieuw gemaakt; de "grootsheid" ervan, en het feit dat er zoveel onderdelen van een zaak op zichzelf vormen, benadrukt nog maar eens het centrale probleem: hoe kan je een persoonlijk idee, dat niet dadelijk in het patroon valt waar het voor een grote filmmaatschappij interessant wordt, toch aan zo'n maatschappij aan de man brengen.

George Lucas: Er zijn kleine stukjes van de filmindustrie die verschillen van wat Hollywood brengt. Er zijn filmmakers in Austin, Texas, in Chicago en in New York, die hetzelfde proberen te doen, en ik denk dat als gaandeweg het systeem zich zal moeten aanpassen aan de introductie van meer en meer technologieën, die ons toelaten om onze ideeën als filmmakers naar de mensen die er zich voor interessere, te brengen, dat je dan geen massa-markt met een globale aanpak meer nodig hebt, want dat is precies wat er in Hollywoo gebeurt. Je hebt een grotere toegang tot niche-markten, kleine groepjes, en je kan er nog steeds genoeg aan verdienen om voort te blijven films maken, en ik denk dat dat een geweldige stimulans kan zijn voor iedereen ter wereld. En het is ook omdat de technologie, en de toegang tot al de markten, ongeacht van welk land je bent, en zonder dat je het hele systeem moet doorploegen, je een grotere samenwerking van ideeën zal krijgen vanuit alle uithoeken van de wereld.

De documentaire Mondovini toont hoe hetzelfde is gebeurd in de wijnindustrie - zijn de grote wijnbrouwerijen bezoedeld door de globalisatie?

Francis Ford Copolla: Ik denk niet dat dat daar gebeurd is. In feite is zelfs het tegendeel waar: de echte grote wijnbedrijven die de laatste tien jaar zijn blijven groeien, zitten nu in de problemen. Ik ga geen bepaalde namen noemen, maar de bedrijven die er zich op hebben toegelegd om wijnen te maken met hopen druiven van verschillende streken, en hebben geprobeerd om er één groot bedrijf van te maken... wel, ik kan er drie opnoemen die gefaald hebben. Het maken van wijn is door de natuur al gefragmenteerd: je hebt hier een lapje grond in een geweldig goeie regio om wijn te maken, je laat de druiven groeien en je maakt de wijn, en het zijn die bedrijven die hun eigen productiemethode volgen die voortvarend zijn en het goed doen. Maar ik heb nog niet gezien dat de grote bedrijven uit de wijnwereld de koppen bij elkaar hebben gestoken, zoals dat daat bij de wereldcinema wel het geval was. De competitie is geweldig, dankzij de nieuwe regio's die zich ook hebben toegelegd op het maken van wijn, zoals Australië, een regio met een erg groot potentieel om wijn te produceren, en de zogeheten Nieuwe Wereld-wijnen, en Californië, Chili, Argentinië en Zuid-Afrika. En ik denk dat de wijnbedrijven die bewust kleiner zijn gebleven, en zich meer hebben geconcentreerd in hun eigen gebieden van expertise, meer succes kennen. In Napa Valley zijn die bedrijven die echt succesrijk zijn, waaronder mijn eigen bedrijfje, net diegene die focussen op onze eigen regio en onze eigen wijn gemaakt van onze eigen drijven. En als we vandaag wat trager zijn om je vragen te beantwoorden, is dat omdat we gisterenavond heel wat écht goede wijn uit Frankrijk achterover hebben geslagen.

Zijn de filmmakers niet een beetje lui geworden, nu speciale effecten zo gemakkelijk zijn geworden, en misschien wordt daardoor de ingenuïteit en de creativiteit die getoond wordt in films als THX doodgezwegen en verwaarloosd?

George Lucas: Film is een extreem technologisch medium, en speciale effecten zijn er al geweest sinds het prille begin van de cinema. In feite waren het in het begin meestal speciale effecten. Toen de cinema is verder geëvolueerd naar een minder cinematografische en meer naar een woordelijke ervaring, zijn veel van de klassieke cinematische tradities en technieken onderweg ergens blijven liggen. Pas nu zijn we terugbij het punt aanbeland waarin de filmmakers en heel assortiment aan middeltjes ter hunner beschikking hebben om hen in staat te stellen hun verhalen te vertellen. Telkens je toegang hebt tot een technologische innovatie - en dat in eender welke vorm van kunst, van het schilderen van fresco's tot olieverf, of van een driekoppige band tot een volledig orkest - heb je altijd mensen die het medium zullen misbruiken omdat het zo leuk, zo nieuw en zo opwindend is. Zo ging het bij de overgang van stomme film naar gesproken film, en van zwart-witfilm naar kleurenfilm. Dus denk ik dat het uiteindelijk een beslissing van de leerling is, en het talent van de filmmaker om die technologie aan te wenden voor het medium waar ze aan het werken zijn, en die dan maximaal te benutten. Het enige wat je je moet herinneren is dat de technologie van het foto-chemisch proces extreem beperkend was, en dat het erg moeilijk was om met dat medium te werken, alleen al op technisch vlak. Het leek heel wat op het schilderen van fresco's: je moest een erg grote ploeg ter beschikking hebben, en iedereen in de ploeg most een expert zijn in het ontwikkelen van één bepaalde kleur.. Dat moest dan op een bijzondere manier drogen, zodanig dat het eindresultaat er goed uitzag. En je moest op een erg beperkte, gedisciplineerde manier werken zodanig dat je kon doen wat je moestdoen op één dag, vooraleer de plaaster droog werd. En je moest tegelijkertijd beslissen wat je aan het doen was want je kon het achteraf nietmeer veranderen. Olieschilderijen hebben dat alles dan veranderd, en stond je toe om in de zon te werken, en te zien hoe het licht de dingen beroerde. Je kon de dingen veranderen, dag na dag, en ik denk dat het de kunstform ten goede is gekomen. Ik hou van fresco's, maar voor de artiest zelf was het vooral een manier om zich te kunnen uitdrukken. En ik denk dat dat in de film niet anders is.

