SHOAH

Synopsis
Voor schrijver/filosoof Jean-Paul Sartre was er geen twijfel over mogelijk: de mens is zoals hij is, hij past zich in elke situatie aan. Toch liggen er overal muizenvallen, en staan er overal muren. Wie een uitweg zoekt, vindt zichzelf. Er is dus geen uitweg mogelijk. Evenals zijn voormalige vriend Jean-Paul Sartre belooft cineast Claude Lanzmann (1925) niet dat vluchten zin heeft, omdat de waarheid vroeg of laat toch boven tafel komt. Ook voor hem bestaat de hel niet uit gloeiende nijptangen, puntige palen of snoerlaarzen, maar uit de meedogenloze blik van de ander die mijn goed bewaarde geheim aan het daglicht blootstelt.

In zijn legendarische requiem over de Duitse vernietigingskampen, Shoah (1985), demonstreert de Fransman hoe je daders en getuigen op hun praatstoel kunt krijgen: niet door te moraliseren, maar door nauwgezet te reconstrueren. Wat was de topcapaciteit van de gaskamers in Treblinka? Werd er tijdens de laatste knipbeurt, voorafgaande aan de vergassing, gebruik gemaakt van spiegels? Was er sprake van doodsangst op de drempel naar de hel? "Gaat U alstublieft door, uw getuigenis is bijzonder belangrijk", riep Lanzmann zijn tegenstribbelende geïnterviewden keer op keer toe. SS-commandant Franz Suchomel moest eraan geloven, evenals Abraham Bomba, de kapper van Treblinka. Voor hem huurde de cineast zelfs een kapperszaak in Tel Aviv af; zo kon hij nogmaals die miljoenen haren knippen.

Diepte-interviews
Lanzmann behoorde tot de kleine kring van schrijvers en denkers rond Jean-Paul Sartre, Albert Camus en Simone de Beauvoir en speelde sinds 1952 een acteive rol - en na het overlijden van de Beauvoir een leidende rol - in het door hen opgerichte tijdschrift Les Temps Modernes. Dit tijdschrift vormde decennialang een brandpunt van intellectuele debatten. Als journalist legde Lanzmann zich vooral toe op diepte-interviews. Dat bracht hem er toe in 1974 te beginnen ,et ee film over 'de stemmen en gezichten van slactoffers, daders en omstanders' van de nazistische vernietigingspolitiek, een onderzoek dat meer dan tien jaar later zou uitmonden in de grote documentaire Shoah. Deze film, zonder twijfel Lanzmanns belangrijkste prestatie, is niet alleen uitzonderlijk waar het gaat om de representatie van de Endlösung, maar ook als historische documentaire.

Geen melodramatische banaliteiten
Lanzmann interviewde overlevenden, bewakers, commandanten en ooggetuigen en liet hem spreken zonder gebruik te maken van een voice-over of archiefmateriaal. In de ogen van velen leverde Lanzmann met Shoah het bewijs dat het mogelijk was ook in beelden te spreken over het onzegbare en zo te ontsnappen aan een misplaatste esthetisering en melodramatische banaliteiten. Temidden van alle documentaires en speelfilms die over de nazistische vernietigingspolitiek en de Tweede Wereldoorlog zijn gemaakt, neemt Lanzmanns werk een unieke positie in. Met Shoah heeft Lanzmann een standaard gezet met betrekking tot het debat over de visualisering van de geschiedenis. Lanzmann heeft immers een belangrijke bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van het genre van de historische documentaire. Want naast Shoah heeft hij nog meer belangwekkends geproduceerd.

Releasedatum: 29 maart 2005