Vind U dat de zaken die worden aangekaart in THX nog steeds relevant zijn, en na-echoën in de wereld van vandaag - de totalitaire staat die we zowel in THX als in Star Wars terugvinden?

George Lucas: De thema's in de beide films zijn altijd aanwezig, en dit gedurende de laatste 4000 jaar. Het thema over een totalitaire maatschappij in de beide films komt uiteindelijk neer op hoe de mensen hun vrijheid opgeven, niet noodzakelijk omdat iemand anders de macht overneemt. En het deel wat me het meeste angst aanjaagt, is dat de mensen bereid zijn om hun vrijheden op te geven. Dat zijn de thema's waar ik het liefst rond werk.

En hoe zit het met de geruchten over Star Wars VII, VIII en IX en zo verder? Wat is er waar van al die geruchten?

George Lucas: Er komt geen zeven, geen acht of geen negen, en dat was nooit het plan. Origineel was het verhaal bedoeld als delen vier, vijf en zes, en ik had een proloog in het achterhoofd die ik fascinerend vond. Ik besloot dan die proloog te verfilmen, want die was uiteindelijk al uitgeschreven. Dus heb je nu het volledige verhaal van het éne einde naar net andere, en er is echt niet meer verhaalmateriaal. Ik wil daar nu mee stoppen en andere soorten films gaan maken, waar ik nu al een tijdje naar uitkijk.

Francis Ford Copolla: Eén van de redenen waarom we zo gebrand waren om THX te kunnen tonen, was omdat het publiek is opgegroeid in het Star Wars-tijdperk, en als ze aan George denken, denken ze vooral of alleen daaraan. Maar hij is een experimentele filmmaker, en dat is eraan te zien. Dus denk ik dat jullie veel meer van George gaan horen in de toekomst op het gebied van experimentele films in de toekomst.

Waarom is er nog geen grote film gemaakt over 11 september, alleen maar documentaires?

Francis Ford Copolla: Ik kan alleen maar raden dat, om de gebeurtenis in de juiste historische context te zien, we meer tijd zullen nodig hebben. Plus is het moeilijk om dit feit een correct plaatsje in de geschiedenis te geven - je zou iets kunnen doen rond het lijden van enkele slachtoffers, of de persoonlijkheden van de kapers, of wat dan ook, maar om die gebeurtenis echt te plaatsen in de één of andere verstandige manier voor onze tijd, hebben we een ander perspectief nodig.

George Lucas: Uiteindelijk heb je het dan ook voer het collectieve bewustzijn van filmmakers. Het is moeilijk om een vraag te beantwoorden waarom bepaalde fiilmmakers door een welbepaald onderwerp aangetrokken worden. Op dit ogenblik, omdat het lekker "in" is, is er een grote hoeveelheid documentairemateriaal beschikbaar, en voor de makers van fictie-films die daarbij commentaar zouden komen leveren, zou je verwachten dat ze nog wat meer zuden moeten kunnen duiden buiten het evenement zeld. En totnogtoe is er niemand die met een dergelijks cenari voor de proppen is gekomen.

Hoe ver staat U met de alsmaar vervolgende saga van Indiana Jones? Mr. Spielberg, die hier eerder was op het festival, zei dat Mr. Lucas het script terug had gestuurd met nog maar eens een paar stukken commentaar om bepalde zake te herschrijven?

George Lucas: We zijn aan het werken aan een script voor Indiana Jones, en een andere schrijver is er al mee begonnen. In feite hebben we zes jaren aan dit hier gewerkt. En er zijn al enkele schrijvers bij betrokken geweest, maar we gaan de film niet maken, tenzij hij erg goed is.

(Met dank aan Warner Bros. voor de originele transcriptie. Vertaling: Werner Peeters)

Op 22 september brengt Warner THX-1138 uit in een speciale 2 disc-uitvoering met een hoop extra's. We zullen onze bevindingen over deze release ongetwijfeld voor U in de nabije toekomst verslaan.